Wikipedia

Wolf Bardach

Wolf Bardach Edler von Chlumberg[a] (ur. 1838 w Dobrowlanach, zm. 8 maja 1911 w Czerniowcach) – major C. K. Armii.

Wolf Bardach
Wolf Bardach Edler von Chlumberg
Ilustracja
major major
Data i miejsce urodzenia

1838
Dobrowlany

Data i miejsce śmierci

8 maja 1911
Czerniowce

Przebieg służby
Siły zbrojne

Armia Cesarstwa Austriackiego
C. K. Armia

Jednostki

4 Pułk Artylerii,
5 Pułk Huzarów,
9 Pułk Huzarów

Stanowiska

adiutant pułku,
adiutant instytutu

Główne wojny i bitwy

wojna prusko-austriacka (bitwa pod Sadową)

Odznaczenia
Medal Waleczności (Austro-Węgry) Odznaka za 50-letnią Służbę Wojskową (Austro-Węgry) Order Królewski Korony (Prusy)

Życiorys edytuj

Urodził się w 1838 w galicyjskich Dobrowlanach[b][1]. Był synem Abrahama i Jadwigi[2]. Wywodził się z rodziny żydowskiej osiadłej na ziemiach polskich w XVI wieku, której przedstawiciele zajmowali wysokie pozycje społeczne, a niektórzy z nich z biegiem czasu przeszli na katolicyzm[3].

W 1860 wstąpił do wojska[1]. Służbę wojskową w Armii Cesarstwa Austriackiego rozpoczął jako podkanonier (Unterkanonier)[4][5][6]. Od około 1861 był kadetem w 4 pułku artylerii[c][7]. Podczas wojny prusko-austriackiej w 1866 odbywał kampanię na ziemi czeskiej, służąc w szeregach Armii Północnej[8][1]. Wówczas w sposób niespotykany zasłużył na odznaczenie w walkach pod Chlum[d] w trakcie bitwy pod Sadową (Königgrätz) 3 lipca 1866[1][6][4][5]. Służył wtedy jako kadet miotacz ognia (Kadettfeuerwerfer) przy baterii artylerii, która znalazła się w niebezpiecznym położeniu[8][6][4][5]. Po tym jak jego nadporucznik został zestrzelony z konia, Bardach przejął komendę nad półbaterią i skierował jej działa tak energicznie do działań, że długo powstrzymywał nacierającego wroga[4][5]. Tym samym dał czas swoim siłom na dokonanie odwrotu[4][5]. Gdy to się udało, kazał wycofać się swojej baterii, a sam nadal pozostał na polu walki, ponieważ chciał zabrać rzędy ze swojego padłego konia[4][5]. Odpięcie ich zajęło mu jednak tyle czasu, że następnie nie mógł już odnaleźć swojej baterii[5]. W związku z tym maszerował sam drogą do Königgrätz i wtedy natknął się na niezaprzęgnięty wagon artylerii, strzeżony przez artylerzystę[4][5]. W wagonie odkrył w pełni wypełnioną skrzynię z kasą i aby nie trafiła ona w ręce wroga, wraz z tymże artylerzystą wydobył ją i przetransportował nocą do Königgrätz[4][5]. W Neuköniggrätz został przedstawiony arcyksięciu Józefowi, który zapytał go czy pozostawiony na drodze przed Praskim Przedmieściem pociąg nie byłby do uratowania[4][5]. Na to Bardach zaoferował swoją służbę, zebrał około 80 ludzi ze wszystkich oddziałów, aczkolwiek nie w pełni uzbrojonych i słabo wyposażonych z uwagi na panujące wtedy braki[4][5]. Po dotarciu na miejsce odnalazł, przygotował i skierował do twierdzy Königgrätz pociąg wraz ze zdatnymi z działami i amunicją[4][5]. W czasie tej akcji został zaskoczony przez pruski patrol Huzarów Trupiej Główki[5]. Wywiązała się wtedy krótka walka, w której Bardach otrzymał dźgnięcie w udo i został ranny[4][5]. Pomimo tego udało mu się uniknąć wzięcia do niewoli[4][5]. Za swoje czyny został odznaczony złotym Medalem Waleczności[e][9][8][6][1][4][5]. W późniejszym czasie był określany mianem „jednego z bohaterów z 1866”[10].

Po wojnie, około 1867 nadal pozostawał kadetem 4 pułku ułanów, stacjonującego w Pesth[9]. Po utworzeniu C. K. Armii do pierwszej połowy lat 70. nie figurował w wojskowej ewidencji[11][12][13]. Po zdaniu odpowiednich egzaminów w 1874 został oficerem[4][5]. W kawalerii został mianowany kadetem z dniem 1 listopada 1874[14], następnie awansowany na porucznika z dniem 1 maja 1875[15]. Od 1874 był żołnierzem 5 pułku huzarów w Raab[16][17][18][19]. Od około 1878 służył w 9 pułku huzarów w Fünfkirchen, pełniąc funkcję adiutanta pułku[20][5][5]. Został awansowany na nadporucznika z dniem 1 listopada 1879[21]. Od około 1880 był adiutantem 9 pułku huzarów, stacjonującego w miejscowości Ruma[22], a od około 1884 w Ödenburg[23][24][25]. W tym okresie został awansowany na stopień rotmistrza 2 klasy z dniem 1 września 1888[26].

Od około 1892 jako oficer nadkompletowy 9 pułku ułanów był przydzielony do 12 Wojskowego Instytutu Instruktorów Jeździectwa w Wiedniu (12. Militär-Reitlehrer-Institut), gdzie pełnił funkcję adiutanta[27]. W kwietniu 1892 został przeniesiony do stanu armii[28] i awansowany na stopień rotmistrza 1 klasy[29][30] w grupie oficerów stanu armii z dniem 1 września 1888[31]. Od tego czasu pracował jako etatowy oficer na stanowisku adiutanta ww. jednostki naukowej[32][33], od około 1895 funkcjonującą w nomenklaturze pod nazwą 7 Wojskowy Instytut Instruktorów Jeździectwa (7. Militär-Reitlehrer-Institut)[34], od około 1897 jako 8 Wojskowy Instytut Instruktorów Jeździectwa (8. Militär-Reitlehrer-Institut), gdzie pozostawał do 1899[35][4][5][36]. W 1899 został przeniesiony w stan spoczynku[1][4][5][6]. Na emeryturze mieszkał w Wiedniu, gdzie zyskał żywą sympatię w miejscowych sferach[1][10]. W tym okresie otrzymał też awans na majora huzarów[10][4][5][6].

Jeszcze w trakcie czynnej służby, w październiku 1890 cesarz Franciszek Józef I nadał mu stan szlachecki ze słowem honoru „Edler” i ze stopniem „Chlumberg”[37][1][4][5]. Jako oficer z racji na swoje żydowskie pochodzenie brał udział w uroczystościach w gminie izraelickiej w Wiedniu[38].

W ostatnich miesiącach życia przebywał w Czerniowcach u swojego brata Bernharda Bardacha – restauratora kolejowego[1][10]. Tam zmarł po krótkiej chorobie 8 maja 1911 w wieku 73 lat[4][6][5][39]. Pogrzeb z dworca w tym mieście odbył się 10 maja 1911 przy licznym udziale uczestników, w tym wojskowych oraz przy asyście szwadronu miejscowego 8 pułku ułanów, którego żołnierze dwukrotnie oddali salwę honorową[1][40][41]. Ceremonię prowadził nadrabin dr Rosenfeld[40][41]. Ciało Wolfa Bardacha zostało pochowane na miejscowym cmentarzu[40][41].

Za życia, 10 lipca 1892 w domu modlitwy w Wiedniu Wolf Bardach poślubił Leontine Rappaport[42] (1871-1938)[43]. Miał z nią synów Maximilliana[44] (1893-1917), Hansa (1897-1930) oraz córki Margarethe (ur. 1895), Reginę[2]. Po jego śmierci Leontine była zamężna z adwokatem dr. Maximilianem Stiglitzem i zmarła wraz z nim tego samego dnia 27 maja 1938[45][43]. Według Gene’a Gutowskiego jego dziadek, tj. płk Teofil Bardach, był także synem Wolfa Bardacha[f][46]. W swoim domu we Lwowie Teofil Bardach przechowywał portret, odznaczenia i pamiątki po Wolfie Bardachu[46].

Odznaczenia edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ W ewidencji wojskowych Armii Cesarstwa Austriackiego oraz C. K. Armii od początku określany jako „Wolf Bardach”. Od nadania tytułu szlacheckiego był określany jako „Wolf Bardach Edler von Chlumberg”. W piśmiennictwie pojawił się też zapis „Wolf Bardach Ritter von Chlumberg”.
  2. ↑ Nie jest pewne o którą z miejscowości Dobrowlany chodzi, jako że istnieje ich kilka na obszarze dawnej Galicji. W publikacjach pośmiertnych z 1911 wielokrotnie podawano, że Wolf Bardach urodził się w 1838 w Dobrowlanach, a zmarł w 1911 w wieku 73 lat, co stoi ze sobą w zgodności. Według współczesnej wersji Adama Wilsona Bardacha urodził się 28 lutego 1845 we Lwowie. Wolf Bardach. geni.com. [dostęp 2021-07-17].
  3. ↑ 4 Pułk Artylerii sformowany na nowo w 1854.
  4. ↑ Obecnie w czeskiej gminie Všestary.
  5. ↑ We wspomnieniu pośmiertnym z 1911 podano, że za swoją nadzwyczajną waleczność został w 1866 awansowany z feldwebela na porucznika. Major Bardach Ritter v. Chlumberg †. „Neues Wiener Journal”. Nr 6303, s. 5, 11 maja 1911. (niem.).  Jednak nie znajduje to potwierdzenia wobec pozostawania w stopniu kadeta w latach po 1866.
  6. ↑ Według współczesnej wersji drzewa genealogicznego Adama Wilsona Bardacha pułkownik Teofil Bardach był synem Wilhelma Bardacha tj. brata Wolfa Bardacha. Teofil Dawid Bardach. geni.com. [dostęp 2021-07-17].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m Todesfälle. „Czernowitzer Allgemeine Zeitung”. Nr 2193, s. 4, 9 maja 1911. (niem.). 
  2. ↑ a b Wolf Bardach. geni.com. [dostęp 2021-07-17].
  3. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 10, 76.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Major Wolf Bardach v. Chlumberg †. „Salzburger Volksblatt”. Nr 108, s. 10, 11 maja 1911. (niem.). 
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Major Wolf Bardach v. Chlumberg gestorben. „Illustrierte Kronen Zeitung”. Nr 4083, s. 4–5, 14 maja 1911. (niem.). 
  6. ↑ a b c d e f g Major Wolf Bardach von Chlumberg gestorben. „Neues Wiener Tagblatt”. Nr 128, s. 11, 11 maja 1911. (niem.). 
  7. ↑ Militärschematismus des österreichischen Kaiserthumes für 1861-1862. Wiedeń: 1862, s. 456.
    •Militärschematismus des österreichischen Kaiserthumes für 1863. Wiedeń: 1863, s. 466.
    •Militärschematismus des österreichischen Kaiserthumes für 1864. Wiedeń: 1864, s. 453.
    •Militärschematismus des österreichischen Kaiserthumes für 1865. Wiedeń: 1865, s. 458.
    •Militärschematismus des österreichischen Kaiserthumes für 1866. Wiedeń: 1866, s. 456.
  8. ↑ a b c d Die Besitzer der goldenen Tapferkeitsmedaille. „Grazer Volksblatt”. Nr 272, s. 9, 29 listopada 1898. (niem.). 
  9. ↑ a b c Militärschematismus des österreichischen Kaiserthumes für 1867. Wiedeń: 1867, s. 507.
  10. ↑ a b c d Major Bardach Ritter v. Chlumberg †. „Neues Wiener Journal”. Nr 6303, s. 5, 11 maja 1911. (niem.). 
  11. ↑ Militärschematismus des österreichischen Kaiserthumes für 1868. Wiedeń: 1868, s. 945.
  12. ↑ Kais. Königl. Militär-Schematismus 1869-1870. Wiedeń: 1870, s. 1051.
  13. ↑ Kais. Königl. Militär-Schematismus 1874. Wiedeń: 1874, s. 804.
  14. ↑ Kais. Königl. Militär-Schematismus 1875. Wiedeń: 1874, s. 414.
  15. ↑ Kais. Königl. Militär-Schematismus 1876. Wiedeń: 1875, s. 455.
  16. ↑ Kais. Königl. Militär-Schematismus 1875. Wiedeń: 1874, s. 438.
  17. ↑ Kais. Königl. Militär-Schematismus 1876. Wiedeń: 1875, s. 483.
  18. ↑ Kais. Königl. Militär-Schematismus 1877. Wiedeń: 1876, s. 479.
  19. ↑ Kais. Königl. Militär-Schematismus 1878. Wiedeń: 1877, s. 474.
  20. ↑ Kais. Königl. Militär-Schematismus 1879. Wiedeń: 1878, s. 492.
    •Kais. Königl. Militär-Schematismus 1880. Wiedeń: 1879, s. 508.
  21. ↑ Kais. Königl. Militär-Schematismus 1880. Wiedeń: 1879, s. 464.
  22. ↑ Kais. Königl. Militär-Schematismus 1881. Wiedeń: 1880, s. 517.
    •Kais. Königl. Militär-Schematismus 1882. Wiedeń: 1881, s. 529.
    •Kais. Königl. Militär-Schematismus 1883. Wiedeń: 1882, s. 585.
    •Kais. Königl. Militär-Schematismus 1884. Wiedeń: 1883, s. 593.
  23. ↑ Kais. Königl. Militär-Schematismus 1885. Wiedeń: 1884, s. 595.
    •Kais. Königl. Militär-Schematismus 1886. Wiedeń: 1885, s. 596.
  24. ↑ Kais. Königl. Militär-Schematismus 1887. Wiedeń: 1886, s. 600.
  25. ↑ Kais. Königl. Militär-Schematismus 1888. Wiedeń: 1887, s. 598.
    •Kais. Königl. Militär-Schematismus 1889. Wiedeń: 1888, s. 602.
    •Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1890. Wiedeń: 1889, s. 624.
    •Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1891. Wiedeń: 1891, s. 624.
  26. ↑ Kais. Königl. Militär-Schematismus 1889. Wiedeń: 1888, s. 531.
  27. ↑ Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1892. Wiedeń: 1892, s. 662, 915.
  28. ↑ Verordnungen des Reich-Kriegsministeriums. „Die Presse”. Nr 109, s. 7, 20 kwietnia 1892. (niem.). 
  29. ↑ Die Mai-Avancement. „Pester Lloyd”. Nr 98, s. 1, 29 kwietnia 1892. (niem.). 
  30. ↑ Die Mai-Avancement. „Neue Freie Presse”. Nr 9942, s. 13, 29 kwietnia 1892. (niem.). 
  31. ↑ Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1893. Wiedeń: 1893, s. 893.
  32. ↑ Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1893. Wiedeń: 1893, s. 934.
  33. ↑ Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1894. Wiedeń: 1894, s. 980.
  34. ↑ Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1895. Wiedeń: 1895, s. 946.
    •Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1896. Wiedeń: 1896, s. 920.
  35. ↑ Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1897. Wiedeń: 1897, s. 966.
    •Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1898. Wiedeń: 1897, s. 975.
    •Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1899. Wiedeń: 1898, s. 981.
  36. ↑ a b Gutowski 2004 ↓, s. 16.
  37. ↑ Amtlicher Theil. „Wiener Zeitung”. Nr 109, s. 1, 26 października 1890. (niem.). 
    •Wiener Tagesbericht. Amtliches. „Neues Wiener Tagblatt”. Nr 296, s. 2, 27 października 1890. (niem.). 
    •Vermischte Nachrichten. Erhebung in den Adelstand. „Prager Abendblatt”. Nr 247, s. 4, 27 października 1890. (niem.). 
  38. ↑ Das Siechenhaus der israelitischen Cultusgemeinde. „Illustrirtes Wiener Extrablatt”. Nr 157, s. 3, 10 czerwca 1910. (niem.). 
  39. ↑ Hof- und Personalnachrichten. „Die Zeit”. Nr 3098, s. 5, 11 maja 1911. (niem.). 
    •Die Toten der Bukowina im Jahre 1911. „Czernowitzer Tagblatt”. Nr 2653, s. 7, 31 grudnia 1911. (niem.). 
    •Sterbefälle in der Armee. „Neues Wiener Tagblatt”. Nr 228, s. 36, 20 sierpnia 1911. (niem.). 
  40. ↑ a b c Leichenbegängnis. „Czernowitzer Allgemeine Zeitung”. Nr 2195, s. 4, 11 maja 1911. (niem.). 
  41. ↑ a b c Das Leichenbegängnis. „Czernowitzer Tagblatt”. Nr 2466, s. 4, 11 maja 1911. (niem.). 
  42. ↑ Kleine Chronik. Wien. „Die Neuzeit”. Nr 29, s. 286, 15 lipca 1892. (niem.). 
  43. ↑ a b Leontine (Chaje Lea) Stiglitz (Bardach) (Rapaport). geni.com. [dostęp 2021-01-31].
  44. ↑ Mittheilungen. Aus der „besten” Gesellschaft. „Ostdeutsche Rundschau”. Nr 24, s. 4, 11 czerwca 1893. (niem.). 
  45. ↑ Todesfälle. „Neue Freie Presse”. Nr 26481, s. 8, 31 maja 1938. (niem.). 
  46. ↑ a b Gutowski 2004 ↓, s. 16, 19.
  47. ↑ Militär-Verordnungsblatt Nr. 13. „Die Presse”. Nr 95, s. 2, 70 kwietnia 1893. (niem.). 

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wolf_Bardach&oldid=69505397”