Zapadnaja Lica (ros. Западная Лица) – największa baza morska rosyjskiej Floty Północnej, znajdująca się na Półwyspie Kolskim we fiordzie o tej samej nazwie, 45 km od granicy z Norwegią oraz 3 km na północ od Zaoziorska w obwodzie murmańskim (ros. Заозёрск, Мурманская область).

Zapadnaja Lica
Ilustracja
Państwo

 Rosja

Obwód

 murmański

Rodzaj bazy

morska

Historia
Używana od

1939

Dane taktyczne
Bazująca broń

okręty podwodne

Użytkownicy
Flota Północna
Położenie na mapie obwodu murmańskiego
Mapa konturowa obwodu murmańskiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Zapadnaja Lica”
Położenie na mapie Rosji
Mapa konturowa Rosji, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Zapadnaja Lica”
Ziemia69°26′45″N 32°21′45″E/69,445833 32,362500

W latach 1939-1940, podczas II wojny światowej na mocy umowy między ZSRR a III Rzeszą była to niemiecka baza Kriegsmarine Basis Nord, wykorzystana między innymi do ataku na Norwegię.

Opis miejsca edytuj

W skład bazy wchodzą: Zatoka Andriejewa (składowisko odpadów radioaktywnych), Bolszaja Łopatka (8 nabrzeży przystosowanych do obsługi okrętów podwodnych, dok serwisowy), Małaja Lopatka (5 nabrzeży, dok pływający) i Nerpicha (główne miejsce postoju okrętów części Floty Północnej). Teren ten wraz z miastem Zaoziorsk ma status obszaru zamkniętego (ros. ЗАТО - Закрытые административно - территориальные образования), mieszka w nim ponad 18 000 mieszkańców. Zapadnaja Lica otoczona jest skalistymi wzgórzami, poprzecinanymi rzekami, strumieniami, wokół znajdują się liczne jeziora i bagna, co czyni to miejsce bardzo niedostępnym. Przez 43 dni w roku panuje tu noc polarna, a przez cały czas klimat subpolarny z często występującymi silnymi wiatrami. Miejsce te opisał w listopadzie 1939 niemiecki attaché marynarki w Moskwie Norbert von Baumbach w następujący sposób:

…przypomina Zatokę Kotorską. Ma siedem mil morskich długości i jest bardzo kręta. Otaczające ją strome wybrzeża i skalne wysepki wysokości 80 do 100 metrów uniemożliwiają jakikolwiek wgląd w wewnętrzną część zatoki zarówno z morza jak i granicy[…]. Zapewniają też bezpieczną osłonę w razie sztormu.

Historia edytuj

Do momentu wybuchu II wojny światowej Zatoka Zapadnaja Lica była miejscem leżącym w odległości 25 km od ówczesnej granicy fińsko-radzieckiej. W samym fiordzie na wschodnim brzegu znajdowała się tylko mała osada rybacka o nazwie Wichany.

ZSRR na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow nawiązał współpracę militarną z III Rzeszą. Zapadnaja Lica została przekazana przez ZSRR Niemcom na tajną bazę morską. Nowo powstała baza otrzymała nazwę nadaną przez admirała Ericha RaederaBaza Północna (niem. Nord Basis lub Nordflottenstützpunkt). Po zajęciu Norwegii dalsze utrzymywanie Nordflottenstützpunkt nie było już potrzebne.

W związku z planowaną przez Związek Radziecki budową atomowych okrętów podwodnych postanowiono wykorzystać to miejsce do ich bazowania. Warunki geograficzne jeszcze raz przesądziły o jej lokalizacji. W 1958 rozpoczęto budowę stacjonarnej bazy wyposażonej w rozbudowane zaplecze remontowo-produkcyjne, w tym instalacje do obsługi reaktorów jądrowych. W pobliżu na potrzeby wielkiego portu wojennego i stoczni powstało nowe miasto Zaoziorsk, którego większość mieszkańców pracowało na potrzeby marynarki wojennej lub przedsiębiorstw podległych ministerstwu obrony. W 1959 z bazy Zapadnaja Lica wypłynął po raz pierwszy w rejs atomowy okręt podwodny K-3 (późniejszy Leninskij Komsomoł). Od lat 80. XX wieku stacjonują tu największe w świecie atomowe okręty podwodne z rakietami balistycznymi 941 (kod NATO Tajfun). Wraz z uznaniem bazy i jej okolicy za obszar zamknięty (ros. ЗАТО) miejsce to nazywano również: Siewieromorsk-7, Zaoziorny lub Murmańsk-150.

W bazie doszło do ogromnej katastrofy nuklearnej. Pomiędzy lutym a wrześniem 1982 do wód zatoki wyciekło szacunkowo ok. 700 tys. m3 skażonej radioaktywnie wody. Wyciek nastąpił z nieszczelnych basenów w budynku nr 5, w których przechowywane były w metalowych bębnach i utylizowane odpady promieniotwórcze – zużyte paliwo jądrowe z okrętów podwodnych i lodołamaczy. Wskutek wad konstrukcji i zwykłego niedbalstwa obsługi doszło do przecieków ze ścian basenów a później do pęknięcia rury doprowadzającej wodę do chłodzenia pojemników. Te, pozbawione właściwego chłodzenia zostały narażone na wzrost wewnętrznej temperatury i ciśnienia, co w konsekwencji doprowadziło do ich rozszczelnienia i niekontrolowanego uwolnienia radioaktywnych substancji do wody. Woda ta przez uszkodzoną rurę wypłynęła z basenu do systemu kanalizacyjnego, który umożliwił jej ewakuację do Zatoki Andriejewa. Zarówno skala oraz konsekwencje, jak i sam fakt zaistnienia wypadku został utajniony przez radziecką władzę, a w usuwanie szkód początkowo zaangażowanych było szacunkowo ok. 1000 osób. W czasie tej akcji zdarzało się, że bębny pękały wylewając zawartość, która następnie była zbierana łopatami przez marynarzy. Wskutek skupienia zbyt dużej masy odpadów dochodziło do przekroczenia ich masy krytycznej i w konsekwencji niekontrolowanych reakcji łańcuchowych z uwolnieniem promieniowania Czerenkowa włącznie. Pierwszy etap bezpośredniej akcji ratunkowej i usuwania szkód trwał od 1983 do 1989 roku. Dopiero w 2017 zakończono opróżnianie i zabezpieczenie znajdujących się w budynku nr 5 ponad 22 tysięcy zużytych elementów paliwowych. Przeprowadzono ją pod nadzorem Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej. Była to największa operacja tego typu w historii ludzkości.[1]

Przypisy edytuj

  1. Radioaktywna katastrofa w tajnej bazie atomowej. Czarnobyl przy tym to drobnostka [online], Spider's Web, 30 listopada 2023 [dostęp 2023-12-02] (pol.).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj