Wodzinczyn kulisty

Wodzinczyn kulisty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	liliowce
Rodzina	melantkowate
Rodzaj	wodzinczyn
Gatunek	wodzinczyn kulisty
	Nazwa systematyczna
	Helonias bullata L.; Sp. Pl.: 342 (1753)
Synonimy
	Veratrum americanum Mill.; Helonias latifolia Michx.; Helonias lanceolata Sims; Helonias scapigera Stokes; Helonias striata Raf.;
	Veratrum americanum Mill.; Helonias latifolia Michx.; Helonias lanceolata Sims; Helonias scapigera Stokes; Helonias striata Raf.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wodzinczyn kulisty^[4] (Helonias bullata L.) – gatunek roślin zielnych z monotypowego rodzaju wodzinczyn z rodziny melantkowatych, występujący w Stanach Zjednoczonych, od Nowego Jorku do Georgii^[3].

Morfologia edytuj

Pokrój: Rośliny zielne osiągające wysokość od 10 do 30 cm w czasie kwitnienia i do 60 cm w czasie owocowania.

Łodyga: Pędem podziemnym jest krępe kłącze. Pęd naziemny głąbikopodobny, wzniesiony, nierozgałęziony, nagi, pusty w środku.

Liście: odziomkowe tworzące wiecznie zieloną rozetkę. Na pędzie kwiatostanowym liście zredukowane, przysadkowate. Blaszki liściowe ciemnozielone, podługowato-łopatkowate do odwrotnielancetowatych, całobrzegie, o ostrych wierzchołkach, nagie, o wymiarach 9–35×1,5–4 cm. Przysadkowate liście dystalne szeroko trójkątne, o długości 1–2 cm.

Kwiaty: Kwiaty 6-pręcikowe, lejkowate, szypułkowate, pachnące, zebrane po 30–70 w gęste, haplokauliczne grono. Kwiatostan jajowaty, o długości 2,5–10 cm. Okwiat pojedynczy, trwały, 6-listkowy, różowy i zieleniejący. Listki okwiatu łopatkowate do podługowatych, złączone u nasady, o długości 4–9 mm. Miodniki położone proksymalnie i doosiowo, lekko żłobione. Pręciki długości listków okwiatu, położone w dwóch okółkach, z których wewnętrzny przyrasta proksymalnie do zalążni. Nitki pręcików nitkowate, o długości 5–6 mm. Główki pręcików niebieskie, o długości 0,75–1 mm, grzbietowe, jednokomorowe. Pylniki jednokomorowe o zrośniętych wierzchołkowo archesporach. Zalążnia górna, proksymalnie trzykomorowa, dystalnie jednokomorowa, przechodząca w 3 spłaszczone, wygięte szyjki słupka o długości 1,4–2,5 mm.

Owoce: Owocostan podługowaty, o długości 10–17,5 cm, złożony z głęboko trójklapowych, odwrotniesercowatych torebek o wymiarach 3–8×8–10 mm, o papierowatych ścianach, otwierających się przez środek każdej komory, zawierających w każdej komorze 16 nasion. Nasiona równowąsko-wrzecionowate, ogoniaste, białawo-brązowe, o długości 4–6 mm^[5].

Biologia i ekologia edytuj

Rozwój: Byliny, hemikryptofity^[3]. Kwitną od późnej wiosny do wczesnego lata^[5]. Rozmnażają się wegetatywnie, przez rozrost kłącza, oraz generatywnie, jednak rośliny te rzadko zakwitają. Nasiona roznoszone są głównie przez wiatr i grawitację. Wtórnie nasiona przenoszone są na dalsze odległości przez mrówki (z uwagi na obecność elajosomu) oraz wodę. Nasiona zachowują zdolność kiełkowania jedynie przez kilka tygodni^[6].

Siedlisko: Bagna, torfowiska i tereny podmokłe (pocosin) w Paśmie Błękitnym Appalachów oraz północne równiny nadmorskie, na wysokości od 0 do 1100 m n.p.m.^[5]. Rośliny występują na stanowiskach specyficznych pod względem hydrologicznym. Zasiedlają wyłącznie tereny podmokłe wiecznie nasycone wodami gruntowymi, o niskiej częstotliwości zalewania. Sutter (1982) opisał je jako miejsca, w których lustro wody znajduje się na lub bardzo blisko powierzchni i jest stabilne, wahając się jedynie nieznacznie wiosną i latem. Rośliny te występują na bagnach porastanych przez cyprysiki lub klon czerwony, a także na terenach zasiedlonych przez kapturnicę z gatunku Sarracenia purpurea, kalmie, rododendron z gatunku Rhododendron maximum oraz zarośla olchowe i torfowiska torfowcowe. Często spotykane są u źródeł strumieni^[6].

Genetyka: Gatunek diploidalny z zestawem chromosomów 2n = 34^[5].

Systematyka edytuj

Pozycja rodzaju: Według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016) rodzaj wodzinczyn (Helonias) zaliczany jest do podrodziny Heloniadeae w rodzinie melantkowatych (Melanthiaceae), należącej do rzędu liliowców (Liliales) zaliczanych do jednoliściennych (monocots)^[2].

Typ nomenklatoryczny: Holotyp gatunku nie został wskazany przez Linneusza. W 1993 James L. Reveal wskazał jako lektotyp okaz zielnikowy zebrany w XVIII wieku przez Pehra Kalma, przechowywany w zbiorach Towarzystwa Linneuszowskiego w Londynie (LINN-471.1)^[7].

Nazewnictwo edytuj

Toponimia nazwy naukowej: Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów ελος ('elos – bagno) i νομή (nomi – pastwisko), odnosząc się do siedlisk tych roślin. Epitet gatunkowy w języku łacińskim oznacza pomarszczony, pokryty bąblami^[8].

Nazwy zwyczajowe: W języku angielskim roślina ta określana jest jako swamp-pink^[5].

Zagrożenie i ochrona edytuj

Gatunek w Stanach Zjednoczonych uznany na podstawie prawa federalnego za zagrożony wyginięciem. W stanie Nowy Jork uznany za wymarły, w Georgii i Południowej Karolinie za krytycznie zagrożony, a w Delaware, Maryland, Północnej Karolinie i Wirginii za zagrożony wymarciem. Obserwowane jest stałe zmniejszanie populacji tego gatunku, przede wszystkim z uwagi na niszczenie siedlisk, związane z osuszaniem terenów podmokłych na potrzeby rolnicze. Innymi zidentyfikowanymi zagrożeniami dla tych roślin jest niska jakość wody, wypieranie przez gatunki inwazyjne, żerowanie jeleni oraz bezpośrednie niszczenie przez człowieka. Lokalnie gatunek ten jest jednak dość powszechny. W Północnej Karolinie jedna z populacji liczy ponad 100 000 osobników^[6].

Zastosowanie edytuj

Rośliny lecznicze: Istnieją doniesienia o stosowaniu wywaru z tej rośliny w przypadku zaparcia^[9].

Rośliny ozdobne: Rośliny z tego gatunku bywają uprawiane w Stanach Zjednoczonych jako rośliny ozdobne w ogrodach na stanowiskach podmokłych^[10].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-03-06]. (ang.).
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 96. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Flora of North America. Vol. 26: Liliaceae. [dostęp 2011-03-06]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c NatureServe Explorer: An online encyclopedia of life [web application. Version 7.1.]. NatureServe, 2010. [dostęp 2011-03-06]. (ang.).
↑ Tropicos. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2011-03-06]. (ang.).
↑ D. Gledhill: The names of plants. Cambridge ; New York: Cambridge University Press, 2008, s. 80, 195. ISBN 978-0-521-86645-3. (ang.).
↑ John Lindley: The vegetable kingdom. Wyd. 3. Bradbury & Evans, 1853, s. 199. (ang.).
↑ Wolfram George Schmid: An encyclopedia of shade perennials. Portland, Or.: Timber Press, 2002, s. 199-200. ISBN 978-0-88192-549-4. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-20] (ang.).

[kew-3] Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-03-06]. (ang.).

[gawrys-4] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 96. ISBN 978-83-925110-5-2.

[fona-5] Flora of North America. Vol. 26: Liliaceae. [dostęp 2011-03-06]. (ang.).

[nat-6] NatureServe Explorer: An online encyclopedia of life [web application. Version 7.1.]. NatureServe, 2010. [dostęp 2011-03-06]. (ang.).

[7] Tropicos. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2011-03-06]. (ang.).

[8] D. Gledhill: The names of plants. Cambridge ; New York: Cambridge University Press, 2008, s. 80, 195. ISBN 978-0-521-86645-3. (ang.).

[9] John Lindley: The vegetable kingdom. Wyd. 3. Bradbury & Evans, 1853, s. 199. (ang.).

[10] Wolfram George Schmid: An encyclopedia of shade perennials. Portland, Or.: Timber Press, 2002, s. 199-200. ISBN 978-0-88192-549-4. (ang.).

[4]

[3]

[1]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]