Wanilia płaskolistna

Wanilia płaskolistna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	waniliowe
Rodzaj	wanilia
Gatunek	wanilia płaskolistna
	Nazwa systematyczna
	Vanilla planifolia Andrews; Bot.Repos.8:t.538
Synonimy
	Vanilla fragrans Ames;
	Vanilla fragrans Ames;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony
	Zasięg
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wanilia płaskolistna (Vanilla planifolia Andrews) – gatunek pnącza z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Występuje w stanie dzikim w lasach tropikalnych w Ameryce Południowej i Środkowej. Użytkowane są owoce zbierane przed ich dojrzeniem, suszone i preparowane. Zawierają one substancję o charakterystycznym smaku i zapachu – wanilinę.

Rozmieszczenie geograficzne edytuj

Gatunek ten występuje naturalnie w strefie tropikalnej Ameryce Południowej i Środkowej. Rośnie między innymi w takich państwach jak Gwatemala, Belize, Kostaryka, Panama, Kolumbia, Wenezuela, Ekwador, Peru oraz Brazylia^[4]. W Brazylii został zaobserwowany w stanach: Amazonas, Amapá, Pará, Alagoas, Bahia, Ceará, Maranhão, Paraíba, Pernambuco, Sergipe, Mato Grosso i Rio de Janeiro^[5].

Morfologia edytuj

Pokrój: Liana osiągająca do 10 m długości^[6].
Liście: Mięsiste^[6], sztywne, eliptyczno-lancetowate, całobrzegie, płaskie i jasnozielone.
Kwiaty: Duże, pachnące, o woskowym połysku i kolorze zielonkawo-żółtym, płatki od 5 do 7 cm. Kwitną ok. 8 godzin na dobę. Wanilia kwitnie co dwa, trzy lata; okres kwitnienia trwa ok. 2-3 miesiące. W Meksyku okres kwitnienia przypada od maja do sierpnia. Kwiaty są obupłciowe. Najczęściej każdy kłosokształtny kwiatostan składa się z 10-20 kwiatów.
Owoce: Zielona, strąkokształtna torebka nasienna zawierająca tysiące nasion^[6].

Uprawa edytuj

Dawniej wanilię uprawiano współrzędnie z drzewami uprawnymi, które służyły jako naturalne podpory, na przykład z kakaowcem, obrzydlecem (jatrofą), nanerczem. Obecnie stosuje się niskie podpory, ułatwiające ręczne zapylanie.

Do roku około 1800 monopolistą w produkcji wanilii był Meksyk, bowiem tylko tam występowały odmiany pszczół bezżądłowych z rodzajów Melipona i Trigona, zapylających kwiaty tej rośliny (czynią to również niektóre kolibry). Dopiero odkrycie ręcznej metody zapylania umożliwiło powstanie upraw również w innych rejonach. Gatunek uprawiany jest w wielu krajach strefy międzyzwrotnikowej. Największym producentem wanilii na świecie jest Madagaskar.

Najwięksi producenci wanilii (2012) (w tonach)
Madagaskar	3 500
Indonezja	3 400
Chiny	1 350
Papua-Nowa Gwinea	400
Meksyk	390
Turcja	290
Tonga	202
Uganda	170
Polinezja Francuska	60
Komory	42

Zastosowanie edytuj

Roślina przyprawowa: Źródłem przyprawy są strąkokształtne torebki zbierane w fazie niepełnej dojrzałości. Poddawane są w kilku powtórzeniach suszeniu i fermentacji w wyniku czego przybierają ciemnobrązową barwę i powstaje wanilina. W ten sposób powstają tzw. laski wanilii (nazwa handlowa). Poza tym wanilia używana jest w postaci proszku, olejku lub cukru waniliowego (minimum 27% wanilii). Jest stosowana jako popularna przyprawa w cukiernictwie oraz w przemyśle spożywczym i perfumeryjnym, między innymi do produkcji likierów i przyprawiania czekolady. W wielu zastosowaniach jest obecnie zastępowana przez syntetyczną wanilinę.

Roślina lecznicza: Wanilię stosuje w formie nalewki w stanach gorączkowych oraz zaburzeniach trawienia, a także pomocniczo w blednicy.

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-01] (ang.).
↑ Vanilla planifolia, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Vanilla planifolia. Neotropical Flora - Google Map. [dostęp 2017-05-26]. (ang.).
↑ Vanilla planifolia Jacks. ex Andrews. [w:] Lista de Espécies da Flora do Brasil [on-line]. Instituto de Pesquisas Jardim Botânico do Rio de Janeiro. [dostęp 2017-05-26]. (port.).
↑ ^a ^b ^c Ben-Erik VanB.E.V. Wyk Ben-Erik VanB.E.V., Food plants of the world : an illustrated guide, Portland, Or.: Timber Press, 2005, s. 378, ISBN 0-88192-743-0, OCLC 59360314 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-01] (ang.).

[iucn-3] Vanilla planifolia, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[4] Vanilla planifolia. Neotropical Flora - Google Map. [dostęp 2017-05-26]. (ang.).

[5] Vanilla planifolia Jacks. ex Andrews. [w:] Lista de Espécies da Flora do Brasil [on-line]. Instituto de Pesquisas Jardim Botânico do Rio de Janeiro. [dostęp 2017-05-26]. (port.).

[wyk-6] Ben-Erik VanB.E.V. Wyk Ben-Erik VanB.E.V., Food plants of the world : an illustrated guide, Portland, Or.: Timber Press, 2005, s. 378, ISBN 0-88192-743-0, OCLC 59360314 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]