Wojciech Bobowski

Wojciech Bobowski (w piśmiennictwie także: Ali Bej, Ali Ufki, Ali Ufki Bey, Albert Bobowski, Alberto Bobovio, Alberto Bobovio Leopolitano, Albertus Bobovius i in.; ur. ok. 1610 we Lwowie, zm. ok. 1675 w Stambule) – muzyk, poeta, nauczyciel języka i kultury tureckiej, tłumacz dyplomatyczny w służbie sułtańskiej polskiego pochodzenia.

Wojciech Bobowski

Wojciech Bobowski, grafika Antoniego Oleszczyńskiego
Data i miejsce urodzenia	ok. 1610 Lwów
Data i miejsce śmierci	ok. 1675 Stambuł
Narodowość	polska
Język	turecki, łacina, włoski, angielski, francuski, greka
Dziedzina sztuki	muzyka, językoznawstwo
Ważne dzieła
Mecmūʿa-yı Sāz ü Söz, przekład Biblii na j. turecki, Serai Enderum

Jego zbiory notacji muzycznej są postrzegane jako jedno z najważniejszych źródeł dla muzykologii tureckiej. Spisał ponad 500 utworów muzyki osmańskiej XVII wieku używając zmodyfikowanej przez siebie europejskiej notacji muzycznej.

Życiorys

Urodził się ok. 1610 r. najprawdopodobniej we Lwowie. Tam też prawdopodobnie zdobył gruntowne wykształcenie w zakresie muzyki i języków obcych. Według większości podań dostał się do niewoli podczas jednego z najazdów Tatarów na wschodnie ziemie Rzeczypospolitej. Następnie trafił na dwór sułtana osmańskiego, gdzie przeszedł na islam i przyjął imię علي افقي – Alī Ufqī. Służył jako muzyk dworski i nauczyciel muzyki w pałacu Topkapı w Stambule.

Po około 20 latach pobytu w pałacu uzyskał wolność i zamieszkał w Stambule, w dzielnicy Pera (dziś: Beyoğlu). Zaczął pracować jako tłumacz, nauczyciel języka tureckiego, pośrednik i informator. Miał zdolności lingwistyczne. Poza polskim i tureckim znał być może nawet 15 języków, w tym: francuski, angielski, włoski, grekę i łacinę.

Utrzymywał kontakty z wieloma europejskimi dyplomatami, misjonarzami i orientalistami. Współpracował też z przedstawicielami osmańskiej elity intelektualne. Dokonywał przekładów na turecki ważnych dzieł piśmiennictwa europejskiego, w tym Biblii.

Wojciech Bobowski zmarł prawdopodobnie w Stambule, około 1675 r.

Dzieła

Bobowski przetłumaczył na język turecki Katechizm anglikański, Biblię oraz Janua linguarum reserata Komeńskiego.

Jest autorem gramatyk i słowników języka tureckiego.

Jego prace znajdują się w europejskich bibliotekach, m.in. w British Library w Londynie, Bibliothèque nationale w Paryżu, Bodleian Library w Oxfordzie, Bibliotece Uniwersytetu w Lejdzie.

Psałterz genewski – Mezmurlar

Prawdopodobnie około 1665 r. Ali Ufki stworzył tureckie tłumaczenie i opracowanie muzyczne pierwszych czternastu psalmów z Psałterza genewskiego, znane jako Mezmurlar lub Mezmuriyye.

W 2005 r. King’s Singers wraz z Sarband wydali płytę zatytułowaną Sacred Bridges, która zawiera nagrania Psalmów 5, 6, 9 w opracowaniu Alego Ufki. W 2010 r. ukazał się album One God: Psalms and Hymns from Orient & Occident, gdzie znalazł się Psalm 1, 2, 5 i 10 autorstwa Ali Ufki i Claude’a Goudimela. Wykonawcy to Ahmet Özhan, Robert Crowe, zespoły L’Arte del Mondo i Pera Ensemble ze Stambułu.

Osiągnięcia muzyczne

Ocenienie jego osiągnięć dla muzykologii tureckiej było możliwe dzięki odnalezieniu dwóch rękopisów zawierających ponad 500 utworów zapisanych w europejskiej notacji muzycznej. Znane są jako Mecmûa-i Sâz ü Söz („Zbiór utworów wokalnych i instrumentalnych”) oraz MS Turc 292. Zbiory te, które uznać można za „antologię” muzyki osmańsko-tureckiej XVII wieku, zawierają zarówno sakralne, jak i świeckie utwory tureckiej muzyki wokalnej i instrumentalnej. Rękopisy przechowywane są w British Library i Bibliothèque Nationale.

Wojciech Bobowski położył prawdziwe zasługi na polu muzykologii. Niemiecki naukowiec Kurt Reinhard dowodzi, że w/w rękopisy to najstarsze dokumenty dotyczące osmańskiej muzyki i z tego powodu, ich wartość jest nieoceniona. Rękopis zawiera także podobno ciekawe wzmianki o życiu muzycznym na sułtańskim dworze.

W ocenie współczesnego tureckiego naukowca Cema Behara „odnoszące się do muzyki dzieła nawróconego na islam Polaka Wojciecha Bobowskiego (są najważniejszymi źródłami tureckiej klasycznej muzyki XVI i XVII w.)”.

Inne dzieła Bobowskiego

Przetłumaczył Janua Linguarum Reserata Jana Amosa Komenskego na język turecki.

Jego opis pałacu Topkapı, napisany po włosku, w 1686 r. został przetłumaczony na język francuski przez ambasadora Francji P. Girardina. U schyłku XX w. w opracowaniu A. Berthier i S. Yerasimos jako Relation du Sérail du Grand Seigneur wydany został we Francji co najmniej dwukrotnie (1999, 2000). Pozycja ta w tłumaczeniu na język turecki ukazała się również w Turcji. Niemiecka wersja opisu pałacu Bobowskiego, przetłumaczona przez Nicolausa Brennera (1667) również ukazała się ostatnio w tureckim tłumaczeniu.

W 2023 roku opis pałacu Topkapi Bobowskiego pt. Serai Enderum (1665) ukazał się w języku polskim w opracowaniu Agaty Pawliny.

Bobowski może być uznawany za prekursora badań religioznawczo-etnologicznych. Angielski uczony Thomas Hyde, nie tylko wiele miejsca poświęcił mu w wydanej w 1691 r. broszurze o religii i zwyczajach Turków, ale także dołączył do niej cztery napisane po łacinie rozprawki Bobowskiego z tego zakresu.

Bibliografia

• Nowa Encyklopedia PWN, Warszawa 1995 r. T-1, s. 496.
• Franz Babinger, [w:] Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1936, t. 2, s. 156–157.
• Łątka J.S., Słownik Polaków w Imperium Osmańskim i Republice Turcji, Kraków 2005, s. 50–51.
• H. Neudecker, ‘Wojciech Bobowski and His Turkish Grammar (1666): A Dragoman and Musician at the Court of Sultan Mehmed IV’. Dutch Studies in Near Eastern Languages and Literatures 2 (2): 169–192, 1996.
• H. Neudecker, ‘Ordinal Numbers in Bobowski’s Turkish Bible Translation (1662-1664)’. Folia Orientalia 2000, nr 36: 219–226.
• F. Siarczyński, Wiadomość o Woyciechu Jaxie z Bobowej…, „Czasopisma Naukowego Księgozbioru Ossolińskich”, 1/1, Lwów 1828.
• A. Pawlina, Bobovius – Ali Ufki. Życie Wojciecha Bobowskiego między faktami a legendą. W świetle wspomnień zawartych między wierszami Serai Enderum (1665) oraz polskich źródeł archiwalnych, Kraków 2023.
• A. Pawlina. ‘Wojciech Bobowski (Ali Ufki) – Polak Na Osmańskim Dworze’, [w:] Wschód Muzułmański w Ujęciu Interdyscyplinarnym. Ludzie – Teksty – Historia, red. Grzegorz Czerwiński, Artur Konopacki, Białystok 2017, 147–165.
• A. Pawlina, ‘The Creation of an Ottoman Turkish Psalter. Ali Ufkî’s (Bobovius) Mezmûriyye (ca. 1665) and Maciej Rybiński’s Psalmy Dawidowe (1608)’. The Biblical Annals 2023, 13 (4): 635–660.
• J. I. Haug, Der Genfer Psalter in den Niederlanden, Deutschland, England und dem Osmanischen Reich (16. – 18. Jahrhundert). Tutzing, 2010.
• J. I. Haug, Ottoman and European Music in ʿAlī Ufuḳī’s Compendium, MS Turc 292: Analysis, Interpretation, Cultural Context. Monograph., Münster 2019.
• C. Behar, Ali Ufki ve Mezmurlar. İstanbul 1990.

Linki zewnętrzne

• Tractatus Alberti Bobovii Turcarum imp. Mohammedis IVti (1690) w bibliotece Polona
• https://polona.pl/item-view/3619b90a-b496-40ae-acc8-3c13cf5be258?page=0 – Bobowski wg A. Oleszczyńskiego (1830)