Wikipedia

Walery Goetel

polski geolog

Walery Goetel (ur. 14 kwietnia 1889 w Suchej, zm. 6 listopada 1972 w Krakowie) – polski geolog, ekolog i paleontolog, profesor, działacz społeczny.

Walery Goetel
Ilustracja
Pełne imię i nazwisko

Walery Florian Goetel

Data i miejsce urodzenia

14 kwietnia 1889
Sucha

Data i miejsce śmierci

6 listopada 1972
Kraków

Miejsce spoczynku

Cmentarz Rakowicki w Krakowie

Zawód, zajęcie

Geolog

Tytuł naukowy

Profesor

Stanowisko

Rektor Akademii Górniczo-Hutniczej (1939–1951)
Przewodniczący Komisji Turystyki Górskiej Zarządu Głównego PTTK (1965–1972)

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Order Krzyża Grunwaldu III klasy Złoty Krzyż Zasługi Złoty Krzyż Zasługi Złoty Krzyż Zasługi Złoty Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego Order Lwa Białego III Klasy (Czechosłowacja) Komandor Orderu Świętego Sawy (Serbia) Komandor Orderu Korony Włoch Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Życiorys edytuj

 
Walery Goetel afisz, 1938 r.
 
Pomnik Walerego Goetla
Kraków ul. Kościuszki 38
Przystań wioślarska AZS
 
Grób prof. Walerego Goetla na cmentarzu Rakowickim

Syn Walentego, pracownika kolei, i Julii z Köhlerów[1], brat Ferdynanda, literata. Po ukończeniu w 1907 Gimnazjum św. Anny w Krakowie podjął studia w zakresie geologii i paleontologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1910–1912 studiował geologię na Uniwersytecie Wiedeńskim. W 1912 uczestniczył w wyprawie geologicznej na Kaukaz. W 1913 doktoryzował się z dziedziny geologii i paleontologii na Uniwersytecie w Wiedniu, w 1916 habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim. Do roku 1920 pracował jako wykładowca na Uniwersytecie Jagiellońskim, później został profesorem zwyczajnym geologii ogólnej i paleontologii. Od 1929 pełnił obowiązki prodziekana, a od 1932 dziekana Wydziału Górniczego AGH. W 1935 został prorektorem, a cztery lata później rektorem uczelni (do 1951).

Naukowo zajmował się badaniem budowy geologicznej Tatr, był współtwórcą przygranicznych parków narodowych (Tatrzańskiego, Pienińskiego oraz Babiogórskiego). Był również pasjonatem geografii politycznej, czynnie włączył się w polsko-czechosłowacki spór o przebieg granicy w Tatrach, czemu dał wyraz w trzech publikacjach: O Jaworzynę (1922), Szkic przebiegu sprawy Jaworzyny (1925) i Spór o Jaworzynę a Park Narodowy Tatrzański (1925). Interesował się też kwestią mniejszości narodowych w Karpatach, szczególnie Łemków (O Łemkowszczyźnie, 1935).

Był twórcą nowej gałęzi nauki – sozologii, która łączy w sobie problematykę ochrony przyrody z racjonalnym użytkowaniem jej zasobów.

Odbył wiele podróży naukowych (po krajach europejskich, Kaukazie, Islandii, Afryce, Azji Zachodniej i Południowej). Wspomnienia Walerego Goetla z podróży po ZPA można przeczytać w książce: Ze wspomnień podróżników (1958).

Od 1940 pozostawał członkiem Stronnictwa Demokratycznego. Z jego ramienia znalazł się w 1945 w Krajowej Radzie Narodowej oraz w polskiej delegacji na konferencji poczdamskiej jako rzeczoznawca.

Doktor honoris causa AGH (1960)[2], Akademii Górniczej w Ostrawie (1950) i Politechniki Krakowskiej (1970)[3]. Członek korespondent od 1952 i członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk od 1964[4]. W 1983 został patronem powołanej przez SD Fundacji im. prof. Walerego Goetla, która zajmowała się badaniem i promocją ochrony środowiska[5].

10 czerwca 1913 ożenił się z Marią Martą Bronisławą Skłodowską (1892–1976), bratanicą Marii Skłodowskiej-Curie. Mieli córkę Wandę (1916–1991)[6].

Zmarł w Krakowie. Pochowany w alei zasłużonych na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera LXVII-płn 1-1)[7][8].

Działalność społeczna edytuj

 
Tablica z nazwiskiem Goetla przy wejściu do schroniska PTTK na Hali Ornak, którego jest patronem

Od 1903 był członkiem Towarzystwa Tatrzańskiego. Działał w Sekcji Turystycznej, Komisji do Robót w Tatrach, Komisji Przewodnickiej (w latach 1934–1935), a od 1913 w Sekcji Ochrony Tatr oraz Klubie Wysokogórskim. Od 1918 członek Zarządu Głównego PTT, wiceprzewodniczący (1919–1936 oraz 1947–1950) oraz prezes (1935–1947[9]) tej organizacji. Po połączeniu PTT i PTK w Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze w latach 1950–1972 pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Turystyki Górskiej Zarządu Głównego PTTK, był zarazem członkiem Plenum ZG PTTK. Poświęcał czas głównie zagadnieniom turystyki górskiej i ogólnie górom[10].

Na początku dwudziestolecia międzywojennego był kierownikiem sekcji wioślarskiej AZS Kraków, a na przełomie lat 20. i 30. prezesem całego AZS Kraków[11].

Redaktor naczelny rocznika poświęconego górom „Wierchy” w latach 1928–1934 oraz 1947–1949, potem wchodził w skład Komitetu Redakcyjnego[12].

Godności edytuj

17 grudnia 1950 podczas I Walnego Zjazdu PTTK otrzymał godność Członka Honorowego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego.

W 1973 roku schronisku na Hali Ornak położonemu na Małej Polance Ornaczańskiej w górnej części Doliny Kościeliskiej w Tatrach Zachodnich nadano im. prof. Walerego Goetla. W 1973 został, także patronem Warszawskiego Klubu Górskiego PTTK (Warszawski Klub Górski im. prof. Walerego Goetla)

Walery Goetel był także członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Geologicznego[13].

Ordery i odznaczenia edytuj

Wyróżnienia edytuj

Upamiętnienie edytuj

Jego nazwiskiem została nazwana ulica w Krakowie w dzielnicy Krowodrza, na osiedlu Cichy Kącik[21].

Jest patronem Warszawskiego Klubu Górskiego[22], Zespołu Szkół im. Walerego Goetla w Suchej Beskidzkiej, Zespołu Szkół im. Walerego Goetla w Krakowie.[23]

Jego nazwiskiem został nazwany Lodowiec Goetla na Wyspie Króla Jerzego w archipelagu Szetlandów Południowych[24].

Publikacje naukowe edytuj

  • W. Goetel, 1917: Die Rhätische Stufe und der unterste Lias der subtatrischen Zone in der Tatra. Bulletin d’Académie des Sciences de Cracovie, Cl. Sci. math.-nat. A (1917), pp. 1–222.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa: Wyd. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe: na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 213.
  2. ↑ Doktoraty honoris causa nadane przez AGH. agh.edu.pl. [dostęp 2011-02-23].
  3. ↑ Doktorzy honoris causa PK. pk.edu.pl. [dostęp 2015-06-23].
  4. ↑ GOETEL, Walery [online], Polska Akademia Nauk - Członkowie PAN [dostęp 2023-02-02] (pol.).
  5. ↑ Antoni Czubiński, Stronnictwo Demokratyczne (1937–1989): zarys dziejów, Poznań 1998.
  6. ↑ Goetel Walery [online], encyklopediakrakowa.pl [dostęp 2023-07-21].
  7. ↑ Lokalizator Grobów – Zarząd Cmentarzy Komunalnych [online], zck-krakow.pl [dostęp 2020-07-29].
  8. ↑ Karolina Grodziska, Opis trasy zwiedzania cmentarza Rakowickiego, [w:] Cmentarz Rakowicki w Krakowie, wyd. przez Obywatelski Komitet Ratowania Krakowa, Agencja Omnipress Warszawa 1988, s. 133.
  9. ↑ Kronika, Polskie Towarzystwo Tatrzańskie – Turystyka, „Wierchy - Rocznik Poświęcony Górom i Góralszczyźnie”, Rok trzynasty (Tom 51), 1935.
  10. ↑ Adam Czarnowski, Słynni krajoznawcy, Radom: Skaut, 2006, ISBN 83-60126-34-8, ISBN 83-60126-19-4, OCLC 838955857.
  11. ↑ Czesław Michalski, Akademicki Związek Sportowy w Krakowie. Część I. 1909–1945, Kraków 2007, ISBN 978-83-7271-412-1.
  12. ↑ Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.
  13. ↑ Lista członków Polskiego Towarzystwa Geologicznego, stan na 31 stycznia 1971, Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego Tom XL-1970, Zeszyt 3–4, Kraków 1971.
  14. ↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie przemysłu, rolnictwa, komunikacji, budownictwa, handlu państwowego, oświaty, nauki, kultury i sztuki”.
  15. ↑ M.P. z 1925 r. nr 262, poz. 1082 „za zasługi, położone na polu ustalenia granic Państwa”.
  16. ↑ a b c Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 213.
  17. ↑ M.P. z 1945 r. nr 39, poz. 93 „za ofiarną i owocną pracę na konferencji poczdamskiej”.
  18. ↑ M.P. z 1931 r. nr 75, poz. 123 „za zasługi na polu wychowania fizycznego”.
  19. ↑ M.P. z 1955 r. nr 104, poz. 1411 - Uchwała Rady Państwa z dnia 12 stycznia 1955 r. nr 0/99 - na wniosek Centralnego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego.
  20. ↑ Józef Hurwic, Czasopismo „Problemy” w polskim życiu intelektualnym po drugiej wojnie światowej, „Analecta”, 8/2 (16), 1999, s. 20.
  21. ↑ ALFABETYCZNY WYKAZ ULIC MIASTA KRAKOWA. Izba Administracji Skarbowej w Krakowie. [dostęp 2022-05-23]. (pol.).
  22. ↑ Warszawski Klub Górski PTTK [online], wkg.pttk.pl [dostęp 2016-05-07] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-22].
  23. ↑ Zespół Szkół Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa - im. prof. Walerego Goetla w Krakowie [online], Zespół Szkół Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa, 17 maja 2023 [dostęp 2023-05-25] (pol.).
  24. ↑ Goetel Glacier - wpis w SCAR Composite Gazetteer of Antarctica

Bibliografia edytuj

  • Biogram na stronie Państwowego Instytutu Geologicznego. pgi.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-09)].
  • Henryk Wosiński, Stronnictwo Demokratyczne w Polsce Ludowej. Cz. 3: Udział Stronnictwa w pracach parlamentu PRL w latach 1944–1968 (red. Wiktoria Beczek), Warszawa 1969.
  • Zbigniew Wójcik: Walery Goetel (1889–1972). By w góry było po co chodzić. O turystyce, parkach narodowych i sozologii. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Wierchy”, Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK, 2019. ISBN 83-62473-95-9.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Walery_Goetel&oldid=71838387”