Wielka Wyspa Piaszczysta
Wielka Wyspa Piaszczysta[1] (ang. Fraser Island; Great Sandy Island[1], austr. K'gari, Gari[2]) – wyspa na Oceanie Spokojnym u południowo-wschodnich wybrzeży Queensland w północno-wschodniej części Australii, największa na świecie wyspa piaskowa.
| |
| Kontynent | |
|---|---|
| Państwo | |
| Stan | |
| Powierzchnia |
1653 km² |
| Populacja (2021) • liczba ludności |
|
Położenie na mapie Queenslandu  | |
Położenie na mapie Australii  | |
| 25,24°S 153,15°E/-25,240000 153,150000 | |
| |
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ |
przyrodniczy |
| Spełniane kryterium |
VII, VIII, IX |
| Numer ref. | |
| Region[b] |
Azja i Pacyfik |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
1992 |
W 1992 roku cała wyspa została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Nazwa edytuj
Według jednych źródeł wyspa została nazwana na cześć kapitana Jamesa Frasera (1776?–1836)[3][4], który znalazł się w 1836 roku na wyspie wraz z żoną i kilkoma członkami załogi po tym, jak jego statek „Stirling Castle” rozbił się na pobliskiej rafie koralowej[2]. Fraser zmarł na wyspie po tym, jak został przebity włócznią przez jednego z członków grupy Aborygenów, do której dołączyli rozbitkowie[2]. Inne źródła podają[5][4], że nazwa wyspy upamiętnia żonę kapitana – Elize Fraser, która przeżyła i została uratowana[4]. Nazwy Fraser Island po raz pierwszy użył w 1842 roku Henry Stuart Russell (1818–1889)[2].
W 2011 roku przyjęto również dwie alternatywne nazwy aborygeńskie – K'gari (pol. „raj”) i Gari[2][6].
Polski Komitet ds. UNESCO podaje nazwę Wyspa Fraser[7], która nie jest zgodna z nazwą ustaloną przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej[1].
Geografia edytuj
Położenie i powierzchnia edytuj
Wielka Wyspa Piaszczysta leży na Oceanie Spokojnym u południowo-wschodnich wybrzeży Queensland – stanu w północno-wschodniej części Australii[4][8]. Od kontynentu oddziela ją Hervey Bay i Great Sandy Strait[4].
Wyspa zajmuje powierzchnię 1653 km²[8] – ma ok. 120 km długości i 25 km szerokości – jest największą wyspą piaskową na świecie[4].
Budowa geologiczna i rzeźba terenu edytuj
Wyspa zbudowana jest z piasku naniesionego przez fale oceaniczne[8]. Zanim podniósł się poziom wód mórz i oceanów ok. 6 tys. lat temu, obszar obecnej wyspy był częścią systemu wydm uformowanego przez pasaty[8]. Najstarsze warstwy piasku odkryte na wyspie liczą 700 tys. lat[8]. Piaszczyste wzgórza wznoszą się na wysokość 250 m n.p.m.[4] Pokłady piasku sięgają głębokości 30–60 m poniżej poziomu morza[9].
Wody edytuj
Na wyspie znajdują się liczne jeziora, które są ubogie w substancje odżywcze i charakteryzują się wysokim stopniem kwasowości wód[5]. Jest tu m.in. 40 jezior wydmowych (ang. perched dune lake)[4].
W jeziorach żyją w nich zwierzęta przystosowane do wysokiej kwasowości wód, m.in. żaby Crinia tinnula czy żółwie bokoszyjne Emydura macquarii nigra[5].
Jeziora są popularnych celem rekreacji[5].
Flora i fauna edytuj
Flora wyspy zbliżona jest do szaty roślinnej kontynentu, od którego wyspa została oddzielona ok. 6 tys. lat temu[5]. Wyróżnia się tu siedem różnych formacji roślinnych – lasy deszczowe, Lasy eukaliptusowe, lasy złożone z banksji (Banksia aemula), lasy melaleukowe, zarośla nabrzeżne, lasy żywiczlinowe i lasy namorzynowe[5]. Do gatunków zagrożonych występujących na wyspie zalicza się m.in. Cryptocarya foetida i Acacia baueri[5].
Na wyspie odnotowano występowanie 350 gatunków ptaków, w tym gatunki rzadkie takie jak pezoporus i rdzawostrząb jasnoskrzydły[5]. Wśród ssaków zaobserwowano 48 gatunków, m.in. oposy, kangury, nietoperze, zające, gryzonie oraz psy dingo[5]. Na wyspie żyje także po kilka gatunków żółwi, węży i jaszczurek, w tym jaszczurka endemiczna Coggeria naufragus[5].
Bogata fauna bezkręgowców nie została jeszcze dostatecznie zbadana[5]. Stwierdzono jednak występowanie tu 245 gatunków mrówek[5].
Demografia edytuj
Wyspa pozostaje zamieszkana, jednak liczba jej mieszkańców stale spada – podczas gdy w 2006 roku na wyspie mieszkało 116 osób[10], to w 2021 roku jedynie 67 osób[11].
Historia edytuj
Przez wieki wyspa pozostawała zamieszkana przez Aborygenów[5], których obecność została stwierdzona od przynajmniej 5 tys. lat[4]. Przypuszcza się, że Aborygeni przybyli tu 40 tys. lat temu[9].
W 1770 roku została dostrzeżona przez kapitana Jamesa Cooka (1728–1779), który wziął ją za przylądek[4]. Pierwszym Europejczykiem na wyspie był angielski podróżnik Matthew Flinders (1774–1814), który wylądował tu w 1802 roku[4].
W latach 40. XIX w. na wyspę zaczęli przybywać europejscy osadnicy, którzy przywieźli konie, owce i bydło[5]. W 1860 roku utworzono tu rezerwat Aborygenów, który zamknięto w 1909 roku, po tym jak wysiedlono wszystkich rdzennych mieszkańców wyspy[4][a].
W latach 1863–1992 prowadzono pozyskiwanie drewna sosnowego[5]. Do 1977 roku wydobywano tu również piasek[4]. Wyspa pozostawała także atrakcyjnym celem turystycznym[5].
Ochrona przyrody edytuj
W 1908 roku środkowa część wyspy została objęta ochroną, a do 1925 roku prawie cała wyspa stanowiła las państwowy[9].
W 1971 roku na ok. jednej czwartej jej powierzchni ustanowiono park narodowy[4]. W 1976 roku na północy wyspy utworzono Park Narodowy Wielkiej Wyspy Piaszczystej (ang. Great Sandy National Park)[4]. W 1992 roku cała wyspa została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO[4].
Wyspa, obszary Cooloola na terenie Parku Narodowego Wielkiej Wyspy Piaszczystej oraz przylądek Inskip Point są ostoją ptaków IBA z uwagi na obecność dużej populacji przepiórnika czarnopierśnego[12].
Uwagi edytuj
- ↑ W podsumowaniu zgłoszenia do wpisu na listę światowego dziedzictwa, rok zamknięcia rezerwatu to 1906, zob. World Heritage Nomination 1992 ↓, s. 11.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata 2019 ↓, s. 630.
- ↑ a b c d e Queensland place names 2022 ↓.
- ↑ Everett-Heath 2018 ↓.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Encyclopædia Britannica ↓.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Gillespie i Clague 2009 ↓, s. 332.
- ↑ Mateusz Łysiak: Największa na świecie wyspa piaskowa wraca do pierwotnej nazwy. Nowa była obraźliwa dla rdzennych mieszkańców. National Geographic Polska, 2021-09-24. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
- ↑ Polski Komitet ds. UNESCO ↓.
- ↑ a b c d e Gillespie i Clague 2009 ↓, s. 331.
- ↑ a b c World Heritage Nomination 1992 ↓, s. 11.
- ↑ 2006 Census QuickStats ↓.
- ↑ 2021 Census QuickStats ↓.
- ↑ Bird Life International 2022 ↓.
Bibliografia edytuj
- Australian Bureau of Statistics: Fraser Island. [w:] 2006 Census QuickStats [on-line]. [dostęp 2022-12-25]. (ang.).
- Australian Bureau of Statistics: Fraser Island. [w:] 2021 Census QuickStats [on-line]. [dostęp 2022-12-25]. (ang.).
- BirdLife International: Important Bird Areas factsheet: Cooloola and Fraser Coast. 2022. [dostęp 2022-12-26]. (ang.).
- Fraser Island (K'Gari) – Island. [w:] www.qld.gov.au [on-line]. The State of Queensland, 2022-10-31. [dostęp 2022-12-24]. (ang.).
- Fraser Island, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-12-24] (ang.).
- Everett-Heath, John: The Concise Dictionary of World Place-Names. Oxford University Press, 2018. ISBN 978-0-19-256243-2. [dostęp 2022-12-24]. (ang.).
- Gillespie, Rosemary G., Clague, D. A.: Encyclopedia of Islands. University of California Press, 2009. ISBN 978-0-520-25649-1. [dostęp 2022-12-24]. (ang.).
- Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej: Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych Świata. Maciej Zych (redaktor). Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2019. ISBN 978-83-254-2578-4. [dostęp 2022-12-24].
- Polski Komitet ds. UNESCO: Australia. [dostęp 2022-12-25]. (pol.).
- World Heritage Nomination - IUCN Summary 630: Fraser Island and the Great Sandy Region (Australia) [online], whc.unesco.org, 1992 [dostęp 2022-12-26].