Wychowanka
Wychowanka. Sztuka w pięciu aktach, wierszem – pięcioaktowa komedia Aleksandra Fredry. Prapremiera odbyła się 29 września 1877.[1][2]
_(cropped).jpg) Strona wydania z 1880 | |
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu | |
| Data powstania |
1854–1856(?) |
| Wydanie oryginalne | |
| Język | |
| Data wydania |
1880 |
.jpg)
Opis edytuj
Dokładna data powstania sztuki nie jest znana[3]. Przyjmuje się, że mogła powstać między 1854 a 1856, zatem należy do pierwszych utworów napisanych przez Fredrę po kilkunastoletniej przerwie twórczej[4]. Autor pierwotnie planował umieścić ją w tomie VII przygotowywanych dzieł zebranych, a w planie z 1861 w tomie VI[4]. Ostatecznie znalazła się w tomie VIII pośmiertnego wydania dzieł z 1880 (s. 1–111)[4]. Po śmierci autora została wystawiona po raz pierwszy w Krakowie 29 września 1877, następnie we Lwowie 15 października 1877, zaś w Warszawie 18 lipca 1881[4]. W podtytule utworu autor jedyny raz w swojej twórczości użył określenia sztuka (w innym rękopisie wyjaśniał, że rozumie pod tym pojęciem gatunek zbliżony do niemieckiego Schauspiel)[5]. W pierwodruku z 1880 sztuka określona została natomiast jako komedia serio[6].
Tematyka edytuj
Utwór demaskuje zakłamanie zamożnych arystokratów, którzy chcą uchodzić za wzór wartości rodzinnych. Pan domu - Hektor Morderski przechwala się sukcesami na polach bitew, choć w rzeczywistości nigdy w wojsku nie służył, a w życiu codziennym jest tchórzem. Jego żona - Regina, chce uchodzić za bogobojną i gościnną damę, lecz w rzeczywistości jest obłudną intrygantką. Równie obłudni i interesowni są niemal wszyscy pozostali domownicy (wliczając służbę). W tym środowisku zmuszona jest żyć uboga wychowanka - Zosia. Istnieje przypuszczenie, że pomysł na utwór Aleksander Fredro zaczerpnął z głośniej historii rodziny barona Konopki, którego miał okazję poznać podczas pobytu w Paryżu.[7][8]
Treść edytuj
Hektor Morderski, chce wydać swą wychowankę Zosię za swego bratanka Piotra - brutala i chama, który budzi w Zosi tylko wstręt. Zmuszona przez wdzięczność wobec opiekuna nie może jednak protestować. Piotr jest jednocześnie obiektem zainteresowania starej panny Pauliny - siostrzenicy pani domu, równie obłudnej jak ona. Zosia znajduje się więc w sieci intryg zarówno pani, jak i pana domu. Na szczęście następuje pomyślny zwrot akcji: okazuje się, że ojcem Zosi jest były partyzant i uczestnik powstania listopadowego - Jan Barski. Zaskoczony jest tym sam Morderski, który dotąd uważał Zosię, za własną nieślubną córkę. W efekcie Zosia może wyjść za mąż za Wacława - ironicznego komentatora sytuacji w dworze.[7][8]
Inscenizacje (wybór)[1] edytuj
- Teatr Polski w Warszawie (1959, reż. Roman Zawistowski)
- Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach (1963, reż. Roman Zawistowski)
- Teatr Wybrzeże w Gdańsku (1979, reż. Stanisław Hebanowski)
- Centrala w Warszawie we współpracy z Teatrem Powszechnym i Instytutem Teatralnym (2014, reż. Michał Zadara)[9][10][11]
- Teatr Ludowy w Krakowie-Nowej Hucie (2015, reż. Mikołaj Grabowski)[12][13]
Spektakle radiowe edytuj
- Wychowanka (1973, reż. Zbigniew Kopalko)[14]
- Wychowanka (2011, reż. Henryk Rozen)[15]
Spektakl telewizyjny edytuj
W 1984 r. w Teatrze Telewizji wyemitowano spektakl Wychowanka w reżyserii Stanisława Hebanowskiego.[16][17][18]
Przypisy edytuj
- ↑ a b Wychowanka, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (sztuki). [dostęp 2023-08-20].
- ↑ Kazimierz Wyka, Wychowanka. Sztuka w 5 aktach wierszem, [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2, Warszawa: PWN, 1987, s. 643.
- ↑ Pigoń 1958 ↓, s. 390.
- ↑ a b c d Pigoń 1958 ↓, s. 391.
- ↑ Pigoń 1958 ↓, s. 425.
- ↑ Pigoń 1958 ↓, s. 392.
- ↑ a b Krystyna Poklewska, Aleksander Fredro, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1977, s. 273-278.
- ↑ a b Marcin Cieński, Fredro, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2003, s. 149-151, ISBN 83-7023-984-6.
- ↑ Wychowanka [online], Teraz Teatr [dostęp 2023-08-22].
- ↑ Wychowanka [online], E-teatr [dostęp 2023-08-22].
- ↑ Wychowanka|reż. Michał Zadara [online], Instytut Teatralny, 6 listopada 2014 [dostęp 2023-08-22].
- ↑ Wychowanka [online], Teraz Teatr [dostęp 2023-08-22].
- ↑ Wychowanka w Teatrze Ludowym w Krakowie [online], Kraków.pl, 25 września 2015 [dostęp 2023-08-22].
- ↑ Wychowanka, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia). [dostęp 2023-08-21].
- ↑ Wychowanka, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia). [dostęp 2023-08-21].
- ↑ Wychowanka [online], E-teatr [dostęp 2023-08-21].
- ↑ Wychowanka, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia). [dostęp 2023-08-21].
- ↑ Wychowanka [online], FilmPolski.pl [dostęp 2023-08-22].
Bibliografia edytuj
- Stanisław Pigoń: Komentarz. W: Aleksander Fredro: Komedie. Seria pierwsza VII. T. 7. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1958, s. 363–457, seria: Pisma wszystkie.
Linki zewnętrzne edytuj
- Wychowanka, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (sztuki). [dostęp 2023-08-20].