Wielka Szachownica
tytuł książki Zbigniewa Brzezińskiego
Wielka szachownica (ang. The Grand Chessboard) – koncepcja geopolityczna stworzona przez Zbigniewa Brzezińskiego[1], a zarazem tytuł jego książki wydanej w języku angielskim w 1997 roku i w polskim przekładzie w 1998 roku[2][3]. Autor dedykuje ją swoim studentom, by pomogła im kształtować przyszły świat[4]. Zawiera ona wiele map i jest podzielona na 7 rozdziałów, z których każdy omawia odrębny geopolitycznie, kluczowy obszar globu[5].
Źródła koncepcji edytuj
Wśród źródeł koncepcji wielkiej szachownicy wymienia się:[6]
- Nawalizm, doktrynę Alfreda Thayera Mahana – podstawą potęgi jest marynarka wojenna i kontrola wybrzeży. Kładzie nacisk na tereny rdzeniowe Azji[7];
- Teorię Halforda Mackindera – uważał, że era potęgi morskiej minęła. Kluczowym obszarem jest Heartland, na który składają się obszary Azji Środkowo-Wschodniej, do których wrotami są tereny Europy Środkowo-Wschodniej[8][9];
- Teorię Nicholasa Spykmana, który uważał, że najważniejszy jest tzw. Rimland – wybrzeża Eurazji. Stanowią one bufor pomiędzy mocarstwami lądowymi i morskimi[10].
Wielka szachownica edytuj
Obszar wielkiej szachownicy[11]:
- Obszar Eurazji[12]
- Szachownica euroazjatycka
- Kluczowe są peryferia: Azja Południowo-Wschodnia i Europa[14]
- Największe geopolityczne zagrożenie stworzyłoby połączenie się Centrum z innym regionem[15]
Gracze edytuj
Powierzchnia kuli ziemskiej to pole gry – szachownica. W rozgrywce uczestniczą gracze o różnym statusie[16]:
- Stany Zjednoczone – jedyny globalny hegemon (supermocarstwo)[17];
- Aktywni globalni gracze na szachownicy – państwa, które ze względu na swoją potęgę mogą i chcą przekształcać istniejący ład geopolityczny w stopniu oddziałującym na politykę Stanów Zjednoczonych. Prowadzą one zaangażowaną, wielowymiarową politykę, śmiało artykułują swoje cele, angażują się ideologicznie. Należą do nich Francja, Niemcy, Rosja, Chiny, Indie[18];
- Państwa bardzo ważne, ale nieaktywne na arenie międzynarodowej: Wielka Brytania, Japonia, Indonezja[18];
- Państwa krytycznie istotne geopolitycznie – tzw. sworznie (geopolitical pivots): Ukraina, Azerbejdżan, Korea Południowa, Turcja, Iran. O ich statusie decyduje położenie geograficzne oraz zasoby surowców[18];
- Dałoby się przedstawić przekonujące argumenty, że sworzniami geopolitycznymi mogą być Tajwan, Tajlandia i Pakistan, może również Kazachstan i Uzbekistan[19].
Pierwsze wydania książki Zbigniewa Brzezińskiego w różnych językach edytuj
- Zbigniew Brzezinski, The Grand Chessboard: American Primacy And Its Geostrategic Imperatives, Basic Books, New York 1997, ISBN 978-0-465-02725-5
- Zbigniew Brzezinski, Die einzige Weltmacht: Amerikas Strategie der Vorherrschaft, przedm. Hans-Dietrich Genscher, tłum. Angelika Beck, Beltz, Berlin 1997, ISBN 978-3-88679-303-7
- Zbigniew Brzezinski, Le grand échiquier: L'Amérique et le reste du monde, przedm. Gérard Chaliand, tłum. Michel Bessière, Michelle Herpe-Voslinsky, Bayard, Paris 1997, ISBN 978-2-227-13519-2
- Zbigniew Brzeziński, Wielka szachownica: główne cele polityki amerykańskiej, przedm. Kazimierz Dziewanowski, tłum. Tomasz Wyżyński, Świat Książki, Warszawa 1998, ISBN 83-7129-741-6
- Zbigniew Brzezinski, El gran tablero mundial: La supremacía estadounidense y sus imperativos geostratégicos, tłum. Mónica Salomón González, Editorial Paidós, Barcelona 1998, ISBN 978-84-493-0624-2
- Zbigniew Brzezinski, Velká šachovnice: k čemu Ameriku zavazuje její globální převaha, tłum. Zina Freundová, Anna Grušová, Mladá fronta, Praha 1999, ISBN 80-204-0764-2
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Piotr Nowak, Sworznie wielkiej szachownicy Zbigniewa Brzezińskiego – współczesne znaczenie geopolityczne, „Przegląd Geopolityczny” (22), 2017, ISSN 2080-8836.
- ↑ Zbigniew Brzezinski: The Grand Chessboard: American Primacy And Its Geostrategic Imperatives. New York: Basic Books, 1997. ISBN 978-0-465-02725-5.
- ↑ Zbigniew Brzeziński: Wielka szachownica. Główne cele polityki amerykańskiej. Kazimierz Dziewanowski (przedm.), Tomasz Wyżyński (tłum.). Warszawa: Świat Książki, 1998, s. V. ISBN 83-7129-741-6.
- ↑ Wielka szachownica, ibidem, s. V
- ↑ Wielka szachownica, ibidem, s. VII-VIII
- ↑ Jakub Wilk, Zbigniew Brzeziński (1928-2017). In memoriam, „Nowa Geopolityka”, 2017, ISSN 2719-3357.
- ↑ Alfred Thayer Mahan: The Influence of Sea Power Upon History: 1660-1783. New York: Dover Publications, 1987. ISBN 0-486-25509-3.
- ↑ Halford John Mackinder, The Geographical Pivot of History, „The Geographical Journal” (Vol. 23, No.4, April 1904, s. 298-321).
- ↑ Wielka szachownica, ibidem, s. 46
- ↑ Saul Bernard Cohen: Geopolitics of the World System. Lanham, Maryland: Rowman and Littlefield, 2003, s. 22-23. ISBN 978-0-8476-9907-0.
- ↑ Wielka szachownica, ibidem, s. 36–48
- ↑ a b c d e Wielka szachownica, ibidem, s. 40
- ↑ a b c d e Wielka szachownica, ibidem, s. 37
- ↑ Wielka szachownica, ibidem, s. 38
- ↑ Wielka szachownica, ibidem, s. 41–42
- ↑ Wielka szachownica, ibidem, s. 48–49
- ↑ Wielka szachownica, ibidem, s. 3–11, 25–35
- ↑ a b c Wielka szachownica, ibidem, s. 50
- ↑ Wielka szachownica, ibidem, s. 58
Bibliografia edytuj
- David C. Hendrickson, The Grand Chessboard: American Primacy and Its Geostrategic Imperatives by Zbigniew Brzezinski, [w:] „Foreign Affairs”, November/December 1997, ISSN 0015-7120
- Mieczysław Kopeć, USA jako „ostatnie supermocarstwo” w ujęciu Zbiegniewa Brzezińskiego, [w:] Leszek Sykulski (red.), Przestrzeń i polityka. Czynnik geograficzny w badaniach politologicznych, Polskie Towarzystwo Geopolityczne, Częstochowa 2013, ISBN 978-83-931924-8-9
- Piotr Nowak, Sworznie wielkiej szachownicy Zbigniewa Brzezińskiego – współczesne znaczenie geopolityczne, [w:] „Przegląd Geopolityczny”, 22, 2017, ISSN 2080-8836
- Oliver Thränert, Zbigniew Brzezinski. Die einzige Weltmacht – Amerikas Strategie der Vorherrschaft, [w:] „Internationale Politik und Gesellschaft”, 1998, ISSN 0945-2419