Wacław Borzemski
Wacław Mścisław Borzemski herbu Jelita (ur. 14 maja 1868 w Zabłotowie, zm. 26 kwietnia 1935 we Lwowie) – polski działacz niepodległościowy, oficer, urzędnik, nauczyciel.
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Miejsce spoczynku | |
Zawód, zajęcie |
nauczyciel |
Narodowość |
polska |
Edukacja | |
Alma Mater | |
Odznaczenia | |
|
Życiorys edytuj
Wacław Mścisław Borzemski[1] urodził się 14 maja 1868 w Zabłotowie[2][3]. Legitymował się herbem Jelita[3]. Kształcił się w C. K. Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie, gdzie w 1885 ukończył VIII klasę i zdał egzamin dojrzałości (w jego klasie był m.in. Marceli Chlamtacz[4], a ponadto w tej szkole wówczas uczyli się Antoni Borzemski – także późniejszy nauczyciel oraz Władysław Borzemski – również uczestnik tajnych organizacji niepodległościowych[5][6]). Od 1885 do 1891 studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Lwowskiego[3]. Był kandydatem (koncypientem) adwokackim (także ok. 1894)[7]. Pracował w magistratach miasta Lwowa i miasta Kołomyi[3].
W C. K. Armii w grudniu 1889 został mianowany podporucznikiem rezerwy artylerii z dniem 1 stycznia 1890[8][9]. Był oficerem rezerwowym 21 baterii dywizji w Stanisławowie (ok. 1890–1894)[10][11][12], a około 1894 sformowanego w tym mieście 31 puku artylerii dywizyjnej[13].
Będąc słuchaczem na uniwersytecie działał w tajnych organizacjach niepodległościowych[14][15]. Działał wtedy we lwowskiej Organizacji Narodowej, działając aktywnie w obchodach, uroczystościach, drukował w piśmie „Życie”[16]. Przybywał jako delegat i pełnomocnik związku Ligi Narodowej do Tarnowa, gdzie późną wiosną 1890 założono koło tej organizacji (członkowie współpracowali potem ściśle z innym działaczem ze Lwowa, Janem Stapińskim)[17]. Przy prowadzeniu sprawy Tadeusza Sośniaka był prześladowany przez władze austriackie[18]. W związku z prowadzonym śledztwem w sprawie działalności polskich tajnych organizacji Borzemski został aresztowany 17 października 1894, był przetrzymywany we Lwowie, a po trzech dniach przewieziony do więzienia C. K. Sądu Obwodowego w Tarnopolu[7]. Podczas uwięzienia w tym zakładzie zorganizował wraz z również aresztowanymi w sprawie współpracownikami system porozumiewania się[19]. Oskarżonych został 26 osób, którym 3 marca 1895 przekazano akty oskarżenia[20][21]. W marcu 1895 odbywał się przed sądem przysięgłych w Tarnopolu głośny proces karny przeciw Wacławowi Borzemskiemu i towarzyszom o zbrodnią zdrady stanu, w którym główny obwiniony i młodzież zostali oskarżeni o zdradę stanu, obrazę majestatu, zbrodnię zaburzenia spokoju publicznego, przekroczenia przeciwko publicznym zakładom i urządzeniom[22][23][3]. Oskarżenie wobec Borzemskiego dotyczyło jego działalności niepodległościowej z lat 1892, 1893, 1894 we Lwowie i w Tarnopolu[24]. Dzięki stworzonej możliwości porozumiewania się w więzieniu oskarżeni (młodsi od niego, w wieku 18-24 lat) otrzymywali od Borzemskiego instrukcje zachowania się przed sądem[25]. Rozprawa trwała przez 13 dni i w jej trakcie nie zostało potwierdzone popełnienie zbrodni i przekroczeń przez podsądnych[26]. Werdyktem sędziów przysięgłych oskarżeni zostali uwolnieni od zarzutów i zwolnieni z uwięzienia[27]. Łącznie Borzemski był więziony przez około pół roku[24]. W okresie od 1890 do 1897 był prezesem tajnych organizacji niepodległościowych w Galicji[28]. Współtworzył organizację „Orzeł Biały” oraz sokolstwo[28]. W tajnych organizacji niepodległościowych w Galicji działała także Maria Borzemska z domu Szenderowicz (zm. przed 1930)[29].
Tuż po uwolnieniu, 6 kwietnia 1895 został wybrany wydziałowym Polskiego Towarzystwa Demokratycznego we Lwowie[30]. Był także publicystą[3][28]. Publikował też prace literackie[3], w 1902 pod pseudonimem „Aga”[31][32][33].
Pracując w samorządzie podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego i uzyskał kwalifikację nauczycielską[3]. 1 września 1902 podjął pracę nauczyciela[2]. Jego głównym przedmiotem nauczania był język polski[2]. Uczył w Stanisławowie[3]. 18 lipca 1906 został mianowany zastępcą nauczyciela w C. K. II Gimnazjum w Rzeszowie[34][35]. Uczył tam języka łacińskiego, języka polskiego[35][36]. w pierwszym półroczu 1907/1908 otrzymał urlop[37]. Należał do rzeszowskiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[38][39]. 19 sierpnia 1908 w charakterze zastępcy nauczyciela został przeniesiony z Rzeszowa do C. K. Gimnazjum w Kołomyi z językiem polskim wykładowym[40]. Tam uczył w kolejnych latach[2]. Ponadto wykładał na kursie murarskim fachowym, otwartym w styczniu 1911 w Kołomyi przez Koło TSL[41]. Z gimnazjum kołomyjskiego 12 sierpnia 1913 został przydzielony jako nauczyciel rzeczywisty do oddziałów równorzędnych C. K. IV Gimnazjum we Lwowie (przekształconych wkrótce w samodzielną filię IV Gimnazjum)[42][43]. Tam uczył języka polskiego i języka greckiego[44]. W tej szkole pozostawał w kolejnych latach, w tym podczas I wojny światowej[45].
W listopadzie 1918 uczestniczył w obronie Lwowa w trakcie wojny polsko-ukraińskiej[3]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i przemianowaniu szkoły na IX Państwowe Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego z posady profesora w tym zakładzie około 1919-1921 był przydzielony do Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego z funkcjami referenta pomocniczego[46][3]. W późniejszych latach 20. był profesorem w VI Państwowym Gimnazjum im. Stanisława Staszica we Lwowie, gdzie uczył języka polskiego, języka łacińskiego, historii, był zawiadowcą polskiej biblioteki uczniów[47][48][49][43]. W tym czasie równolegle uczył języka polskiego w Prywatnym Gimnazjum Żeńskim przy ulicy Sakramentek 16 we Lwowie własności Józefy Goldblatt-Kamerling[50][51]. Z posady profesora VI Gimnazjum pod koniec roku szkolnego 1928/1929 został przeniesiony w stan spoczynku (w tym samym czasie została spensjonowana nauczycielka lwowska, dr Wilhelmina Borzemska)[52][3][53]. Potem do końca życia pracował jako nauczyciel w zakładach prywatnych[3].
15 stycznia 1930 grono ośmiu byłych członków tajnych związków galicyjskich z okresu zaborów (w tym sam Borzemski oraz m.in. Jan Sudhoff) powierzyło mu przygotowanie pamiętnika tajnej pracy niepodległościowej, którego napisanie ukończył w czerwcu tego roku[54]. W tym samym roku był przewodniczącym komitetu organizacyjnego zjazdu grona dawnych konspiratorów[53]. Zjazd członków organizacji konspiracyjnych odbył się 7 września 1930 we Lwowie, a W. Borzemski przedstawił podczas niego dzieje pracy niepodległościowej w Galicji w latach 1880-1897[55][56].
Zamieszkiwał przy ulicy Łyczakowskiej 50[53]. Zmarł 26 kwietnia 1935 we Lwowie[23][57][28]. Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie w manifestacyjnym pogrzebie 28 kwietnia 1935[23][3][28].
Inny Wacław Borzemski w drugiej połowie XIX wieku był właścicielem wsi Kniesioło[58][59][60][61], a jeszcze inny, ze stopniem doktora, był właścicielem dóbr Pacyków[62].
Publikacje edytuj
- Bez drogowskazów. Sylwetki więzienne (1902; jako „Aga”)
- „Wacława dzieje”. Poemat Stefana Garczyńskiego (1909)
- Pamiętnik tajnych organizacji niepodległościowych na terenie byłej Galicji w latach 1880–1897 (1930)
- Ruch patrjotyczny wśród młodzieży polskiej w Galicji (1886–1894) (w: „Niepodległość” T. II, Z. 1 (3) z 1933)
Odznaczenia edytuj
polskie
- Krzyż Niepodległości (9 listopada 1932, za pracę w dziele odzyskania niepodległości)[63]
- Odznaka pamiątkowa „Orlęta”[3]
austro-węgierskie
Przypisy edytuj
- ↑ W ewidencji wojskowych C. K. Armii oraz w ewidencji urzędników Austro-Węgier był określany w języku niemieckim jako „Wenzel Borzemski”.
- ↑ a b c d Henryk Kopia: Spis nauczycieli szkół średnich w Galicyi oraz polskiego gimnazyum w Cieszynie. Lwów: Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych, 1909, s. 120.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o St. O.. Z żałobnej karty. Ś. p. Wacław Borzemski. „Przegląd Pedagogiczny”. Z. 1, s. 11-12, 15 stycznia 1936.
- ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum Lwowskiego im. Franciszka Józefa za rok szkolny 1885. Lwów: 1885, s. 95.
- ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum Lwowskiego im. Franciszka Józefa za rok szkolny 1884. Lwów: 1884, s. 71, 75, 76.
- ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 186.
- ↑ a b Borzemski 1930 ↓, s. 99, 104.
- ↑ Kronika. Awans jednoroczniaków. „Kurjer Lwowski”. Nr 358, s. 2, 27 grudnia 1889.
- ↑ Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1891. Wiedeń: 1890, s. 711.
- ↑ Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1891. Wiedeń: 1890, s. 747.
- ↑ Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1892. Wiedeń: 1892, s. 763.
- ↑ Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1893. Wiedeń: 1893, s. 782.
- ↑ Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1894. Wiedeń: 1894, s. 812.
- ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 49, 51.
- ↑ Zygmunt Hołobut: IX. Migawki (szereg wspomnień), Kilka kartek z dziejów organizacji lwowskiej. W: Wacław M. Borzemski: Pamiętnik tajnych organizacji niepodległościowych na terenie byłej Galicji w latach 1880-1897. Lwów: Komitet ZON, 1930, s. 125.
- ↑ Zygmunt Hołobut: IX. Migawki (szereg wspomnień), Kilka kartek z dziejów organizacji lwowskiej. W: Wacław M. Borzemski: Pamiętnik tajnych organizacji niepodległościowych na terenie byłej Galicji w latach 1880-1897. Lwów: Komitet ZON, 1930, s. 125, 126, 129.
- ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 49, 59.
- ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 51, 52, 53.
- ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 104-110.
- ↑ Proces tarnopolski. „Kurjer Lwowski”. Nr 37, s. 4, 6 marca 1895.
- ↑ Aus dem Gerichtssaale. Tarnopol. „Neue Freie Presse”. Nr 10967, s. 8, 6 marca 1895. (niem.).
- ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 98.
- ↑ a b c Kronika miejska. Z żałobnej karty. „Gazeta Lwowska”. Nr 96, s. 2, 27 kwietnia 1935.
- ↑ a b Borzemski 1930 ↓, s. 99.
- ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 100-101, 110, 112.
- ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 111.
- ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 113.
- ↑ a b c d e Stanisław Nicieja: Cmentarz Łyczakowski we Lwowie w latach 1786–1986. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988, s. 325. ISBN 83-04-02817-4.
- ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 193.
- ↑ Polskie Towarzystwo demokratyczne. „Kurjer Lwowski”. Nr 99 (dodatek), s. 1, 8 kwietnia 1895.
- ↑ Słownik pseudonimów i kryptonimów pisarzy polskich oraz Polski dotyczących. T. 1: Pseudonimy i kryptonimy od A-K. Gebethner i Wolff, 1936, s. 62.
- ↑ Słownik pseudonimów pisarzy polskich. T. 1: A–I. Ossolineum, 1994, s. 101.
- ↑ Słownik pseudonimów pisarzy polskich. T. IV: A–Ż. Ossolineum, 1996, s. 62.
- ↑ Kronika. „Głos Rzeszowski”. Nr 36, s. 2, 9 września 1906.
- ↑ a b Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. II Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1907. Rzeszów: 1907, s. 31.
- ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. II Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1908. Rzeszów: 1908, s. 25.
- ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. II Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1908. Rzeszów: 1908, s. 29.
- ↑ Sprawozdanie z czynności Wydziału Polsk. Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Rzeszowie za rok 1907. Rzeszów: 1908, s. 23.
- ↑ Sprawozdanie z czynności Wydziału Polsk. Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Rzeszowie za rok 1908. Rzeszów: 1909, s. 25.
- ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. II Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1909. Rzeszów: 1909, s. 36.
- ↑ Szkoła rzemiosł budowlanych. „Głos Rzeszowski”. Nr 7, s. 1, 12 lutego 1911.
- ↑ Sprawozdanie Kierownictwa Oddziału Równorzędnego C. K. IV Gimnazyum we Lwowie za rok szkolny 1914. Lwów: 1914, s. 29.
- ↑ a b Władysław Kucharski: Spis nauczycieli Gimnazjum IV. W: Władysław Kucharski (red.): Księga pamiątkowa 50-lecia Gimnazjum im. Jana Długosza we Lwowie. Lwów: 1928, s. 50.
- ↑ Sprawozdanie Kierownictwa Oddziału Równorzędnego C. K. IV Gimnazyum we Lwowie za rok szkolny 1914. Lwów: 1914, s. 25.
- ↑ a b c Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 1018, 1019.
- ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Państwowego IX Imienia Jana Kochanowskiego we Lwowie za rok szkolny 1921. Lwów: 1921, s. 5.
- ↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Lwów/Warszawa: Książnica Polska, 1924, s. 308.
- ↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 138.
- ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum VI. im. St. Staszica we Lwowie za rok szkolny 1925/26. Lwów: 1926, s. 3.
- ↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Lwów/Warszawa: Książnica Polska, 1924, s. 317.
- ↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 145.
- ↑ Ruch służbowy. Spensjonowani. „Dziennik Urzędowy Kuratorjum Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 7, s. 307, 20 czerwca 1929.
- ↑ a b c Korespondencja Ostapa Ortwina. Listy Wacława Borzemskiego do Ostapa Ortwina (1930). bazy.oss.wroc.pl. [dostęp 2020-05-07].
- ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 7.
- ↑ Kronika. „Gazet Rzeszowska”. Nr 37, s. 3-4, 7 września 1930.
- ↑ Zjazd członków organizacji konspiracyjnych. „Gazeta Lwowska”. Nr 208, s. 5, 10 września 1930.
- ↑ Wacław Mścisław Borzemski. bj.uj.edu.pl. [dostęp 2020-05-07].
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielk. Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Złoczów: 1886, s. 84.
- ↑ Ogłoszenie. „Kurjer Lwowski”. Nr 221, s. 7, 10 sierpnia 1888.
- ↑ Tadeusz Pilat: Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem. Lwów: 1890, s. 86.
- ↑ Obwieszczenie. „Gazeta Lwowska”. Nr 296, s. 8, 29 grudnia 1892.
- ↑ Kronika. „Kurjer Stanisławowski”. Nr 1108, s. 2, 16 grudnia 1906.
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 259, poz. 296.
Bibliografia edytuj
- Wacław M. Borzemski: Pamiętnik tajnych organizacji niepodległościowych na terenie byłej Galicji w latach 1880–1897. Lwów: Komitet ZON, 1930, s. 1-203.
Linki zewnętrzne edytuj
- Dzieła Wacława Borzemskiego w bibliotece Polona