Sławojka
Zasugerowano, aby zintegrować ten artykuł z artykułem wychodek (dyskusja). Nie opisano powodu propozycji integracji. |
Sławojka (także: wychodek, ustęp zewnętrzny[1], wygódka, wybudka, latryna) – rodzaj ubikacji; niewielka, zamykana od wewnątrz budka, zazwyczaj wolnostojąca, z umieszczoną wewnątrz poziomą deską z otworem (pełniącą funkcję sedesu) nad suchym dołem, do którego wpadają fekalia. Wyposażeniem wychodka był hak lub ostro zakończony gwóźdź służący do wieszania pociętych kartek gazet lub czasopism, zastępujących papier toaletowy.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Outhouse_cm01.jpg/220px-Outhouse_cm01.jpg)
Ten rodzaj ubikacji spotykany jest w Polsce w uboższych wsiach, a niekiedy w miastach, niedysponujących kanalizacją sanitarną ani ogólnospławną, jak również wszędzie tam, gdzie instalowanie rozwiązań bardziej technologicznie zaawansowanych nie ma ekonomicznego uzasadnienia[1].
Zdobienie
edytujCzęstym motywem zdobniczym tego typu obiektów jest otwór w kształcie serca lub koła wycięty w drzwiach wejściowych lub w ściance ponad nimi. Pełni on funkcje nie tylko informacyjne, ale także wentylacyjne. Zapewnia też pewne minimum światła wewnątrz przy zamkniętych drzwiach.
Nazwa
edytujPolska nazwa tej konstrukcji przyjęła się w dwudziestoleciu międzywojennym od imienia premiera Felicjana Sławoja Składkowskiego, który był inicjatorem akcji poprawy zdrowotności i świadomości higienicznej polskiego chłopstwa. W 1928 roku rozporządzenie Prezydenta RP o prawie budowlanym i zabudowaniu osiedli (Dz.U.R.P. 1928, Nr 23, poz. 202)[2] nakazywało budowę zabudowanych ustępów na każdej zabudowanej działce. Do powstania nazwy przyczyniły się kontrole sanitarne ustępów, dokonywane podczas licznych podróży Składkowskiego po kraju, co było obiektem kpin i licznych anegdot[3].
Czasem nazwy sławojka używa się także w formie rozszerzonej do oznaczenia jakiejkolwiek ubikacji lub innego ustronnego miejsca, zwłaszcza w odpowiedzi na pytanie, gdzie znajduje się/poszła dana osoba („wyszedł poszukać/do sławojki” znaczy „wyszedł za potrzebą”).
Wymogi sanitarne
edytujSzczegółowo warunki zakładania i obsługi ustępów zewnętrznych zostały opisane w Rozporządzeniu ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 9 grudnia 1959[4].
Wymagane jest aby dół kloaczny był szczelny i przystosowany do usuwania fekaliów przez wywożenie lub wypompowywanie. Ustęp sytuuje się w odległości co najmniej 15 m od studni, 7,5 m od drogi, 10 m od okien i drzwi domu mieszkalnego. Pomieszczenie ustępu należy codziennie myć wodą z detergentem, okna zabezpiecza się siatką. Ustęp opróżnia się co najmniej 2-3 razy w roku[1]. Wyliczenie pojemności dołu kloacznego V:
a – ilość nieczystości jednego mieszkańca (rocznie) w m³ (przeciętnie 0,5 m³ u dorosłego, 0,3 m³ u dziecka),
M – liczba mieszkańców,
n – liczba opróżnień dołu w ciągu roku,
1,3 – współczynnik zwiększający pojemność o 30% w przypadku opóźnionego wywożenia nieczystości.
Rodzaje ustępów
edytuj- ustęp przenośny – budowany podczas prac w terenie. W postaci budki ustępowej ustawionej nad dołem o wymiarach 0,75 × 0,75 m i głębokości 1,2 m. Po wypełnieniu do połowy dół ustępowy zasypuje się ziemią, a budkę przenosi w nowe miejsce[1].
- ustęp skrzynkowy – wyposażony w szczelną skrzynię na płozach służącą jako zbiornik na fekalia[1].
- ustęp torfowy – wyposażony w urządzenie do automatycznego zasypywania fekaliów proszkiem torfowym[1].
- ustęp zwykły – z dwiema komorami betonowymi użytkowanymi na przemian. Po zapełnieniu jednej komory, zostaje ona zasypana ziemią, aby po kilku miesiącach zużytkować jako nawóz[1].
- ustęp z urządzeniem do odkażania odchodów – wyposażony w szczelną skrzynię wypełnioną 20% mlekiem wapiennym z otworem, przez który raz na dobę spuszcza się wydaliny do dołu kloacznego. Zalecany dla nieskanalizowanych szpitali zakaźnych i w przypadku rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych[1].
- tymczasowy ustęp polowy – w postaci rowu o głębokości 0,6 m, szerokości 0,3 m i długości 1 m[5] po wypełnieni rowu w 3/4 pojemności zasypuje się go i kopie nowy[1].
Nietypowe sławojki
edytujWiększość sławojek jest podobna w kształcie i budowana jest w podobnym miejscu (zwykle w pewnej odległości od zabudowań mieszkalnych). Czasami jednak sławojki mogą przybierać dość dziwny, nietypowy lub nawet szokujący wygląd i być umieszczane w osobliwych i niecodziennych miejscach, nierzadko nie mając przy tym odniesienia do akcji higienicznej premiera F. Sławoja Składkowskiego na polskiej wsi.
Sławojka w kulturze popularnej
edytujSławojka jest tematem wielu żartów słownych, rysunkowych i filmowych.
Przykładem jest polska komedia Nic śmiesznego z Cezarym Pazurą w roli głównej. W jednej ze scen filmu współpracownik głównego bohatera ma problemy żołądkowe. Jego kolega podejrzewa, że są one na tle nerwowym i silny bodziec psychiczny powinien mu pomóc. Podkładają więc petardę do sławojki.
W Złocie dezerterów Majewskiego (1998) do sławojki strzela czołgowa armata. Scena ta nawiązuje do znanych z dwóch innych filmów: Złoto dla zuchwałych Huttona (1970) i Przesłuchanie Bugajskiego (1982).
Sławojka w prowincjonalnym dworze szlacheckim pojawia się również we wspomnieniach Melchiora Wańkowicza Tędy i owędy. Według autora wybierając się wieczorem w to ustronne miejsce należało być uzbrojonym w pogrzebacz (dla obrony przed psami), parasol (na wypadek deszczu), plan posiadłości i latarnię.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i J. Wierzbicki , A. Szpindor , Zaopatrzenie w wodę i kanalizacja osiedli wiejskich., Warszawa: Arkady, 1978, s. 452–455 .
- ↑ Dz.U. 1928 nr 23, poz. 202, s. 385: Tytuł I, Rozdział 12, Ustępy, Art. 251-257 oraz s. 389-390: Tytuł II, Rozdział 10, Ustępy, gnojowniki i odprowadzanie nieczystości, Art. 313-316.
- ↑ Adam Leszczyński: Wychodek premiera Sławoja. Wyborcza, 2014-07-07. [dostęp 2014-12-28].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 9 grudnia 1959 r. w sprawie warunków, jakim powinny odpowiadać urządzenia do gromadzenia, usuwania i unieszkodliwiania nieczystości, oraz sposobu korzystania z tych urządzeń. [online]
- ↑ Dla 30 ludzi.
Linki zewnętrzne
edytuj- Zabytkowa „sławojka” – przykład architektury drewnianej znajdujący się w Skansenie Mazowiecko-Podlaskim (Skansen Budownictwa Wiejskiego w Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu)
- Sławojka rodem z Białobrzegów? Historia z przymrużeniem oka i… lekkim zapaszkiem – artykuł opisujący życie Felicjana Sławoja Składkowskiego, jego zainteresowanie higieną i sprawami sanitarnymi