Zalas (powiat ostrołęcki)
Zalas – wieś kurpiowska[5] w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie ostrołęckim, w gminie Łyse[6][4].
| wieś | |
 Kościół pod wezwaniem św. Stanisława Kostki | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
541[2] |
| Strefa numeracyjna |
29 |
| Kod pocztowy |
07-438[3] |
| Tablice rejestracyjne |
WOS |
| SIMC |
0514118[4] |
Położenie na mapie gminy Łyse  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu ostrołęckiego  | |
 53°25′29″N 21°33′49″E/53,424722 21,563611[1]
| |
Historia edytuj
W 1802 wynotowano, że we wsi znajduje się karczma, a wśród mieszkańców jest 18 rolników, 5 chałupników[5]. Spis z 1819 był dokładniejszy, bowiem podał 239 mieszkańców (18 rolników, 22 chałupników i łącznie 104 dorosłych), a także cały inwentarz i obciążenia podatkowe[5]. Dziesięcina gospodarzy obejmowała daninę na rzecz dworu małopłockiego oraz po snopku żyta na rzecz proboszcza w Myszyńcu[5]. W 1827 w Zalasie było 41 dymów (domostw) i 319 mieszkańców[5].
W miejscowości pozyskiwano bursztyn[5].
W latach 1921–1939 wieś leżała w województwie białostockim, w powiecie kolneńskim (od 1932 w powiecie ostrołęckim), w gminie Łyse.
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwało tu 600 osób, 595 było wyznania rzymskokatolickiego a 5 prawosławnego. Jednocześnie wszyscy mieszkańcy zadeklarowali polską przynależność narodową. Było tu 113 budynków mieszkalnych[7]. Miejscowość należała do miejscowej parafii rzymskokatolickiej. Podlegała pod Sąd Grodzki w Kolnie i Okręgowy w Łomży; właściwy urząd pocztowy mieścił się w m. Łyse[8].
W wyniku agresji Niemiec we wrześniu 1939, miejscowość została przyłączona do III Rzeszy i znalazła się w strukturach Landkreis Scharfenwiese (ostrołęcki) w rejencji ciechanowskiej (Regierungsbezirk Zichenau) Prus Wschodnich[9]. W latach 1954–1972 Zalas był siedzibą gromady Zalas[10].
W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego[10].
Demografia edytuj
Transport edytuj
Zalas leży przy lokalnej drodze, 4 km na północ od drogi wojewódzkiej nr 647[12].
Architektura edytuj
Od 1900 w Zalasie istniała drewniana kaplica. W rejestrze zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa znajdują się od 22 stycznia 2013 kościół św. Stanisława Kostki projektu Franciszka Przecławskiego, wzniesiony w latach 1908-1913 oraz przyległa dzwonnica[12][13]. Neogotycki kościół jest murowany, jednonawowy, z wieżą[12].
Drewniana chałupa pod nr 88 pochodzi z 1860 roku[12].
Religia edytuj
Miejscowy kościół jest siedzibą parafii św. Stanisława Kostki. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Myszyniec.
Wcześniej wierni podlegali pod parafię w Myszyńcu[5].
Położenie edytuj
Zalas leży na Równinie Kurpiowskiej, na północnych krańcach Puszczy Zielonej[12]. Wpis w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego określa położenie jako wzgórzyste[5].
Podział administracyjny edytuj
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0514124 | Gniazdo | część wsi |
| 1057054 | Pólko | część wsi |
| 0514130 | Ślepki | część wsi |
| 0514147 | Więcki (dawniej Węski)[5] | część wsi |
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 157278
- ↑ a b NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-07-23].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1582 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b c d e f g h i j k Zalas (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 327.
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 2511, s. 2511, 2013-02-13. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2021-06-17].
- ↑ a b Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 43.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 1959.
- ↑ Gemeindeverzeichnis Landkreis Scharfenwiese [Stand: 1. 1. 1945] [online], www.territorial.de [dostęp 2020-04-12].
- ↑ a b y, Historia Gminy [online], Oficjalny Serwis Internetowy Gminy Łyse [dostęp 2023-07-23] (pol.).
- ↑ Kwartalnik gminny. nr III/2018. s. 25
- ↑ a b c d e Tomasz Krzywicki, Elżbieta Mlącka: Pisz: mapa topograficzna Polski. Wyd. 2. Warszawa: Wojskowe Zakłady Kartograficzne, 2006, s. 1-2. ISBN 978-83-7135-226-3.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 74.