Województwo witebskie

Województwo witebskie – województwo, które było położone na północno-wschodnich kresach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Formalnie utworzone zostało w 1503 r. Od Rzeczypospolitej odpadło w wyniku I rozbioru Polski w 1772 r.

Województwo witebskie

Palatinatus Vitebsciensis

— województwo —
1503–1772
Herb
Państwo	I Rzeczpospolita
Prowincja	Litwa
Data powstania	1503
Siedziba wojewody i sejmiku	Witebsk
Wojewoda	zobacz: wojewodowie witebscy
Powierzchnia	24 600 km²
Podział administracyjny
Liczba powiatów powiat witebski, powiat orszański
Liczba reprezentantów
Liczba senatorów 2
Położenie na mapie Rzeczypospolitej

     Położenie województwa witebskiego na mapie Wielkiego Księstwa Litewskiego

Witebsk

Czaszniki w województwie witebskim

Witebsk należał w XII w. do księstwa połockiego znajdującego się w rękach Rurykowiczów kijowskich. W II poł. tego wieku powstało w wyniku podziałów dynastycznych księstwo witebskie jako uposażenie księcia Dawida Rościsławicza. Od XIII w. broniło ono swej niezależności przed podbijającymi kolejne księstwa ruskie Litwinami. Prawdopodobnie już w połowie XIII w. znalazło się przejściowo we władaniu książąt litewskich. Ostatecznie pod panowanie Litwy księstwo dostało się w 1325 r., gdy Olgierd poślubiając dziedziczkę księstwa Annę, objął w nim władzę w jej imieniu. Księstwo stało się dla Olgierda, po śmierci Giedymina, oparciem w walce z braćmi o władzę nad Wielkim Księstwem Litewskim. Po odniesionym wspólnie z Kiejstutem zwycięstwie, Olgierd zlikwidował w latach 40. XIV w. księstwo witebskie i włączył je do Litwy. Od tej pory ziemia witebska zarządzana była przy pomocy namiestników książęcych, a w 1503 r. podczas reform Aleksandra I Jagiellończyka zostało z niej utworzone województwo.

Posiadało dwóch senatorów: wojewodę i kasztelana. Po unii lubelskiej wojewoda witebski w hierarchii starszeństwa w senacie, a więc i starszeństwa województw, zajmował miejsce po wojewodzie płockim a przed wojewodą mazowieckim. Podobnie kasztelan witebski szedł wśród kasztelanów większych po kasztelanie płockim a przed najważniejszym z kasztelanów mazowieckich – kasztelanem czerskim (wbrew temu co pisze Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu kasztelania witebska nie była drążkową).

Województwo zachowało przywileje nadane przez Aleksandra I Jagiellończyka i potwierdzone przez Zygmunta Starego, dotyczące wpływu ziemian na wybór wojewody. Zgodnie z nimi szlachta województwa miała prawo proponować władcy kandydata na wojewodę. Podobnym przywilejem w Wielkim Księstwie i całej Rzeczypospolitej cieszyły się jedynie województwo połockie oraz Księstwo Żmudzkie.

Ponieważ województwo stanowiło jedną ziemię, wysyłało na sejm dwóch posłów i dwóch deputatów na Trybunał Litewski, a sejmiki odbywały się w Witebsku. Tam też odbywał się sąd ziemski. Po odpadnięciu od Rzeczypospolitej województwa smoleńskiego, do województwa witebskiego została przyłączona w 1667 r., pozostała przy Litwie ziemia orszańska, tworząc odrębny powiat. Szlachta ziemi orszańskiej sejmikowała w Orszy i wysyłała na sejm dwóch posłów i dwóch deputatów do Trybunału. W Witebsku i Orszy znajdowały się starostwa grodowe. Starostą witebskim był z urzędu wojewoda, starostwo orszańskie należało do dóbr królewskich.

W 1772 r. województwo zostało przyłączone do Rosji. Przy Rzeczypospolitej pozostała do czasu II rozbioru jedynie niewielka część ziemi orszańskiej. Województwo pozostało jako tytularne, a szlachta sejmikowała w miasteczku Chołopienicze w województwie mińskim.

Województwo witebskie leżało w północno-wschodniej części Wielkiego Księstwa. Od północy graniczyło z Rosją, od wschodu z województwem smoleńskim, od południa z województwem mścisławskim, od południowego zachodu z województwem mińskim, a od zachodu z województwem połockim. Ziemię województwa rozdzielała na dwie części rzeka Dźwina, a przez jego południowo-wschodnią część przepływał Dniepr.

Najważniejszym rodem Witebszczyzny byli Sapiehowie, posiadający tu duże posiadłości ziemskie. Zdominowali oni szlachtę województwa, czyniąc z niej praktycznie swoją klientelę.

Wojewodami witebskimi byli m.in.:

• Iwan Semenowicz Sapieha – 1511-1513
• Iwan Bohdanowicz Sapieha – 1520-1529
• Maciej Kłoczko (Kłoczkowicz) h. Ogończyk zwany Ochmistrzowiczem – 1532-1543
• Jan Hlebowicz
• Hrehory Chodkiewicz – 1554-1555
• Mikołaj Pawłowicz Sapieha – 1588
• Krzysztof Kiszka – 1618
• Szymon Samuel Sanguszko – 1626-1638
• Paweł Jan Sapieha – 1646-1656
• Jan Antoni Chrapowicki – 1660
• Stanisław Pac
• Kazimierz Aleksander Pociej – 1717
• Józef Sołłohub – 1752-1781

Wśród kasztelanów witebskich byli:

• Krzysztof Radziwiłł „Piorun” – 1569
• Melchior Zawisza – 1592
• Andrzej Sapieha – 1600-1605
• Mikołaj Wolski, dziedzic bakałarzewski i krzemieniecki - 1609
• Aleksander Bohdan „Dadzbóg” Sapieha – 1613
• Jerzy Tyszkiewicz – 1730-1735
• Szymon Syruć
• Józef Sołłohub – 1748-1752
• Adam Wawrzyniec Rzewuski – 1790-1793

Zobacz też

• podział terytorialny Rzeczypospolitej Obojga Narodów

Linki zewnętrzne

• Województwo witebskie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 638 .