Wanda Madler
Wanda Madler (ur. 24 grudnia 1892 w Krakowie, zm. 25 sierpnia 1969 w Sztokholmie) – polska biolożka, pedagog i działaczka społeczna. Angażowała się w pomoc humanitarną podczas dwóch wojen światowych.
Data i miejsce urodzenia |
24 grudnia 1890 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
25 sierpnia 1969 |
Zawód, zajęcie |
biolożka i pedagożka |
Odznaczenia | |
Młodość edytuj
Urodziła się w Krakowie[1] lub w majątku Rypczyńce na Podolu[2] w rodzinie Józefy i Aleksandra Lippomanów[3] jako ich drugie dziecko. Była wnuczką Jana Alfonsa Lippomana. Starszy brat Wandy, Władysław Lippoman, został posłem na Sejm 1 kadencji[4]. Rodzice zadbali, by córka odebrała staranne wykształcenie podstawowe oraz średnie. Uczyła się w domu. Poznała języki obce, m.in. francuski, niemiecki i rosyjski. Szybko rodzice zauważyli jej nieprzeciętną inteligencję, umiejętność szybkiego przyswajania wiedzy oraz wytrwałość i ambicję w dążeniu do celu. W 1912 ukończyła studia biologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim i została doktorantką profesora Odo Bujwida, pioniera polskiej bakteriologii[5]. Karierę naukową przerwał wybuch I wojny światowej.
I wojna światowa edytuj
Praca w Związku Młodzieży Polskiej ZET edytuj
Zajmowała się głównie wspieraniem walczących o odzyskanie niepodległości, a także zakładaniem sekretnych bibliotek i czytelni, kółek oświatowych oraz organizacją manifestacji wolnościowych i obchodów związanych z najważniejszymi wydarzeniami narodowościowymi.
Podczas pracy w ZET-cie poznała przyszłego męża, Stefana Madlera.
Pobyt w Czechach edytuj
Razem z mężem zaangażowali się w pomoc dotkniętych ubóstwem uchodźcom polskich w Chocieniu w Czechach. Wanda realizowała się także w pracy z młodzieżą, dla której stworzył oddział Związku Harcerstwa Polskiego. Niedługo po przyjeździe do Czech, 31 października 1916, na świat przyszedł pierworodny Madlerów, Zbigniew.
Okres międzywojenny edytuj
Życie w Zamościu edytuj
Po I wojnie światowej para przeprowadziła się do Zamościa, gdzie założyła pierwsze w województwie lubelskim laboratorium bakteriologiczne[6]. W 1918 Wanda urodziła córkę Annę.
19 kwietnia 1919 Stefan Madler zmarł przedwczesną śmiercią, walcząc z epidemią tyfusu. Po śmierci męża Wanda, jako samotna matka, zmuszona była zamknąć swoje laboratorium bakteriologiczne.
Wkrótce zatrudniła się jako nauczycielka fizyki[1] w Gimnazjum Żeńskim im. Marii Konopnickiej[2]. W 1922 została jego dyrektorką. Funkcję pełniła do 1929[2]. Zasłynęła również jako współzałożycielka żeńskiej szkoły przemysłowej Polskiej Macierzy Szkolnej. Uczestniczyła w tworzeniu internatu, któremu wkrótce nadano jej imię[3]. Przepadała za pracą z młodzieżą – jako pedagog spełniała się, organizując tzw.tygodnie dziecka. Należała do wielu środowisk, m.in. KMK (od 1926 w zarządzie), Towarzystwa Miłośników Książki w Krakowie, PMS, Narodowej Organizacji Kobiet i Towarzystwa Opieki nad Grobami Poległych. Współorganizowała wystawę książki polskiej w 1923, była też delegatką na I Zjazd Bibliofilski w 1925. Uczestniczyła w aktywizowaniu kulturalnego życia Zamościa[1].
Pobyt w Białej Podlaskiej edytuj
W 1929 przeniosła się do Białej Podlaskiej, gdzie do wybuchu II wojny światowej kierowała Państwowym Żeńskim Gimnazjum im. Emilii Plater[1].
II wojna światowa edytuj
26 czerwca 1940 aresztowali ją gestapowcy. Przez następnych 10 miesięcy była więziona w zamku w Lublinie. W 1941 została wywieziona do żeńskiego obozu koncentracyjnego Ravensbruck, otrzymując nr obozowy 6010[7]. Mobilizując inne więźniarki nauczycielki, zorganizowała tajne nauczanie dla dziewcząt. Napisała podręczniki dla uczennic więźniarek. Rękopis jednego z nich przechowywany jest w muzeum w Lund[2]. Wspólnie z więźniarkami podjęła inicjatywę opracowania książki kucharskiej. W czasie pobytu w Ravensbrück wielokrotnie poddawana była torturom i okrutnym eksperymentom, które zostawiły trwały uszczerbek na jej zdrowiu fizycznym (zdeformowane nogi) oraz psychicznym (znaczące zaburzenia snu). Mimo trwałych śladów szybko wróciła do pracy.
Podczas wojny hitlerowcy zamordowali w więzieniu lwowskim jej syna, Zbigniewa[7].
Po II wojnie światowej edytuj
W końcu lutego 1945 w ramach akcji hrabiego Folke Bernardotte, razem z kilkunastoma tysiącami więźniarek, została uwolniona przez Niemców i przewieziona do Szwecji[2].
W obozie przejściowym udało jej się założyć polskie gimnazjum. Później założyła polską szkołę w Sztokholmie[2], gdzie zaangażowała się w edukowanie uchodźców[1]. Do końca życia czynnie uczestniczyła w działaniach organizacji polskich jako prezeska Związku Byłych Więźniów Politycznych, członkini SPK oraz Rady Uchodźstwa Polskiego w Szwecji[1]. Prowadziła polskie liceum, później przez 20 lat pracowała w Fundacji Botanicznej[1].
Została pochowana na cmentarzu katolickim w Sztokholmie[1].
Upamiętnienia i odznaczenia edytuj
Za osiągnięcia społeczne otrzymała Złoty Krzyż Zasługi.
25 kwietnia 2016 radni miasta Zamość nadali jej imię miejskiemu rondu. Jej imię nosi również jedna z ulic w Białej Podlaskiej[8].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h Andrzej Kedziora , MADLER WANDA (1890-1969) nauczycielka i dyrektorka gimnazjum żeńskiego, działaczka społeczna [online], 12 stycznia 2013 .
- ↑ a b c d e f Instytut Pamięci Narodowej- Lublin , Wanda Madlerowa – poszukiwanie pamiątek [online], Instytut Pamięci Narodowej – Lublin [dostęp 2020-04-19] (pol.).
- ↑ a b Anna Chodyka , Ludzie stąd: Nigdy nie straciła hartu ducha [online], Słowo Podlasia, 6 listopada 2019 [dostęp 2020-04-19] (pol.).
- ↑ Biblioteka Sejmowa: Baza Parlamentarzyści Polscy. [dostęp 2021-11-02].
- ↑ IMIENIA WANDY MADLEROWEJ – Tygodnik Zamojski, Zamość, Biłgoraj, Tomaszów [online], Tygodnik Zamojski [dostęp 2020-04-20] (pol.).
- ↑ Strona Rodziny Ścibor Bogusławskich [online], www.boguslawscy.pl [dostęp 2020-04-19] .
- ↑ a b Urszula Wińska , Zwyciężyły wartości : wspomnienia z Ravensbrück, wyd. 1, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1985, ISBN 83-215-7844-6, OCLC 14182852 [dostęp 2020-05-18] .
- ↑ Rondo nosi imię WANDY MADLEROWEJ – II Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej w Zamościu [online], webcache.googleusercontent.com [dostęp 2020-04-20] .