Władysław Zamoyski (1853–1924)

Władysław Zamoyski
	; Jelita
Rodzina	Zamoyscy herbu Jelita
Data i miejsce urodzenia	18 listopada 1853 ; Paryż
Data i miejsce śmierci	3 października 1924 ; Kórnik
Ojciec	Władysław Zamoyski
Matka	Jadwiga z Działyńskich
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Władysław Zamoyski hrabia herbu Jelita (ur. 18 listopada 1853 w Paryżu, zm. 3 października 1924 w Kórniku) – polski działacz społeczny, fundator Zakładów Kórnickich, członek założyciel Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Krakowie^[1].

Życiorys edytuj

Był synem Władysława Zamoyskiego (generała armii tureckiej, polskiego działacza emigracyjnego) i Jadwigi Zamoyskiej z Działyńskich. Miał jednego brata, Witolda (1855–1874), i dwie siostry: przedwcześnie zmarłą w Anglii Marię (1857–1858) i drugą także Marię (1860–1937). W 1871 przystąpił do egzaminów maturalnych w paryskim Lycée Impérial Charlemagne, następnie w latach 1874, 1876, 1877 i 1878 czterokrotnie bez powodzenia usiłował dostać się do École polytechnique^[a]^[2]. Służył w wojsku francuskim (doszedł do stopnia podporucznika). Był członkiem francuskiej komisji rządowej na wystawę powszechną w Sydney i w tej roli odbył przeszło półtoraroczną podróż po Australii i Oceanii. Przywiózł z niej do Kórnika bogate zbiory etnograficzne i mineralogiczne, zapisane testamentem państwu polskiemu^[3].

W 1881 objął zapisane mu przez Jana Działyńskiego dobra kórnickie. Współpracował z matką i siostrą przy tworzeniu Szkoły Domowej Pracy Kobiet (1882), przeniesionej później z Kórnika do Kuźnic (obecnie część Zakopanego). Był rzecznikiem polskiej własności w Prowincji Poznańskiej; w 1885 jako obywatel francuski został objęty tzw. ustawami bismarckowskimi i wraz z matką i siostrą wydalono go. W kolejnych latach działał w Galicji, gdzie m.in. rozprowadzał akcje poznańskiego Banku Ziemskiego. W 1889, z myślą o ratowaniu lasów tatrzańskich, nabył, w drodze licytacji za 460 002 złote reńskie i 3 centy, dobra zakopiańskie, czyli znaczną część dzisiejszych Tatr Polskich (przebijając o jeden cent ofertę przedsiębiorcy przemysłu drzewnego i hutniczego Józefa Goldfingera^[4]).

W sądzie międzynarodowym w Grazu uzyskał w 1902 roku wyrok przekazujący okolice Morskiego Oka z Królestwa Węgierskiego do Galicji i kończący spór o ziemie tatrzańskie. Dzięki staraniom Zamoyskiego (i Andrzeja Chramca) powstała linia kolejowa Chabówka – Zakopane i szosa do Zakopanego.

Uczestniczył w pracach emigracji polskiej. Był m.in. prezesem Instytucji Czci i Chleba, członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Literacko-Artystycznego, współpracownikiem prowadzonego przez siostrę Marię stowarzyszenia pomocy polskim emigrantom we Francji Opieka Polska. W 1920 powrócił do Polski. Nie założył rodziny, majątek wraz z Biblioteką Kórnicką przekazał narodowi polskiemu, tworząc fundację Zakłady Kórnickie.

10 listopada 1933 „za wybitne zasługi dla kraju, pracę społeczną oraz wielką ofiarność” został pośmiertnie odznaczony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski^[5].

Zarządcą dóbr zakopiańskich i kórnickich hrabiego Zamoyskiego był Wincenty Szymborski, ojciec Wisławy Szymborskiej, która urodziła się w zabudowaniach dworskich na Prowencie między Kórnikiem a Bninem.

Jego imieniem jest nazwana jedna z poznańskich szkół podstawowych^[6].

Uwagi edytuj

↑ Sprawa studiów Władysława Zamoyskiego na École Polytechnique jest czasami różnie przedstawiana, gdyż według jednych źródeł studiował na tej uczelni (por. np. [1]), jednak inne publikacje podają, że mimo kolejnych prób, na uczelnię się nie dostał (por. np. [2], [3]).

Przypisy edytuj

↑ Pamiętnik Sokoła Krakowskiego 1885–1896, Kraków 1896, s. 31 .
↑ MariaM. Łuczak MariaM., Kalendarium biograficzne Władysława Zamoyskiego, [w:] StanisławS. Sierpowski (red.), Władysław Zamoyski, Kórnik – Zakopane 2003, s. 263–271, ISBN 83-85213-41-4 .
↑ M(aria) I(rena) M(ileska). Polacy w Australii i Oceanii. „Poznaj Świat”. Rok XI (Nr 11 (132)), s. 43, listopad 1963. Polskie Towarzystwo Geograficzne. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. (pol.).
↑ Kuźnice – nie tylko brama w Tatry [online], TPN [dostęp 2016-05-27] .
↑ M.P. z 1933 r. nr 259, poz. 277.
↑ Start [online], sp90.idsl.pl [dostęp 2021-08-27] .

Bibliografia edytuj

StanisławS. Potocki StanisławS., Władysław Zamoyski, [w:] Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa – Poznań: PWN, 1981, ISBN 83-01-02722-3 .

Linki zewnętrzne edytuj

Władysław hr. Zamoyski. Pan z Wielkopolski, Władca Tatr – film dokumentalno-biograficzny
Władysław Zamoyski. bkpan.poznan.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-28)].
Szlak Zamoyskiego, Sylwetka działacza na stronie Klubu im. Władysława Zamoyskiego
Władysław Zamoyski – bibliografia osobowa w LitDok Bibliografia Historii Europy Środkowo-wschodniej, Herder-Institut (Marburg)
Krzysztof Rataj, Mąż o niezachwianej woli. Władysław Zamoyski 1853–1924, portal Histmag.pl
Marek Żukow-Karczewski, Historia i Zakopane. Jak hrabia Zamoyski uratował Zakopane, Ekologia.pl, 2011.

[2] Sprawa studiów Władysława Zamoyskiego na École Polytechnique jest czasami różnie przedstawiana, gdyż według jednych źródeł studiował na tej uczelni (por. np. [1]), jednak inne publikacje podają, że mimo kolejnych prób, na uczelnię się nie dostał (por. np. [2], [3]).

[1] Pamiętnik Sokoła Krakowskiego 1885–1896, Kraków 1896, s. 31 .

[3] MariaM. Łuczak MariaM., Kalendarium biograficzne Władysława Zamoyskiego, [w:] StanisławS. Sierpowski (red.), Władysław Zamoyski, Kórnik – Zakopane 2003, s. 263–271, ISBN 83-85213-41-4 .

[MIM-4] M(aria) I(rena) M(ileska). Polacy w Australii i Oceanii. „Poznaj Świat”. Rok XI (Nr 11 (132)), s. 43, listopad 1963. Polskie Towarzystwo Geograficzne. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. (pol.).

[5] Kuźnice – nie tylko brama w Tatry [online], TPN [dostęp 2016-05-27] .

[6] M.P. z 1933 r. nr 259, poz. 277.

[7] Start [online], sp90.idsl.pl [dostęp 2021-08-27] .

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]