Zagorzałek
Zagorzałek (Odontites Ludw.) – rodzaj roślin z rodziny zarazowatych (Orobanchaceae). Obejmuje 36 gatunków[3]. Rośliny te występują od Madery i północno-zachodniej Afryki, poprzez całą Europę po zachodnie Himalaje, środkowe i północne Chiny oraz wschodnią Syberię[3]. W Europie rośnie 14 gatunków[6], spośród których cztery występują w Polsce: zagorzałek nadbrzeżny O. litoralis, zagorzałek późny O. vulgaris, zagorzałek wiosenny O. verna i zagorzałek żółty O. luteus[7]. Są to jednoroczne półpasożyty[8].
 Zagorzałek późny | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
zagorzałek | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Odontites Ludw. Inst. Reg. Veg., ed. 2: 120 (1757)[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Odontites vulgaris Moench[4] | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Homonimy | |||
Morfologia edytuj
- Pokrój
- Rośliny zielne[9], jednoroczne[8][10].
- Liście
- Naprzeciwległe[9], całobrzegie lub ząbkowane[10].
- Kwiaty
- Zebrane w jednostronne grona w górnych częściach pędów, przy czym z kątów przysadek wyrastają pojedynczo[8]. Przysadki są mniejsze od liści[9]. Kielich nie jest rozdęty[10], ma kształt rurkowaty lub dzwonkowaty[8], składa się z czterech działek[10][9]. Korona żółta, różowopurpurowa lub rzadziej biała, dwuwargowa, z otwartą gardzielą[10]. Dolna warga trójłatkowa, z bocznymi łatkami całobrzegimi i środkową wyciętą. Górna warga lekko łukowato wygięta, niepodzielona lub słabo wycięta[9]. Pręciki cztery, dwusilne. Pylniki ustawione prostopadle do osi rurki korony, na dolnych końcach z krótkimi, ostrymi dzióbkami. Słupek z szyjką zakończoną główkowatym znamieniem[9].
- Owoce
- Jajowate, dwukomorowe torebki[8]. Nasiona liczne, podługowate, podłużnie bruzdowane, czasem oskrzydlone[9][8], ale bez ciałek tłuszczowych[10].
Systematyka edytuj
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny zarazowatych Orobanchaceae, w której obrębie klasyfikowany jest do plemienia Rhinantheae Lamarck & de Candolle[2]. W tradycyjnych ujęciach systematycznych z XX wieku rodzaj ten zwykle zaliczany był do szeroko wówczas ujmowanej rodziny trędownikowatych Scrophulariaceae. W niektórych ujęciach zagorzałek żółty wyodrębniany jest do rodzaju Orthanta jako O. lutea[7].
- Wykaz gatunków[3]
- Odontites alshehbazianus (Dönmez & Mutlu) A.Fleischm. & Heubl
- Odontites aucheri Boiss.
- Odontites bocconei (Guss.) Walp.
- Odontites bolligeri E.Rico, L.Delgado & Herrero
- Odontites cebennensis H.J.Coste & Soulié
- Odontites citrinus Bolliger
- Odontites corsicus G.Don
- Odontites discolor Pomel
- Odontites foliosus Pérez Lara
- Odontites glutinosus (M.Bieb.) Benth.
- Odontites granatensis Boiss.
- Odontites hispidulus (Boiss.) Bolliger
- Odontites hollianus (Lowe) Benth.
- Odontites jaubertianus (Boreau) D.Dietr. ex Walp.
- Odontites kaliformis (Pourr. ex Willd.) Pau
- Odontites lanceolatus (Gaudin) Rchb.
- Odontites lapiei Batt.
- Odontites linkii Heldr. & Sartori ex Boiss.
- Odontites litoralis (Fr.) Fr. – zagorzałek nadbrzeżny
- Odontites longiflorus (Vahl) Webb
- Odontites luteus (L.) Clairv. – zagorzałek żółty
- Odontites maroccanus Bolliger
- Odontites powellii Maire
- Odontites pseudogranatensis Quézel
- Odontites purpureus (Desf.) G.Don
- Odontites rameauanus Emb.
- Odontites recordonii Burnat & Barbey
- Odontites rigidifolius (Biv. ex Spreng.) Benth.
- Odontites × sennenii Rouy
- Odontites sillettii Brullo, V.Tomas. & Wagens.
- Odontites triboutii Gren. & Paill.
- Odontites valentinus M.B.Crespo & Mateo
- Odontites vernus (Bellardi) Dumort. – zagorzałek wiosenny
- Odontites violaceus Pomel
- Odontites viscosus (L.) Clairv.
- Odontites vulcanicus Bolliger
- Odontites vulgaris Moench – zagorzałek późny
Zagrożenia edytuj
Ocenie stanu zagrożenia na czerwonej liście gatunków zagrożonych IUCN poddano trzy gatunki z tego rodzaju. W skali globalnej gatunkiem krytycznie zagrożonym jest Odontites granatensis, a gatunkiem zagrożonym – Odontites hispidulus. W przypadku Odontites hollianus status zagrożenia nie został ustalony z powodu braku dostatecznie dokładnych danych[11].
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
- ↑ a b c d e Odontites Ludw.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-25].
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-10].
- ↑ Odontites Spreng.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-25].
- ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 641, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 121, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c d e f Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom X. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1963, s. 353-354.
- ↑ a b c d e f g Odontites Ludwig. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-11-25].
- ↑ a b c d e f Clive A. Stace: New Flora of the British Isles. Wyd. 4th. Middlewood Green, Suffolk: C & M Floristics, 2019, s. 655. ISBN 978-1-5272-2630-2. (ang.).
- ↑ Odontites. [w:] The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2022-1 [on-line]. IUCN. [dostęp 2022-11-26].