Zaczerniowate[3], melastomowate[4] (Melastomataceae Juss.) – rodzina roślin należąca do rzędu mirtowców. Należy do niej 188 rodzajów z blisko 5 tysiącami gatunków (najbardziej zróżnicowana gatunkowo rodzina rzędu)[2]. Rośliny te występują głównie w tropikach na całym świecie, najczęściej w wilgotnych lasach równikowych, ale też w formacjach lasów suchych, przedleśnych, a w górach w strefie alpejskiej. Centrum zróżnicowania rodziny jest strefa tropikalna Ameryki Środkowej i Południowej, gdzie występuje 3/4 gatunków[5]. Najdalej na północ, po strefę klimatu umiarkowanego (wschodnia część Ameryki Północnej) sięga rodzaj Rhexia[5]. Poza tym przedstawiciele tej rodziny sięgają strefy umiarkowanej w południowej Brazylii i we wschodniej Azji (Chiny i Japonia)[6].

Zaczerniowate
Ilustracja
Kwiaty Melastoma malabathricum
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

mirtowce

Rodzina

zaczerniowate

Nazwa systematyczna
Melastomataceae Juss.
Gen. Pl.: 328. 4 Aug 1789

Mimo wielkiego zróżnicowania i rozpowszechnienia tej rodziny stosunkowo niewielu jej przedstawicieli ma znaczenie ekonomiczne. Jadalnych owoców dostarczają takie gatunki jak: Melastoma malabathricum, różne gatunki z rodzajów Bellucia, Blakea, Miconia, Heterotrichum, Mouriri i in.[6] Gospodarczo wykorzystywana jest Rhexia virginica z bulwami korzeniowymi[5]. Z liści Memecylon edule uzyskuje się żółty barwnik[3]. Szereg gatunków drzewiastych dostarcza wartościowego drewna. Dość liczne gatunki uprawiane są jako ozdobne, w klimacie umiarkowanym uprawiane w oranżeriach i domach[5] (np. medinilla wspaniała, Tibouchina, Bertolonia). Niektóre gatunki dziczejące z upraw stały się problematycznymi gatunkami inwazyjnymi, zwłaszcza na wyspach Oceanu Indyjskiego i Spokojnego. Rośliny z tej rodziny odgrywają istotną rolę w identyfikacji siedlisk i typologii lasów w Amazonii[6].

Morfologia edytuj

Pokrój
Byliny, krzewy, drzewa (do ponad 20 m wysokości) i pnącza. Zwykle są to rośliny naziemne, część przedstawicieli rośnie jednak także jako epifity i rośliny wodne[6].
Liście
Zwykle naprzeciwległe, rzadziej w okółkach, pojedyncze i pozbawione przylistków. Blaszka jest całobrzega lub piłkowana[6]. Charakterystyczna jest łukowate użyłkowanie, przy czym 3-9 nerwów u nasady połączonych jest gęstą siecią nerwów bocznych[5].
Kwiaty
Zwykle okazałe, barwne i pachnące[3], skupione w kwiatostany wierzchotkowe tworzące wiechy, kłosy, baldachy, pęczki, rzadziej wyrastają pojedynczo. Podsadki kwiatostanowe są często okazałe, barwne i trwałe, podobnie jak naprzeciwległe przysadki wspierające kwiaty. Kwiaty są promieniste z wyjątkiem specyficznie grzbiecistego pręcikowia. Kielich i korona kwiatu ustawione są na skraju kubkowatego dna kwiatowego i składają się najczęściej z czterech lub pięciu członów wolnych (działki czasem zrastają się w różnym stopniu). Pręcików zwykle jest dwa razy tyle co płatków, czyli 8 lub 10, rzadziej są bardziej liczne (do 96) lub mniej[6]. Specyficzna jest ich budowa – pylniki wyposażone są bowiem w "przyczepkę" o bardzo zmiennym kształcie u różnych gatunków. Występują zarówno pręciki płodne, jak i wyposażone w płony pyłek, służące tylko do kuszenia owadów zapylających[5]. Zalążnia jest dolna lub wpół dolna (rzadko górna) i tworzona przez cztery lub pięć (rzadko 3 lub więcej – do 14) zrośniętych owocolistków. Pojedyncza szyjka słupka zwieńczona jest drobnym, główkowatym lub ściętym znamieniem[6].
Owoce
Suche lub mięsiste, pękające lub nie, torebki i jagody[6][5].

Systematyka edytuj

Pozycja według APWeb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina siostrzana wobec kladu obejmującego Crypteroniaceae, Alzateaceae i Penaeaceae w obrębie rzędu mirtowców Myrtales[2].

mirtowce

Combretaceaetrudziczkowate





Onagraceaewiesiołkowate



Lythraceaekrwawnicowate






Myrtaceaemirtowate



Vochysiaceae





Melastomataceaezaczerniowate




Crypteroniaceae




Alzateaceae



Penaeaceae








Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Myrtanae Takht., rząd mirtowce (Myrtales Rchb.), podrząd Myrtinae Burnett., rodzina zaczerniowate (Melastomataceae Juss.)[7].

Podział na podrodziny i rodzaje[8]
 
Kwiaty Memecylon umbellatum
 
Owoce Memecylon talbotianum

Podrodzina Olisbeoideae Burnett – obejmuje 6 rodzajów z 435 gatunkami, najliczniejsze w gatunki są rodzaje Memecylon i Mouriri.

Podrodzina Melastomatoideae Seringe – obejmuje 182 rodzaje z 4475 gatunkami.

 
Brachyotum ledifolium
 
Medinilla wspaniała
 
Miconia hypoleuca
 
Rhexia mariana
 
Sonerila rheedei
 
Tibouchina granulosa
 
Tibouchina urvilleana

Przypisy edytuj

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-18] (ang.).
  3. a b c d Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 1017. ISBN 83-214-1305-6.
  4. a b Mieczysław Czekalski, Rośliny ozdobne do dekoracji wnętrz, Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, 1996, s. 60, ISBN 83-7160-011-9.
  5. a b c d e f g Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 285-288. ISBN 83-7079-778-4.
  6. a b c d e f g h Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 354-355. ISBN 978-1-842466346.
  7. Crescent Bloom: Melastomataceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-01-04]. (ang.).
  8. List of Genera in MELASTOMATACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-11-09] (ang.).
  9. Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 88.