Wrocanka (powiat krośnieński)
Wrocanka – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Miejsce Piastowe[4][5].
| wieś | |
 Wrocanka (góra) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
1195[2] |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-455[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RKR |
| SIMC |
0356814[4] |
Położenie na mapie gminy Miejsce Piastowe  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego  | |
 49°38′05″N 21°44′44″E/49,634722 21,745556[1]
| |
.jpg)
.jpg)
 |
Niektóre z zamieszczonych tu informacji wymagają weryfikacji. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu. |
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa krośnieńskiego.
Części wsi edytuj
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0356820 | Dębina | część wsi |
| 0356837 | Dół | część wsi |
| 0356843 | Góra | część wsi |
| 0356850 | Granica | część wsi |
| 0356866 | Krzaki | część wsi |
| 0356872 | Pola | część wsi |
| 0356889 | Ryszówka | część wsi |
| 0356895 | Zagóra | część wsi |
Położenie edytuj
Według najczęściej stosowanej w Wikipedii regionalizacji, Wrocanka położona jest na terenie Kotliny Jasielsko-Krośnieńskiej (w innych opracowaniach mezoregion ten nazywany jest Dołami Jasielsko-Sanockimi). Położona jest na prawym brzegu rzeki Jasiołki, na wysokości około 280 m n.p.m.
Historia edytuj
Miejscowość pojawia się po raz pierwszy w dokumentach akt sanockich w 1424 roku, kiedy to należała do Ścibora h. Ostoja, starosty brzeskiego, wojewody siedmiogrodzkiego. Pierwszym odnotowanym sołtysem był Wojciech.
W XV w. wieś posiadała dwór, folwark, młyn, karczmę i kościół (wzmiankowany w 1490 roku). Wrocanka została zniszczona przez Węgrów w 1474 roku. W XVI w. wieś posiadała własny samorząd i sąd. Należała po połowie do Zawiszów i Dunkowskich. W 1657 r. Wrocanka została spalona przez węgierskie wojska Rakoczego, a potem przez wojska Szwedzkie. Wiele szkód powodowały zarazy i przemarsze wojsk rosyjskich. Dlatego ludność z tej miejscowości wspierała czynnie i ofiarnie konfederatów barskich, którzy walczyli w pobliskich Rogach, w Miejscu Piastowym oraz w Suchodole. Po rozbiorach Polski, po roku 1772, właścicielem Wrocanki został Teofil Wojciech Załuski, po nim; twórca uzdrowiska Iwonicza Zdroju: Karol Teofil Załuski, a potem zarządzał Wrocanką jego syn – hr. Iwon Załuski herbu Junosza (1840–1881).
Do 1935 r. była tu siedziba gminy stanowiąca samodzielną jednostką samorządową, później należała do gminy Miejsce Piastowe.
II wojna światowa we Wrocance edytuj
W czasie okupacji działała we Wrocance konspiracyjna drukarnia AK Reduta, prowadzona przez ks. Jana Góreckiego i red. inż. Zygmunta Lewickiego. Na początku czerwca 1941 r. Niemcy wykryli drukarnię i aresztowali obsługę. Zecera Franciszka Biskupa, oraz redaktora Zygmunta Lewickiego 24 września 1942 zamordowali w obozie koncentracyjnym. Zecer Władysław Kandefer po koszmarze obozów powrócił do Iwonicza[6]. Po aresztowaniu zecerów w lecie 1941 roku w mieszkaniu Józefa Kuczy we Wrocance ukrywał się ks. Jan Górecki – jeden z pierwszych i głównych organizatorów ruchu oporu na terenie krośnieńskim. Komendantem Kursu dla Podchorążych AK we Wrocance był por. rez. Józef Kucza Góra dowódca plutonu do 1942 r. Na tym kursie dla 12 podchorążych wykładali: Leopold Gutwiński Biały, Władysław Mularz Hanek i Stanisław Wenklar Wujek. W lipcu 1943 r. we Wrocance przez żołnierzy AK z Oddziału Orskiego OP-15 rozbrojeni zostali policjanci granatowi, którzy potem wyrzekli się służenia Niemcom. Była tu też w krótkim okresie siedziba Placówki AK OP-15 Miejsce Piastowe Pelargonia.
Wieś została wyzwolona po krwawych walkach podczas operacji dukielsko-preszowskiej, prowadzonej między innymi przez: 38 Armię gen. Kiryła Moskalenki z 1 Frontu Ukraińskiego marszałka Iwana Koniewa wspieranego przez I Czechosłowacki Korpus Armijny generała Jana Kratochvila. W dniu 8 września 1944 weszła do Wrocanki 3. brygada z I Korpusu Czechosłowackiego, której dowódcą był gen. Karel Klapalek, i 241 dywizja piechoty ze 101 korpusu piechoty. Jednostki zdobyły i utrzymały wieś mimo silnego ostrzału artyleryjskiego i poniesionych dużych strat. Następnego dnia, 9 września, 241 dywizja musiała odeprzeć aż osiem silnych kontrataków niemieckich prowadzonych przy wsparciu czołgów z rejonu Miejsca Piastowego. Czołgi 25 korpusu pancernego ugrzęzły podczas przeprawy przez rzekę Jasiołkę. Marszałek Koniew polecił zmienić dowódców obydwu tych jednostek. W czechosłowackiej 11 września miejsce gen. Kratochvila zajął gen. Ludvík Svoboda przyszły prezydent republiki.
Czasy współczesne edytuj
Obecnie we wsi znajdują się dwa kościoły i kaplica św. Rozalii. Nowy kościół został wybudowany w latach 1990-2000. 5 sierpnia 2000 roku arcybiskup Józef Michalik dokonał konsekracji kościoła.
- Dom katechetyczny
- Szkoła podstawowa z halą sportową
- Dom ludowy
- Remiza OSP
- Biblioteka
Wieś posiada kanalizację i wodociąg, (z wyjątkiem części Wrocanki Dolnej) wybudowany w 2004 roku.
2007.04.5 – powstało Stowarzyszenie „Nasza Wrocanka”
Miejscowość leży na szlaku architektury drewnianej.
Sport edytuj
We wsi znajdują się: hala sportowa, stadion sportowy, boisko do siatkówki, korty tenisowe oraz siłownia zewnętrzna.
Kluby sportowe
- LUKS „Krośnianka” Wrocanka
- UKS „Tornado” Wrocanka
Związani z Wrocanką edytuj
- ks. dr Józef Drozd – duchowny rzymskokatolicki, katecheta, działacz społeczny
- Jan Drozd-Gierymski – nauczyciel, działacz społeczny i samorządowy, polityk, poseł na Sejm w II RP
- ks. Dariusz Wilk CSMA – od 25 kwietnia 2016 r. Przełożony Generalny Zgromadzenia Świętego Michała Archanioła[7].
- o. Jakub Kołacz SJ – jezuita, publicysta, dyrektor Wydawnictwa WAM, zastępcą redaktora naczelnego kwartalnika „Życie duchowe”[8].
- ks. Józef Marecki – prof. dr hab, historyk, wykładowca na UPJP II oraz pracownik IPN[9].
- o. dr Salezy Józef Kafel OFMCap – ur. we Wrocance kapucyn, autor książek religijnych i inicjator czasopism, wykształcił wielu kapłanów.
- Józef Kucza – w AK ps. „Góra”, współorganizator i wykładowca w Tajnej Szkole Podchorążych w Miejscu Piastowym, dyrektor Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika w Krośnie
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 151529
- ↑ Raport o stanie gminy. Stan ludności w dn. 31.12.2020 s. 8 [dostęp 2022-01-08]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1488 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Biuletyn IH AK ZO Krosno 2/26/201, s.42
- ↑ BOGU DZIĘKUJCIE, DUCHA NIE GAŚCIE! [online], 26 kwietnia 2016 [zarchiwizowane z adresu 2016-09-11].
- ↑ Kołacz Jakub SJ - publikacje WAM [online], e.wydawnictwowam.pl [dostęp 2016-09-06] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-15].
- ↑ Instytut Historii UPJPII - ks. prof. dr hab. Józef Marecki [online], historia.upjp2.edu.pl [dostęp 2016-09-06] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-14].
Bibliografia edytuj
- Archiwum Muzeum w Dukli – Zbiory dokumentacji działalności podkarpackiego Inspektoratu AK.
- Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, t. I-IV Wrocław 1990/91.
- Eugeniusz Bachta :Terror Stalinowski na Podkarpaciu i jego ofiary,l. 1944–1956, s. 42
- Biuletyn IH AK ZO Krosno 2/26/201, s.42
- Andrzej Daszkiewicz : Z dziejów ruchu oporu w powiecie Krośnieńskim, Krosno – Studia ...t. II, Kraków, 1973 r.
- Dzieje Podkarpacia – tom VI, red. Jan Gancarski, Podkarpackie Towarzystwo Historyczne, Krosno 2002, s. 302 zawiera pamiętniki i wspomnienia Franciszka Gadzały – żołnierza I wojny światowej i organisty z Wrocanki pod Krosnem.
- Dionizy Garbacz, Andrzej Zagórski: W kleszczach czerwonych,Brzozów -Rzeszów 1991, s.200
- Łukasz Grzywacz Świtalski; Z walk na Podkarpaciu. Warszawa 1971
- Janusz Michalak: Miejsce Piastowe _ o gminie i okolicy, Krosno 1997
- Władysław Sarna [1898]; Opis powiatu krośnieńskiego pod względem geograficzno-historycznym, Przemyśl,
- E. Śnieżyńska-Stolotowa, F. Stolot [red.]; Katalog zabytków sztuki w Polsce – województwo krośnieńskie, Warszawa, PAN, 1977, t. I,
- Z dziejów osad wiejskich regionu krośnieńskiego., [w:] Studia z dziejów miasta i regionu., pod red. J. Garbacika, Kraków 1973, t. II, .
Linki zewnętrzne edytuj
- Wrocanka (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 22.