Wikipedia

Widłak goździsty

Widłak goździsty[3], widłak babimór[4], czarcia drabina[5], widłak maczugowaty, czołga[6] (Lycopodium clavatum L.) – gatunek rośliny z rodziny widłakowatych (Lycopodiaceae). Rośnie szeroko rozprzestrzeniony w strefie umiarkowanej na półkuli północnej oraz na obszarach górskich w strefie międzyzwrotnikowej[7]. W Polsce szeroko rozprzestrzeniony gatunek rodzimy, częstszy na wschodzie, na wyżynach i w górach, w niektórych obszarach rzadki np. w zachodnim Mazowszu czy Pomorzu Szczecińskim[8].

Widłak goździsty
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

telomowe

Gromada

naczyniowe

Klasa

widłaki

Rząd

widłakowce

Rodzina

widłakowate

Rodzaj

widłak

Gatunek

widłak goździsty

Nazwa systematyczna
Lycopodium clavatum L.
Sp. Pl. 2: 1101 1753.
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Morfologia edytuj

Pokrój
Zarodnikowa roślina wieloletnia podobna do mchu.
Łodyga
Długie do 1 m, płożące się pędy, częściowo pod ziemią, widlasto rozgałęzione, koloru zielonego z wzniesionymi do wysokości 20 cm gałązkami. Pędy i gałązki gęsto ulistnione.
Liście
Całobrzegie, skrętoległe, wąskie, lancetowate, w górnej części łodygi gęste, rzadsze w dolnej. Liście prostopadle odstające od łodygi, jasnozielone, wygięte, ku górze zakończone białymi włoskami, które na końcach pędów tworzą białe pędzelki.
Kłos zarodnionośny
Sporofile (liście zarodnionośne) zebrane w żółtawobiałe kłosy powstające na długich szypułkach. Zarodniki koloru żółtego dojrzewają od lipca do września.
Korzenie
Rozgałęzione wychodzące z pędów i mocujące je do podłoża na całej jego długości.
  •  
    Pokrój
  •  
    Pędy
  •  
    Liście zakończone włoskiem
  •  
    Kłosy zarodnionośne

Biologia i ekologia edytuj

W zarodniach widłaków jednakozarodnikowych (usadowionych na liściach zarodnionośnych tworzących zazwyczaj kłos) powstają po mejozie identyczne zarodniki. Przedrośla widłaków jednakozarodnikowych są jednopienne, czyli na jednej roślinie tworzą się zarówno rodnie jak i plemnie. Po zapłodnieniu (w wodzie) z zygoty wyrasta nowa rozgałęziona łodyżka sporofitu. U współczesnych widłaków cały ten cykl może trwać nawet 25 lat (kilkanaście lat trwa rozwój samego przedrośla). Często rozmnaża się wegetatywnie[5].

Jest rośliną trującą[5]. Ziele zawiera alkaloidy (likopodynę, klawatynę, klawatoksynę), flawonoidy (apigeninę) i kwasy organiczne (wanilinowy, ferulowy). Zarodniki widłaka goździstego zawierają do 50% oleju, natomiast nie zawierają alkaloidów[6].

Porasta torfowiska, wrzosowiska, widne suche bory i lasy mieszane, ze szczególnym upodobaniem lasów iglastych. Lubi ubogie gleby krzemowe, silnie zakwaszone i umiarkowanie suche. W górach występuje po piętro kosodrzewiny. Chamefit. Gatunek charakterystyczny dla zbiorowisk wrzosowisk i ubogich muraw bliźniczkowych klasy (Cl.) Nardo-Callunetea[9]. Często tworzy duże łany będące wielkim klonem pochodzącym od jednego macierzystego osobnika. Odgrywa ważną rolę w poszyciu lasu, gromadząc wodę, oraz tworzy specyficzne zbiorowiska roślinne – torfowiska.

Zastosowanie edytuj

 
Likopodium
Osobny artykuł: Likopodium.

Jest rośliną leczniczą. Do celów leczniczych wykorzystywany jest wysuszony pyłek zarodnikowy. Ma działanie moczopędne i dezynfekujące drogi moczowe. Zalecany przy schorzeniach dróg moczowych, piasku w moczu i schorzeniach wątroby. Używany zewnętrznie jako zasypka na rany, wypryski oraz przy łuszczycy[5]. Indianie Potawatomi używali dojrzałych kłosów zarodnionośnych w zaburzeniach menstruacyjnych, jako leku tamującego krew i jako leczniczego środka ściągającego[5].

Wodny wyciąg ze świeżych liści farbuje płótno na kolor żółty, a z liści wysuszonych – na siny i zielony[6].

Zarodniki w postaci proszku – likopodium – używane są lub były m.in. w odlewnictwie do wysypywania form precyzyjnych odlewów.

Zagrożenie i ochrona edytuj

Roślina była objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową w latach 1946[10]–2014. W 2014 roku zmieniono jej status ochronny i podlega ochronie częściowej[11]. Widłak goździsty bywa na dużą skalę niszczony wskutek zrywania pędów do celów ozdobnych oraz leczniczych[12]. Umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)[13].

Obecność w kulturze edytuj

  • Według wierzeń ludowych pędy widłaka zawieszone pod powałą w dzień Bożego Ciała przeciwstawiały się siłom nieczystym oraz chroniły przed marami nocnymi.
  • Pędy widłaka były stosowane jako ozdoba koszyków wielkanocnych i jako element palm wielkanocnych. Zwyczaj ten doprowadził do lokalnych eradykacji widłaka. Aby popularyzować wiedzę na temat ochrony widłaka i zniechęcić ludzi do włączania jego pędów do palm, w konkursach na najpiękniejszą palmę wielkanocną, w niektórych miejscowościach w Polsce (na przykład w Muszyńcu) dyskwalifikowano uczestników którzy się tego dopuścili[5].
  • Poczta Polska wyemitowała 14 czerwca 1967 r. znaczek pocztowy przedstawiający widłaka goździstego o nominale 4,50 zł, w serii Rośliny chronione. Autorem projektu znaczka był Andrzej Heidrich. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r.[14].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  2. ↑ The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229. 
  3. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  4. ↑ Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 64. ISBN 83-01-00129-1.
  5. ↑ a b c d e f Maja Grądziel, Widłak goździsty — czarcia drabina czy pas świętego Jana?, „Pharmacopola”, 2 (2), 2022, s. 14–18.
  6. ↑ a b c Jakub Mowszowicz, Przewodnik do oznaczania krajowych roślin zielarskich, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1985, s. 37, ISBN 83-09-00682-9 (pol.).
  7. ↑ Lycopodium clavatum L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-08-29].
  8. ↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając, Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 345, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957.
  9. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  10. ↑ Rozporządzenie Ministra Oświaty z dnia 29 sierpnia 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych i z Ministrem Leśnictwa w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1946 r. nr 70, poz. 384).
  11. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
  12. ↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
  13. ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
  14. ↑ Marek Jedziniak: Rośliny chronione. www.kzp.pl. [dostęp 2018-05-31]. (pol.).

Bibliografia edytuj

  • Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
  • Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  • Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1988.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Widłak_goździsty&oldid=72985984”