Wady cewy nerwowej
Wady cewy nerwowej (ang. NTD – neural tube defects), dysrafie – zespół wrodzonych wad ośrodkowego układu nerwowego, których podstawową cechą są zaburzenia w tworzeniu i zamykaniu cewy nerwowej w toku rozwoju płodowego. Niekiedy określa się je mianem "zaburzeń indukcji".
 Płód z bezmózgowiem widziany od przodu | |
| Synonimy |
Dysrafie |
|---|---|
| Klasyfikacje | |
| DiseasesDB | |
| OMIM | |
| MeSH | |
Wady układu nerwowego związane z tworzeniem się i zamykaniem cewy nerwowej powstają w pierwszych 4 tygodniach rozwoju zarodka, kiedy to dochodzi do zamknięcia się cewy nerwowej[1]. Jeśli jakieś czynniki spowodują zaburzenie tego procesu dochodzi do wystąpienia wad cewy nerwowej.
Do dysrafii zalicza się[1]:
- bezmózgowie (anencephalia) – całkowite i częściowe,
- iniencefalia (głowa w tyłozgięciu, często z wadami kręgosłupa szyjnego; może współwystępować bezmózgowie lub przepuklina mózgowa),
- craniorachischisis,
- przepuklina mózgowa,
- przepuklina oponowa,
- Rozszczep kręgosłupa (łac. spina bifida),
- przepuklina oponowo-rdzeniowa,
- Zespół Arnolda-Chiariego,
- jamistość rdzenia.
Epidemiologia edytuj
0–0
1–1
2–3
4–6
7–10
11–15
16–20
21–28
29–69
W zależności od populacji i regionu geograficznego, wady cewy nerwowej występują z częstością 0,5-2 na 1000 urodzonych noworodków[2]. Wady cewy nerwowej częściej występują u płci żeńskiej i dotyczą przedniego odcinka cewy nerwowej[2].
Każdego roku na świecie rodzi się około 260-300 tysięcy dzieci z wrodzonymi wadami cewy nerwowej[2]. Ryzyko wystąpienia bezmózgowia lub rozszczepu kręgosłupa u rodzeństwa osoby dotkniętej wadami wynosi 2-5% i jest wyższe niż w populacji ogólnej[2].
Wady cewy nerwowej występują zazwyczaj w postaci izolowanej, ale mogą towarzyszyć zespołowi Pataua, zespołowi Edwardsa, triploidii, zespołowi Frasera, zespołowi Meckela, zespołowi Waardenburga oraz zespołowi Currarino[2]
Etiologia edytuj
- Większość przypadków bezmózgowia i innych dysrafii jest wynikiem zaburzeń wieloczynnikowych wynikających z interakcji między wieloma genami i czynnikami środowiskowymi. Do przyczyn, które mogą zwiększać ryzyko wad cewy nerwowej należy m.in. polimorfizm genu kodującego reduktazę metylenotetrahydrofolianowej, zwłaszcza w pozycji 677 (gen związany z cyklem metabolicznym kwasu foliowego)[2]. Drugim zidentyfikowanym genem (2007) jest gen VANGL1 kodujący białko kompleksu sygnalizacyjnego związanego z błoną komórkową, którego uszkodzenie zwiększa ryzyko powstania dysrafii.
- Wśród czynników środowiskowych wymienia się: stężenie kwasu foliowego i innych folianów, które wykazują znacząco ochronny efekt[1]. Antymetabolity kwasu foliowego (np. metotreksat), leki przeciwpadaczkowe, cukrzyca u matki, otyłość matki, mykotoksyny w ziarnach zbóż, palenie tytoniu i pestycydy znacząco podnoszą ryzyko zaburzeń rozwoju cewy nerwowej[2].
- Możliwą przyczyną wystąpienia wad cewy nerwowej jest także powstawanie przeciwciał przeciwko receptorom folianów, które wykrywa się głównie u matek dzieci z wadami cewy[2].
Patogeneza edytuj
W prawidłowym ludzkim embrionie neurulacja zachodzi między 18. a 28. dniem po zapłodnieniu[2]. Podczas pierwszych 4 tygodni rozwoju zarodka płytka nerwowa wpukla się wzdłuż zarodkowej grzbietowej linii środkowej, tworząc rynienkę nerwową[1]. Rynienka nerwowa zaczyna się następnie zamykać, poczynając od części środkowej i postępując ku przodowi i ku części ogonowej[1]. Do zamknięcia otworu przedniego podczas neurulacji dochodzi w 24-25. dniu po zapłonieniu, a otworu tylnego w 26-28. dniu[2]. Zamknięcie otworów to neurulacja pierwotna i gdy dojdzie do nieprawidłowości w tym procesie to skutkiem jest wystąpienie wad cewy nerwowej typu otwartego, które mogą dotyczyć każdego odcinka ośrodkowego układu nerwowego[2]. W przypadku wystąpienia zaburzeń neurulacji wtórnej (dotyczącej rozwoju odcinka ogonowego cewy nerwowej, po zamknięciu otworu nerwowego tylnego) dochodzi do zamkniętych wad cewy nerwowej, które w większości ograniczają się do kręgosłupa[2].
Diagnostyka edytuj
Wady cewy nerwowej są najczęściej rozpoznawane podczas rutynowego badania USG w drugim trymestrze cięży[3]. Ciężkie wady mogą być wykryte już podczas USG wykonywanego po 10. tygodniu ciąży oraz na podstawie podwyższonego stężenia alfa-fetoproteiny badanej między 14. a 21. tygodniem ciąży[4]. AFP jest głównym białkiem wczesnego okresu zarodkowego, produkowanym przez wątrobę i pęcherzyk żółtkowy płodu. Badanie to jest testem przesiewowym w rozpoznawaniu otwartych wad ośrodkowego układu nerwowego[4].
Inwazyjnym badaniem prenatalnym jest oznaczenie, pomiędzy 14. a 17. tygodniem, stężenia alfa-fetoproteiny oraz aktywności acetylocholinesterazy w płynie owodniowym pobranym metodą amniopunkcji[4].
W przypadku wykrycia wady dysraficznej diagnostykę pogłębia się przy użyciu rezonansu magnetycznego[3].
Profilaktyka edytuj
W 1991 zostało udowodnione, że podawanie kwasu foliowego w dawce 4 mg kobietom w okresie przedkoncepcyjnym i pierwszych 12. tygodniach ciąży obniża o 72% liczbę występujących wad cewy nerwowej[2][5]. Amerykańscy badacze w 2000 roku udowodnili, że przyjmowanie kwasu foliowego w dawce 0,4 mg co najmniej 3 razy w tygodniu, 3 miesiące przed i po zapłodnieniu zmniejsza ryzyko ponownego wystąpienia wady cewy nerwowej u kolejnego dziecka[6].
W Polsce od 1998 roku prowadzony jest Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, który ma na celu upowszechnienie spożycia kwasu foliowego w dawce 0,4 mg przez wszystkie kobiety w wieku rozrodczym, które mogą zajść w ciążę jako profilaktyka wad cewy nerwowej[7].
Klasyfikacja ICD10 edytuj
| kod ICD10 | nazwa choroby |
|---|---|
| ICD-10: Q00 | Bezmózgowie i podobne wady rozwojowe |
| ICD-10: Q01 | Przepuklina mózgowa |
| ICD-10: Q05 | Rozszczep kręgosłupa |
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e Monika Witczak, Tomasz Ferenc, Jan Wilczyński. Patogeneza i genetyka wad cewy nerwowej. „Ginekol Pol”. 78, s. 981-985, 2007.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Krystyna Gillner, Marta Pacholczyk. Znaczenie metabolizmu kwasu foliowego w rozwoju wad cewy nerwowej. „Postępy biologii komórki”. 46 (3), s. 281-300, 2019.
- ↑ a b Izabela Herman-Sucharska, Paweł Bożek, Amira Bryll. Wady rozszczepowe kręgosłupa – od diagnostyki do terapii. „Przegląd Lekarski”. 5 (70), s. 344-350, 2013.
- ↑ a b c Małgorzata Perenc. Wady ośrodkowego układu nerwowego – etiologia, diagnostyka prenatalna i profilaktyka. „Przewodnik Lekarza”. 5 (4), s. 51-54, 2002. ISSN 1505-8409.
- ↑ MRC Vitamin Study Research Group. Prevention of neural tube defects: results of the Medical Research Council Vitamin Study. MRC Vitamin Study Research Group. „Lancet”. 338 (8760), s. 131-137, 20 lipca 1991. DOI: 10.1016/0140-6736(91)90133-A. (ang.).
- ↑ S. Thompson 1, M. Torres, R. Stevenson, J. Dean, R. Best. Periconceptional vitamin use, dietary folate and occurrent neural tube defected pregnancies in a high risk population. „Ann Epidemiol.”. 10 (7), 1 października 2000. DOI: 10.1016/s1047-2797(00)00107-1. (ang.).
- ↑ Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej. gov.pl. [dostęp 2023-12-07].
