Wikipedia

Zarzecze (Katowice)

Dzielnica Katowic w województwie Śląskim, w Polsce

Zarzecze (niem. Zarzetsche, Zarzytsche) – część oraz dzielnica Katowic, położona w południowo-zachodniej części miasta, nad Mleczną. Graniczy ona z Piotrowicami-Ochojcem, Kostuchną, Podlesiem oraz z miastem Mikołów.

Dzielnica nr 20 Zarzecze
Dzielnica Katowic
Ilustracja
Remiza Ochotniczej Straży Pożarnej w Katowicach-Zarzeczu, kościół Matki Bożej Wspomożenia Wiernych, krzyż przydrożny przy ulicy gen. S. Grota-Roweckiego, widok na Zarzecze, herb Zarzecza na fasadzie budynku OSP, budynek przy ulicy gen. S. Grota-Roweckiego 10, Filia „Zarzecze” Miejskiego Domy Kultury „Południe” w Katowicach
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miasto

Katowice

Zespół dzielnic

południowy

Data założenia

1 stycznia 1992

Powierzchnia

5,08 km²

Populacja (31.12.2020)
• liczba ludności


2 851

• gęstość

561 os./km²

Strefa numeracyjna

32

Tablice rejestracyjne

SK

Położenie na mapie Katowic
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Zarzecze
Część Katowic
Ilustracja
Zabudowa mieszkalna w Zarzeczu (2018)
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miasto

Katowice

Dzielnica

Zarzecze

Data założenia

XVI wiek

W granicach Katowic

27 maja 1975[1]

SIMC

0937876

Multimedia w Wikimedia Commons

Początki Zarzecza, będącego dawniej jedną z osad ziemi pszczyńskiej, związane są z dawną wsią Uniczowy, która w XV wieku rozpadła się na trzy osobne jednostki. Początki zaś Zarzecza jako samodzielnej wsi sięgają XVI wieku, a jej pierwotna zabudowa ciągnęła się m.in. wzdłuż dzisiejszej ulicy gen. St. Grota-Roweckiego, będącej wraz z ulicą Uniczowską główną osią dzielnicy. Dnia 27 maja 1975 roku Zarzecze zostało włączone do Katowic stając się ich częścią, a od 1 stycznia 1992 roku jest jedną z administracyjnych dzielnic miasta.

W Zarzeczu nie rozwinął się przemysł, zaś przez długi czas było ono osadą typowo rolniczą. Od czasów transformacji ustrojowej przekształciła się ona z dzielnicy rolniczo-mieszkaniowej w mieszkaniową z udziałem usług podstawowych. Następuje tutaj zjawisko suburbanizacji związane ze stałym wzrostem liczby mieszkańców Zarzecza oraz jego rozbudową o nowe budynki mieszkaniowe, głównie jednorodzinne i szeregowe. Głównym instytucjami dzielnicy są: Filia „Zarzecze” Miejskiego Domu Kultury „Południe” w Katowicach, Ochotnicza Straż Pożarna Katowice-Zarzecze oraz rzymskokatolicka parafia Matki Bożej Wspomożenia Wiernych.

Powierzchnia Zarzecza wynosi 5,08 km² (3,08% powierzchni miasta), a pod koniec 2020 roku była ona najmniejszą ludnościowo dzielnicą miasta – zamieszkiwało ją wówczas 2 851 mieszkańców (1,05% ludności Katowic).

Geografia edytuj

Położenie edytuj

Dzielnica nr 20 Zarzecze jest jedną z 22 dzielnic Katowic, będącą jednostką pomocniczą gminy, znajdującą się w grupie dzielnic południowych. Powierzchnia dzielnicy wynosi 5,08 km², co stanowi 3,08% powierzchni całego miasta[2]. Zarzecze od północy graniczy z Piotrowicami-Ochojcem, od wschodu i południa z Kostuchną i Podlesiem, zaś od zachodu z miastem Mikołów[3][4].

Granice dzielnicy przebiegają następująco[5][4]:

  • Od północy – od przecięcia ulicy T. Kościuszki z granicą miast Katowice i Mikołów południową krawędzią tej ulicy w kierunku północno-wschodnim; następnie granica biegnie ciekiem wodnym do wiaduktu kolejowego na ulicy Tunelowej,
  • Od wschodu – biegnie na południe wzdłuż zachodniej strony torów kolejowych linii kolejowej nr 139 do przecięcia tejże linii z rzeka Mleczną,
  • Od południa – biegnie na zachód wzdłuż koryta Kaskadnika do przecięcia z granicą miast Katowice i Mikołów,
  • Od zachodu – granica pokrywa się z granicą miast Katowice i Mikołów; granica ta biegnie nieregularnym kształtem na północ.

Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego obszar Zarzecza położony jest w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13), stanowiącym południową część makroregionu Wyżyna Śląska. Sama zaś Wyżyna Śląska jest fragmentem podprowincji Wyżyna Śląsko-Krakowska[6]. Pod względem krain historycznym dzielnica ta znajduje się we wschodniej części Górnego Śląska[7], a historycznie Zarzecze graniczy na zachodzie z Mikołowem, na północy z Panewnikami, na wschodzie z Piotrowicami, Kostuchną i Podlesiem, zaś na południu z Kopaninami[8].

Geologia edytuj

Tereny Zarzecza położone są w niecce górnośląskiej[9], a obszar ten ma budowę zrębową. Na przełomie dewonu i karbonu zostało zaburzone paleozoiczne podłoże Wyżyny Śląskiej poprzez utworzenie zapadliska, które w okresie karbonu zostało wypełnione przez zlepieńce, piaskowce i łupki ilaste zawierające pokłady węgla kamiennego[10]. Utwory z tego okresu pod osadami czwartorzędowymi występują prawie na całym obszarem dzielnicy (prócz terenów na północ od Bagnika, gdzie występują utwory mioceńskie; są one rozdzielone uskokiem)[11]. Powierzchniowo zaś występują one wzdłuż wyżej położonych terenów Garbu Mikołowskiego ciągnącego się na granicy Zarzecza i Mikołowa[12]. Są to wychodnie warstw orzeskich (westfal B). Jest to potężna seria zbudowana przeważnie z łupków z wkładkami piaskowców, syderytów i przeszło 50 pokładami węgla kamiennego[10].

W okresie trzeciorzędu utworzyły się główne rysy rzeźby terenu Zarzecza. Wówczas to dochodziło intensywnych procesów wietrzenia chemicznego i denudacji[13]

W czwartorzędzie obszar dzielnicy został prawdopodobnie pokryty przez lądolód skandynawski dwukrotnie: podczas najstarszego zlodowacenia Sanu (krakowskiego) oraz w okresie zlodowacenia Odry (środkowopolskiego). Osady po pierwszym zlodowaceniu zostały w większości usunięte w okresie interglacjału, zaś lądolód zlodowacenia Odry, który wkroczył na tereny Katowic od zachodu wzdłuż obniżenia Kłodnicy, pozostawił po sobie gliny zwałowe występujące wzdłuż obniżeń dolinnych. Wody z topniejącego lodowca kierowały się obniżeniami dolinnymi na południowy wschód z doliny Kłodnicy do doliny Mlecznej i dalej do Wisły[13]. Powierzchniowo plejstoceńskie piaski i żwiry fluwioglacjalne budują znaczną część Zarzecza i występują powyżej doliny Mlecznej. Poza tym znajdują się tutaj też obszary zbudowane z glin zwałowych oraz piasków i żwirów glacjalnych z głazami na glinie zwałowej[12].

W trwającym współcześnie holocenie następują zjawiska niszczenia i wyprzątania pokryw osadów plejstoceńskich[14]. Osady rzeczne występują w dolinach rzek, m.in. w dolinach Mlecznej, Bagnika, Cetnika i Kaskadnika[12].

Gleby edytuj

Zarzecze zbudowane jest głównie na glebach bielicowych i rdzawych wytworzone z piasków słabogliniastych, a także na glebach płowych wytworzonych z glin zwałowych oraz piasków naglinowych i naiłowych[15].

Gleby w wielu przypadkach straciły swoją wartość użytkową w wyniku ich mechanicznego przekształcenia. Występują tutaj procesy niwelacji terenu, zwłaszcza w dolinach rzecznych pod przyszłe inwestycje, w wyniku których niszczone są profile glebowe oraz warstwa próchniczna gleby[16].

Gleby pól ornych w rejonie dzielnicy należą do średnio urodzajnych, a uprawa tutejszych ziem wymaga ich nawożenia[17]. Dominują tu grunty IV klasy bonitacyjnej, z przewagą RIVb. Znikomy jest zaś udział gruntów klasy III[16].

Rzeźba terenu edytuj

Zarzecze położona jest na Wyżynie Śląskiej[18], na Płaskowyżu Bytomsko-Katowickim (wschodnia część dzielnicy) oraz Zrębie Mikołowskim (zachodnia część dzielnicy), będącym częścią mezoregionu Wyżyna Katowicka (341.13)[19].

Na współczesną rzeźbę terenu Zarzecza główny wpływ miało zlodowacenie południowopolskie (Sanu) oraz maksymalny stadiał zlodowacenia środkowopolskiego (Odry), zaś w ostatnim okresie zasadniczy wpływ wywarła także morfogenetyczna działalność człowieka związana z osadnictwem oraz górnictwem. Doprowadziło to do przekształcenia naturalnego podłoża oraz do tworzenia nowych form degradacji rzeźby[14][20].

Pod względem jednostek morfologicznych Zarzecze jest położone w dwóch jednostkach ciągnących się w rejonie dzielnicy południkowo: na Garbie Mikołowskim (zachodnia część dzielnicy) i Obniżeniu Górnej Mlecznej[21]. Rzeźbę terenów Zarzecza stanowią dwa garby łagodnie opadające ku dolinie Mlecznej, rozdzielone obniżeniami, w których płyną potoki: Bagnik, Cetnik i Kaskadnik. Od południa dolina Kaskadnika przechodzi i garb położony na terenie Kopanin. Dolina Bagnika zaś łączy się z rozległym płaskowyżem ciągnącym się w kierunku Panewnik[22].

Na Garbie Mikołowskim, który ciągnie się wzdłuż granicy Katowic i Mikołowa, znajduje się najwyższy punkt Zarzecza. Położony jest on w zachodnim skraju dzielnicy na wysokości ulicy P. Stellera i ma wysokość ponad 300 m n.p.m.[23] Teren Zarzecza opada w kierunku wschodnim do ciągnącego się południkowo w rejonie dzielnicy Obniżenia Górnej Mlecznej. W dolinie tej rzeki przy granicy z Podlesiem znajduje się najniżej położony punkt dzielnicy o wysokości poniżej 260 m n.p.m.[23] Zarzecze w centralnej części dzielnicy w rejonie skrzyżowania ulic Kanałowej i Kamieńskiej położone jest na wysokości 264,8 m n.p.m.[3] Różnica wysokości pomiędzy skrajnymi punktami dzielnicy wynosi około 40 metrów[23].

Wody edytuj

Tereny Zarzecza położone są w całości dorzeczu Wisły, w zlewni Mlecznej. Rzeka ta przez dzielnicę przepływa od strony Piotrowic-Ochojca, skąd biegnie na południe równolegle do granicy dzielnicy i przy połączeniu z Kaskadnikiem wpływa do Podlesia. Do Mlecznej lewostronnie wpływają: Rów Graniczny i Rów Podleski, zaś prawostronnie Bagnik, Cetnik i Kaskadnik wraz z dopływem. Te dopływy Mlecznej przez teren dzielnicy płyną równoleżnikowo, a Kaskadnik płynący w rejonie Kopanin stanowi także granicę Zarzecza z Podlesiem[24][3]. Mleczna ma uregulowane i ograniczone wałami koryto[25].

W Zarzeczu jedynym większym zbiornikiem wodnym jest ten położony bezpośrednio na południe od ulicy gen. St. Grota-Roweckiego 19, na wysokości remizy OSP Katowice-Zarzecze[24][3].

Klimat i topoklimat edytuj

Warunki klimatyczne Zarzecza są zbliżone do klimatu dla całych Katowic. Jest on modyfikowany zarówno przez czynniki klimatotwórcze, jak i lokalne[26]. Na klimat dzielnicy w większym znaczeniu mają wpływy oceaniczne aniżeli wpływy kontynentalne, zaś sporadycznie klimat modyfikowany jest przez docierające tu od południowego zachodu przez Bramę Morawską masy powietrza zwrotnikowego[27].

Średnia roczna temperatura w wieloleciu 1961–2005 dla stacji w nieodległym Muchowcu wynosiła 8,1 °C. Najcieplejszym miesiącem w badanym okresie był lipiec (17,8 °C), a najchłodniejszym styczeń (–2,2 °C). Średnie roczne usłonecznienie w latach 1966–2005 wynosiło 1474 godziny, zaś średnie zachmurzenie w tym samym okresie wynosiło 5,3[27]. Średnia roczna suma opadów w skali roku w okresie lat 1951–2005 wynosiła 713,8 mm. Średni czas zalegania pokrywy śnieżnej wynosi 60–70 dni, a okres wegetacyjny trwa średnio 200–220 dni[28]. W ciągu roku przeważają wiatry zachodnie i południowo-zachodnie (odpowiednio 20,7% i 20,4% wszystkich wiatrów), a najrzadziej wieje z północy (5,7%). Średnia prędkość wiatru wynosił 2,4 m/s[29].

Klimat Zarzecza jest modyfikowany przez czynniki lokalne (topoklimat), zależny od pokrycia terenu, a także od położenia względem dolin rzecznych[30]. Częściowo w dnach doliny Mlecznej i jej dopływów panuje niekorzystny topoklimat zabudowanych den dolinnych. W czasie pogodnych nocy tworzą się zastoiska zimnego powietrza. Możliwe są także lokalne przymrozki typu radiacyjno-adwekcyjnego. Na wyżej położonych terenach dzielnicy panują warunki średnio korzystne, zaś na terenach płaskich poza dnami dolin, bez zwartej szaty roślinnej ma korzystne warunki. Tam dopływ ciepła z warstw głębszych przeciwdziała dużym spadkom temperatury w przyziemnej warstwie powietrza w czasie pogodnych nocy. Warunki takie panują głównie na terenach niezabudowanych w zachodniej części Zarzecza i Kopaninach Lewych[12].

Przyroda i ochrona środowiska edytuj

 
Gniazdo bociana białego przy ulicy gen. St. Grota-Roweckiego

Naturalna szata roślinna na terenie Zarzecza kształtowana była od czasu ostatnich zlodowaceń 12–16 tys. lat temu, a w przeciągu 200 ostatnich lat została poddana silnej antropopresji[31]. Pierwotnie tereny dzielnicy porastały w dolinach rzek łęgi i olsy, powyżej zaś głównie bory i buczyny[32]. Obszar Zarzecza ma charakter otwarty i występują tutaj obszary umiejscowione w krajobrazie rolniczo-leśnym, a z biegiem czasu zaznaczyła się tutaj coraz silniejsza presja w kierunku zabudowy wolnych terenów[33].

W południowych dzielnicach Katowic (Piotrowice-Ochojec, Kostuchna, Podlesie i Zarzecze) dominują przekształcone lasy mieszane, w których według danych z 2005 roku 41% składu gatunkowego drzew stanowią sosny. Kolejne dominujące drzewa to dęby (27%) i brzozy (22%). W obniżeniach terenu leśnego, w siedliskach wilgotnych dominuje olsza czarna, tworząc płaty lasu łęgowego. W runie charakterystyczną rośliną w tutejszych lasach jest czosnek niedźwiedzi, a ponadto występują tutaj stanowiska ciemiężycy zielonej, wawrzynka wilczełyka, kruszczyka szerokolistnego, kopytnika pospolitego, kruszyny pospolitej i kaliny koralowej[34]. Obecne są tu też: skrzyp leśny, paprocie i trzmielina pospolita[34]. Występują tutaj także dwa gatunki grzybów objetych ochroną do początku XXI wieku: wachlarzowiec olbrzymi i sromotnik bezwstydny[35].

Spośród fauny, w siedliskach wilgotnych występuje kilka gatunków płazów bezogonowych, mające w tej części Katowic dobrze warunki do życia i rozwoju. Miejsca te są siedliskami życia żab jeziorkowych, żab wodnych, żab trawnych czy ropuch szarych. W lasach gniazdują ptaki śpiewające, w tym m.in.: modliszki zwyczajne, bogatki, piecuszki i łozówki. Żyją tutaj także inne ptaki, jak: kowaliki, strzyżyki, rudziki, drozdy śpiewaki czy kosy. Tę część Katowic zamieszkują także ssaki – przede wszystkim gryzonie, ale też i gatunki większych ssaków (w tym jelenie czy dziki). Występują tutaj m.in.: jeże wschodnie, ryjówki aksamitne, zające szaraki, wiewiórki i łasice[35].

Na słupie energetycznym znajdującym się przy ulicy gen. St. Grota-Roweckiego 7 znajduje się gniazdo bociana białego, a legowiska tych ptaków na terenie całych Katowic są rzadkością[36][37].

Dolina Mlecznej jest najważniejszym na terenie całych Katowic korytarzem ekologicznym, łączącym poszczególne kompleksy leśne. Wzdłuż Mlecznej i jej dopływów występują zarośla olchowo-wierzbowe oraz płaty łąk wilgotnych i świeżych[38]. W Zarzeczu brak jest parków oraz innych większych terenów zieleni urządzonej[39].

Nazwa edytuj

Nazwa dzielnicy Zarzecze oznacza miejscowość położoną za rzeką[40], O nazwie dzielnicy Zarzecze świadczy także to, że był to obszar występowania licznych wód i gruntów podmokłych[41].

Zarzecze pierwotnie była wymieniana w źródłach pisanych m.in. jako m.in.: Zarzetzy-Uniczowy, Zarzycze i Zarzycie[42]. W dokumencie sprzedaży dóbr pszczyńskich wystawionym przez Kazimierza II cieszyńskiego w języku czeskim we Frysztacie w dniu 21 lutego 1517 roku wieś została wymieniona jako Zarzeczie[43].

Niemieckie nazwy Zarzecza to Zarzetsche i Zarzytsche[44].

Historia edytuj

 
Mapa z 1825 roku przedstawiająca rejony południowych katowickich dzielnic, w tym Zarzecza

Pierwotnie Zarzecze wraz z Podlesiem i Piotrowicami tworzyły jedną wieś – Uniczowy, które rozpadły się w XV wieku[45]. Zarzecze było zaś najmniejszą wsią, która wyodrębniła się z Uniczowów[46]. Początki zaś Zarzecza jako samodzielnej wsi sięgają XVI wieku[42]. Po raz pierwszy jest ono wzmiankowane w urbarzu z 1536 roku[47] i w tym dokumencie występuje ono jako Zarzetzy-Uniczowy, w 1547 roku jako Zarzecie, a w 1586 roku jako Zarzecze[42]. Według urbarza z 1536 roku w Zarzeczu znajdowały się cztery gospodarstwa siodłacze oraz dwa gospodarstwa wolnych sołtysów. W 1580 roku jeden z siodłaków – Wawrzyn Wielek, stał się wolnym sołtysem[48]. Stan ten utrzymywał się do czasu uwłaszczenia chłopów w XIX wieku[49].

Pierwotnie zabudowa wsi ciągnęła się wzdłuż drogi łącząca Podlesie z Mikołowem i Zarzecze ze Śmiłowicami[42].

W okresie wojny trzydziestoletniej nastąpił upadek gospodarczy terenów księstwa pszczyńskiego. Wielu mężczyzn zginęło w trakcie przemarszu wojsk, a ich synowie byli stamtąd uprowadzani. Wzrosła też liczba drobnych gospodarstw – zagrodniczych i chałupniczych[50]. Po zniszczeniach z okresu wojny trzydziestoletniej od połowy XVII wieku nastąpił wzrost demograficzny i zwiększała się liczba gospodarstw[50]. W samym zaś Zarzeczu przybywało zaś chałupników – w 1629 roku było ich 7, w 1780 roku 17, a w 1818 roku 37[49]. Na początku XVII wieku w Zarzeczu mieszkał pastor protestancki Jakub Matyński z Mikołowa, który posiadał młyn i kilka stawów[51]. O fakcie tym świadczy wizytacja w 1665 roku, w którym wspomniano o tym, że w Zarzeczu znajdował się młyn należący do plebana w Mikołowie[52].

W Zarzeczu w 1780 roku mieszkało łącznie 78 osób, w tym 3 wolnych sołtysów, 4 siodłaków i 17 chałupników. W tym czasie we wsi rozwijała się hodowla ryb, bartnictwo oraz uprawa zbóż i niedawno wprowadzonych ziemniaków[53]. W 1774 roku na granicy Zarzecza i Mikołowa powstała kopalnia węgla kamiennego „Friedrichshoffnung”, co sprzyjało wzrostowi liczby ludności Zarzecza – w 1861 roku wieś liczyła 763 osoby, lecz późniejsze nieurodzaje i epidemie doprowadziły do spadku liczby osób pod koniec XIX wieku[49].

Pomiędzy Podlesiem, Zarzeczem a Mikołowem w połowie XIX wieku powstały dwa przysiółki, które rozdzielał potok Kaskadnik, zwane Kopanina-Zarzecze i Kopanina-Podlesie. Kopanina-Zarzecze powstała na terenie gminy Zarzecze i osada ta zachowała charakter typowo rolniczy[54]. W czerwcu 1869 roku na terenie Zarzecza otwarto szkołę, a jej pierwszym nauczycielem został Heinrich Willimski[55].

Mieszkańcy Zarzecza w czasie powstań śląskich w latach 1919–1921 aktywnie brali udział w walkach powstańczych – wielu z nich walczyło w oddziałach wchodzących w skład pułku pszczyńskiego[49]. W czasie plebiscytu w dniu 20 marca 1921 roku na 369 osób uprawnionych osób z Zarzecza 336 z nich z zagłosowało za przyłączeniem do Polski, zaś 31 za włączeniem do Niemiec[56]. Na początku III powstania śląskiego, nocą z 2 na 3 maja 1921 roku grupa powstańców z Podlesia i Zarzecza zebrała się w Tychach na placu obok szkoły. Oddział stamtąd został przewieziony pociągiem do Orzesza, a potem do Szopienic, gdzie pełnił zadania specjalne dla sztabu Wojciecha Korfantego. Po tygodniu powstańców przewieziono pociągiem w okolice Ujazdu. Powstańcy opanowali stację kolejową w pobliżu Centawy, a stamtąd skierowani zostali do walk pod Górą Św. Anny[57]. Dnia 29 czerwca 1922 roku przez Zarzecze przeszły pododdziały 23 Górnośląskiej Dywizji Piechoty Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Kazimierza Horoszkiewicza kierujące się w stronę Mikołowa. Mieszkańcy Zarzecza uczcili przemarsz wystawiając bramę powitalną[49].

W latach 1920–1924 w Mikołowie przy granicy z Zarzeczem działała kopalnia węgla kamiennego „Barbara”, w której pracowali także mieszkańcy Zarzecza[49]. W okresie niemieckiej okupacji Polski w trakcie II wojny światowej, w dniu 17 września 1939 roku w Zarzeczu rozstrzelano 37 osób, w tym nauczyciela zarzeckiej szkoły Piotra Jakóbczyka[49]. W dniu 23 kwietnia 1940 roku gminę Zarzecze włączono do gminy Podlesie[58].

Okres PRL-u dla Zarzecza był czasem stagnacji, lecz mimo tego następował dalszy wzrost liczby ludności[8]. Zarzecze w 1973 roku włączono do gminy Kostuchna, zaś w 27 maja 1975 wraz z tą gminą do Katowic, na skutek czego stało się jej częścią[8]. W dniu 13 stycznia 1985 roku w Zarzeczu erygowano parafię pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych, zaś świątynię wybudowano w latach 1984–1985[8].

Po okresie transformacji ustrojowej w Polsce, w dniu 16 września 1991 roku katowicka Rada Miejska przyjęła uchwałę, na mocy której 1 stycznia 1992 roku podzielono Katowice na 22 pomocnicze jednostki samorządowe i 22 obszary ich działania. Jedną z jednostek, oznaczoną nr 20, stało się „Zarzecze”[59]. Po 1989 roku w południowych dzielnicach Katowic (w tym także w Zarzeczu) zaznaczył się trend rozbudowy tych obszarów o nową zabudowę mieszkaniową, a wraz z tym systematycznie wzrastała liczba mieszkańców tych dzielnic[60].

Demografia edytuj

Struktura płci i wieku ludności Zarzecza
(stan na 31 grudnia 2015 roku)[61]
Okres/
l. osób 		przedprodukcyjny
(0–18 lat) 		produkcyjny
(18–60/65 lat) 		poprodukcyjny
(pow. 60/65 lat) 		Razem
Ogółem 559 1542 370 2471
kobiety 269 750 254 1273
mężczyźni 290 792 116 1198
Wskaźnik
feminizacji 		93 95 219 106

Pierwsze dane demograficzne dotyczące Zarzecza pochodzą z XVI wieku. Według urbarza pszczyńskiego z 1536 roku w Zarzeczu mieszkało 4 kmieci i kuźnik Wojciech Nyka, zaś w 1593 roku także 4 kmieci, sołtys Mateusz Prenszel i 2 zagrodników, będących poddanymi sołtysa[62]. Był to wówczas czas względnej stabilizacji we wsiach ziem pszczyńskich na terenie współczesnych Katowic[50].

W okresie wojny trzydziestoletniej wielu mężczyzn zginęło w trakcie przemarszu wojsk, a ich synowie byli stamtąd uprowadzani[50]. W 1640 roku mieszkało tutaj 4 kmieci, 6 zagrodników, a także sołtys Urban Witek i kołodziej Jakub Kołodziej[63]. Po zniszczeniach z okresu wojny trzydziestoletniej od połowy XVII wieku nastąpił wzrost demograficzny tych ziem[50].

W Zarzeczu w 1780 roku mieszkało łącznie 78 osób, w tym 3 wolnych sołtysów, 4 siodłaków i 17 chałupników[53]. Po 1848 roku w Zarzeczu wzrastała liczba ludności, na który wpływ miała powstała na granicy z Mikołowem w 1774 roku kopalnia „Friedrichshoffnung”[49]. Według Lecha Szarańca w 1848 roku było ich 300, zaś w 1861 roku 763. Wśród mieszkańców byli m.in.: dwaj szewcy, kowal, rzeźnik, krawiec, kołodziej i karczmarz[49]. Stefan Gierlotka podaje zaś, że w 1840 roku w Zarzeczu mieszkało 281 osób, a w 1861 roku 300 osób[64].

Nieurodzaje oraz epidemie doprowadziły pod koniec XIX wieku do spadku liczby mieszkańców Zarzecza[49]. W 1885 roku mieszkało w osadzie 597 osób[65], zaś w 1905 roku było ich 582[66]. W 1919 roku we wsi mieszkało 615 osób, a dalszy wzrost liczby ludności notowano w latach międzywojennych. W 1934 roku liczba osób wzrosła do 839 mieszkańców[49]. Po II wojnie światowej, w 1970 roku w Zarzeczu mieszkało 1 270 osób, z w 1980 roku było ich 1 444[8].

Tereny dzielnicy Zarzecze w 1988 roku zamieszkiwało 1 395 osób. W tym czasie najwięcej żyło osób w przedziale lat 30-44 i 0-14, zaś najmniej przedziale 60 lat i więcej[67]. Zarzecze na początku XXI wieku stało się miejscem sprzyjającym osadnictwu, a wraz z tym wzrastała liczba jego mieszkańców. Nastąpiło na jego terenie zjawisko suburbanizacji[68]. W 1997 roku gęstość zaludnienia dzielnicy wynosiła 282 os/km², w 2007 roku 373 osób/km², a w 2011 roku 434 osoby/km²[68]. W 2005 roku Zarzecze liczyło 1 752 mieszkańców, zaś pod koniec 2013 roku liczba ta wynosiła 2 334 osób[69], w tym 417 osób w wieku do 14 lat[70] i 117 osób w wieku powyżej 75 lat[71]. W tym okresie była to jedna z trzech dzielnic Katowic (wspólnie z Kostuchną i Podlesiem), w której odnotowano wzrost liczby ludności[69].

Zarzecze na koniec 2007 roku liczyły 1 902 osoby, co stanowiło wówczas 0,6% ludności miasta. Dzielnica ta była wówczas najmniej zaludnioną dzielnicą Katowic. Gęstość zaludnienia dzielnicy w tym czasie wynosiła 633 osób/km² i była niższa od średniej dla całego miasta wynoszącej wówczas 1 916 osób/km², jednocześnie będąc drugą po Murckach najrzadziej zaludnioną dzielnicą miasta[2]. W tym czasie dominowały grupy osób w wieku 45-59, 30-44, 15-29 lat, zaś najmniej było osób w grupie 0-14 i powyżej 65 lat życia[67].

Według badań sondażowych przeprowadzonych w 2011 roku na grupie 18 mieszkańców dzielnicy, 22,2% ankietowych zadeklarowało narodowość polską, 33,3% narodowość śląską, a 44,4% zarówno polską i śląską (największy udział spośród wszystkich dzielnic Katowic)[72].

Na poniższym wykresie przedstawiono rozwój demograficzny terenów Zarzecza:

Źródła danych: 1780[53]; 1840[64] (Według innego źródła Zarzecze miało w 1848 roku 300 osób)[49]; 1861[64] (Według innego źródła mieszkało wówczas w Zarzeczu 763 osoby)[49]; 1885[65] (według innego źródła w Zarzeczu mieszkało wówczas 469 osób[73]); 1905[66]; 1919[49]; 1934[49]; 1970[8]; 1980[8]; 1988[74]; 1997[75]; 2005 (31 grudnia)[69]; 2010 (31 grudnia)[76]; 2015 (31 grudnia)[61]; 2020 (31 grudnia)[77].

Polityka i administracja edytuj

 
Wejście do Filii „Zarzecze” MDK „Południe” w Katowicach ze znajdującą się po prawej stronie tablicą, oznaczającą siedzibę Rady i Zarządu Dzielnicy nr 20 Zarzecze (wówczas Jednostki Pomocniczej)

Dzielnica nr 20 Zarzecze jest jedną z 22 dzielnic Katowic, stanowiących jednostkę pomocniczą gminy. Została ona powołana na mocy uchwały Rady Miejskiej w Katowicach jako jednostka samorządowa nr 20 Zarzecze w dniu 1 stycznia 1992 roku[59]. Według Uchwały nr XLVI/449/97 Rady Miejskiej Katowic z dnia 29 września 1997 roku Zarzecze jest statutową dzielnicą[5] w zespole dzielnic południowych[2]. Obowiązujący statut dzielnicy został ustanowiony na mocy Uchwały Nr XLI/910/21 Rady Miasta Katowice z 25 listopada 2021 roku. Zgodnie z przepisami statutu, organami dzielnicy jest Rada Dzielnicy oraz Zarząd Dzielnicy. Rada Dzielnicy składa się z 15 radnych wybieranych na pięcioletnią kadencję. Jest ona organem stanowiącym dzielnicy, a do zadań Rady Dzielnicy należy m.in. występowania do organów miasta Katowice w sprawie wniosków mieszkańców dzielnicy w zakresie jej działania, inicjowanie i organizowanie obchodów okolicznościowych, imprez kulturalnych, sportowych czy rekreacyjnych, opiniowanie inicjatyw lokalnych czy też wnioskowanie w sprawach miasta dotyczących obszaru Zarzecza. Zarząd Dzielnicy zaś jest organem wykonawczym dzielnicy. Przewodniczący Zarządu reprezentuje dzielnicę na zewnątrz, a do zadań Zarządu należy m.in. przyjmowanie wniosków mieszkańców dzielnicy, organizowanie i koordynowanie inicjatyw społecznych, informowanie mieszkańców o sprawach dzielnicy bądź też przygotowywanie projektów uchwał Rady Dzielnicy[78].

W Zarzeczu funkcjonuje Rada oraz Zarząd Dzielnicy nr 20 Zarzecze. Swoją siedzibę ma w Filii Zarzecze Miejskiego Domu Kultury „Południe” w Katowicach przy ulicy P. Stellera 4. Przewodniczącą Rady Dzielnicy pod koniec 2022 roku była Katarzyna Tomala-Masny, zaś Przewodniczącą Zarządu Dzielnicy była wówczas Sylwia Bernacka[79]. W trakcie kadencji 2014–2018 przedstawiciele Rady i Zarządu brali udział w szeregu spotkań roboczych w władzami miasta Katowice, edukacyjnych w wydarzeniach kulturalnych odbywających się na terenie dzielnicy. Reprezentowali oni dzielnicę podczas uroczystości miejskich i lokalnych, szkoleniach czy na sesjach Rady Miasta Katowice. Radni w tym czasie aktywni uczestniczyli w kolejnych edycjach katowickiego Budżetu Obywatelskiego i inicjatywach lokalnych[80].

Historycznie zaś tereny dzielnicy w granicach politycznych Śląska znalazły się pod koniec XII lub na początku XIII wieku i początkowo chodziły prawdopodobnie w skład kasztelanii mikołowskiej, lecz jeszcze w XIII wieku na czoło zaczęła wysuwać się Pszczyna. W 1337 roku tereny dzielnicy wraz z księstwem raciborskim przeszły pod panowanie Mikołaja II z dynastii Przemyślidów opawskich[81]. W 1375 roku Jan – syn Mikołaja II przekazał zwierzchnictwo nad okręgami pszczyńskimi i mikołowskimi księciu opolskiemu Władysławowi II, który przez 1386 rokiem oddał Przemyślidom opawskim[81]. W późniejszych latach ziemia ta przechodziła na różne osoby[81].

Na początku XVI wieku ziemiami pszczyńskimi zainteresowani byli przedstawiciele dwóch rodów mieszczańskich z Krakowa: Turzonowie i Salomonowie w związku z korzystnymi uwarunkowaniami tych terenów, tj. obecnością rud żelaza, kuźnic i łatwych do eksploatacji terenów leśnych. W 1517 roku Aleksy Thurzon nabył obszar pszczyński od Wacława II[82]. Odtąd też Zarzecze jako jedna ze wsi komornych była własnością różnych osób i rodów[42], a osada ta jako wieś pańszczyźniana wchodziła w skład klucza wyrskiego[42]. W 1525 roku Aleksy Thurzon odstąpił teren pszczyński bratu Janowi w 1525 roku. W 1527 roku tereny te uzyskały status państwa stanowego. W 1548 Jan Turzon sprzedał państwo pszczyńskie biskupowi wrocławskiemu Baltazarowi Promnitzowi i od tego czasu aż do 1763 roku ziemia pszczyńska była pod panowaniem Promnitzów, a potem rodu Anhalt-Cöthen[82]. Spadkobiercami po rodzie Anhaltów był ród Hochbergów. W 1847 roku po śmierci księcia Henryka von Anhalt-Cöthen majątek pszczyński przejął Jan Henryk X Hochberg[83].

Po 1742 roku, kiedy to tereny dzielnicy Zarzecze weszły w skład państwa pruskiego, na Górnym Śląsku utworzono powiaty. Obszary dzielnicy znalazły się zaś w powiecie pszczyńskim[84]. W dniu 1 stycznia 1874 roku na Śląsku ustanowiono nowe jednostki administracyjne, zwane okręgami urzędowymi (niem. Amtsbezirk), obejmujących kilka gmin i obszarów dworskich[84]. W powiecie pszczyńskim utworzono m.in. okręg urzędowy Podlesie (niem. Amtsbezirk Podlesie), w skład którego weszły gminy wiejskie Kamionka, Podlesie i Zarzecze. Pierwszy naczelnik urzędował zaś w Podlesiu[85].

W 1922 roku przyłączono do Polski m.in. obszar dzisiejszych Katowic wraz z gminą Zarzecze, a niedługo po powstaniu autonomicznego województwa śląskiego przystąpiono do likwidacji obszarów dworskich na jej terenie[86]. W powiecie pszczyńskim nastąpiło to 30 września 1924 roku, a w dniu następnym zlikwidowane obszary dworskie włączono do sąsiednich gmin[86]. Zlikwidowano m.in. obszar dworski Zarzecze[86], który został włączony do gminy Zarzecze[49]. W 1936 roku książę pszczyński Jan Henryk XV Hochberg spotkał się z wojewodą Michałem Grażyńskim celem uregulowania stosunków w państwem polskim, zaś rok później oddał on część swoich terenów, a także zniesiono fideikomis pszczyński[87].

Podczas niemieckiej okupacji Polski w czasie II wojny światowej władze okupacyjne przywróciły nazewnictwa miejscowości według stanu z 1922 roku, pozostawiając nieruszone wszelkie zmiany administracyjne, które nastąpiły do tej pory[58]. Rozporządzeniem nadprezydenta prowincji śląskiej w dniu 23 kwietnia 1940 roku gminę Zarzecze włączono do gminy Podlesie, zaś samą gminę Podlesie podzielono na trzy części: Podlesie I, Podlesie II (Boże Dary) i Podlesie III (Zarzecze)[58]. Likwidację gminy Zarzecze planowano już w 1939 roku jeszcze przed okresem okupacji, zgodnie z planami reorganizacji obwodów gminnych[49]. Władze okupacyjne planowały zmiany nazw części gmin, w tym Zarzecze na Ambach[88], a miały one wejść w życie po wojnie[88].

Po objęciu przez polskie władze terenów Górnego Śląska w 1945 roku przywrócono na terenie współczesnych Katowic stan prawny z 1 września 1939 roku, nie uznając przekształceń dokonanych przez niemieckie władze okupacyjne. Podjęto zaś przygotowania do przekształcenia dotychczasowych wiejskich gmin jednostkowych w gminy zbiorowe dzielące się na gromady, co nastąpiło 1 grudnia 1945 roku. W powiecie pszczyńskim powstała gmina Podlesie, w skład której weszły gromady Podlesie i Zarzecze[88]. W 1954 roku przeprowadzono w Polsce kolejną reformę administracyjną znoszącą gminy wiejskie, wydzielając gromady wchodzące w skład powiatów[88]. Od 29 września tego samego roku istniały już tylko gromady wchodzące w skład powiatów[88]. Do powstałego 1 października 1954 roku powiatu tyskiego włączono na mocy uchwały z 5 października 1954 roku gromadę Podlesie, obejmującą sołectwa Podlesie i Zarzecze[89].

Z dniem 1 stycznia 1973 roku przywrócono w Polsce zlikwidowane w 1954 roku gminy. W jej ramach powołano w powiecie tyskim gminę wiejską Kostuchna, w której skład weszły sołectwa Podlesie i Zarzecze (sama zaś Kostuchna była osobną gminą miejską). Gmina i miasto Kostuchna zostały włączone do Katowic 27 maja 1975 roku[90].

Godło napieczętne edytuj

 
Herb Zarzecza na fasadzie OSP

Najstarsze pieczęcie Zarzecza, Podlesia i Piotrowic pochodzą z 1723 roku i znane są z Katastru Karolińskiego, zaś kolejne pochodzą z przełomu XVIII i XIX wieku[91]. Godła Piotrowic i Zarzecza zniknęły z użycia wraz z wycofaniem około 1866 roku mocno już zużytych XVIII-wiecznych tłoków, a w 1864 roku dla miejscowości powiatu pszczyńskiego wprowadzono pieczęcie napisowe[92]. Mieszkańcy byli przywiązani do symboli lokalnej wspólnoty, a zmiana przynależności państwowej w 1922 roku nie wpłynęła w istotny sposób na kształt graficzny godła[92]. Kres używania godeł gminnych przyniósł wybuch II wojny światowej – okupacyjne władze niemieckie wycofały polskie tłoki, zastępując je niemieckimi wykonanymi według jedno wzorca[92].

Godła Podlesia i Zarzecza przekładają nazwy wsi na język obrazu (tzw. „godła mówione”)[92]. Godło Zarzecza przedstawia cztery domki kryte spadzistymi dachami, a przed nimi znajduje się płynąca rzeka[93]. Symbol ten jest dalej używany przez Radę Dzielnicy nr 20 Zarzecze, a także jest umieszczony na elewacji remizy OSP Katowice-Zarzecze[94].

Gospodarka edytuj

 
Fragment ośrodka usługowo-handlowego (restauracja i sklep wielobranżowy) przy skrzyżowaniu ulic gen. St. Grota-Roweckiego i P. Stellera

Zarzecze jest przede wszystkim dzielnicą o funkcji mieszkaniowe z udziałem usług podstawowych. Działa tu działa kilka placówek handlowo-usługowych zapewniających dostęp po podstawowych usług dla mieszkańców[39]. Taki lokalny ośrodek usługowo-handlowy koncentruje się w rejonie ulicy gen. St. Grota-Roweckiego od ulicy Kanałowej do ulicy P. Stellera[95]. Ponadto w dzielnicy prowadzone są tutaj lokalne punkty usługowe z branży beauty, samochodowej i budowlanej[39]. Zarzecze jest również ośrodkiem funkcjonowania działalności rolnej. Na początku XXI wieku znaczny udział terenów Zarzecza stanowiły tereny uprawne – ponad 26% powierzchni dzielnicy[68]. W skali całych Katowic działalność rolnicza jedynie istotne znaczenie ma w południowej części Podlesia i Zarzecza[16].

Pod koniec 2013 roku w systemie REGON zarejestrowanych było 345 podmiotów gospodarczych z siedzibą na obszarze Zarzecza, co stanowiło 0,8% wszystkich podmiotów na terenie Katowic[96]. Spośród wszystkich zarzeckich firm 330 z nich stanowiły mikrofirmy[97]. W dniu 31 grudnia 2013 roku liczba bezrobotnych mieszkających w Zarzeczu wynosiła 50 osób, co stanowiło wówczas 2,1% wszystkich mieszkańców dzielnicy[98].

Historycznie zaś na obszarze całych Katowic do końca XVIII wieku głównym źródłem utrzymania tutejszej ludności była gospodarka rolna oraz leśnictwo[99]. Tutejsze gleby były niskiej wydajności, dlatego uprawiano głównie zboża nie wymagające dobrej gleby, jak żyto, owies czy jęczmień[100]. Wsie w południowej części Katowic, w tym na terenie dzielnicy Zarzecze, utrzymywały się znacznym stopniu z gospodarki leśnej, gdzie znajdowały się rozległe lasy, które umożliwiały produkcję węgla drzewnego[100]. Ponadto chłopi w Podlesiu i Zarzeczu zajmowali się wyrębem drzewa w lesie, produkcją smoły i dziegciu, a także hodowlą pszczół[100].

Pod koniec XVIII wieku na terenie współczesnych Katowic nastąpiła w coraz to silniejszym stopniu industrializacja związana z powstawianiem kopalń węgla kamiennego, zaś prawdziwy rozwój przemysłu nastąpił od lat 30. XIX wieku, kiedy to dokonano uwłaszczenia chłopów, dzięki czemu mogli się oni swobodnie przemieszczać i zasilić szeregi robotników przemysłowych[101]. W 1840 roku w południowych dzielnicach Katowic odsetek rolników wynosił około 85%, a z tej grupy większość osób miała niewielkie gospodarstwa, dlatego też była zmuszona szukać dodatkowych zajęć[102]. W Zarzeczu nie rozwinął się przemysł, a tylko niewielki odsetek ludzi pracował z pobliskich kopalniach[68].

Dynamiczny proces urbanizacyjny w związku z budownictwem mieszkaniowym zmienił profil funkcjonalny Zarzecza na przełomie XX i XXI wieku z rolniczo-mieszkaniowego na mieszkaniowy z udziałem usług podstawowych[103].

Infrastruktura techniczna edytuj

Zaopatrzenie terenów Zarzecza w bieżącą wodę odbywa się przez zbiorniki sieciowe Mikołów i Murcki. Są one zasilane ze stacji uzdatniania wody w Dziećkowicach, Goczałkowicach-Zdroju i Kobiernicach[104]. Wody te są tłoczone do wspólnego systemu rozrządu Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów, skąd za pomocą systemu magistral wodociągowych i przyporządkowanej do nich sieci rozdzielczej Katowickich Wodociągów zaopatrywane są m.in. Zarzecze w wodę[105][106]. Wodociągi magistralne ciągną się wzdłuż głównych ulic Zarzecza[107]. Południowe dzielnice Katowic najpóźniej otrzymały podłączenie do sieci wodociągowej, jeszcze przed ich włączeniem w granice miasta. W 1975 roku ówczesny MPWiK Mikołów przekazał katowickiej spółce wodociągowej sieć w Podlesiu, Kostuchnie, Zarzeczu i Murckach[108].

Eksploatacją sieci kanalizacji sanitarnej i ogólnospławnej w dzielnicy zajmuje się należący do Katowickich Wodociągów[109] Oddział Eksploatacji Sieci Kanalizacyjnej – Południe[110], zaś kanalizacją deszczową zarządza Miejski Zarząd Ulic i Mostów w Katowicach[109]. Południowe dzielnice Katowic, w tym Zarzecze, są podłączone do Oczyszczalni Ścieków Podlesie, z której ścieki oczyszczone odpływają do Mlecznej[109]. Sieć kanalizacyjna w dzielnicy powstała po II wojnie światowej[111], z czego w latach 2004–2012 nastąpiło skanalizowanie znacznej części niskiej zabudowy tej części miasta[109]. W okolicach 2012 roku połowa domów w dzielnicy była podłączona od kanalizacji sanitarnej, zaś praktycznie brak było wówczas kanalizacji deszczowej[112].

Zaopatrzenie dzielnicy w energię elektryczną odbywa się poprzez sieć wysokich napięć 110 kV, powiązaną z pobliskimi elektrowniami[113]. Przez Zarzecze biegnie też równoleżnikowo sieć 220kV Łagisza – Byczyna / Halemba; Kopanina – Katowice, ciągnąca się w dzielnicy wzdłuż Bagnika[114]. Napowietrzna sieć elektroenergetyczna biegnąca przez dzielnicę zarządzana jest przez spółkę Polskie Sieci Elektroenergetyczne[115].

Zarzecze według stanu z 2014 roku jest poza zasięgiem działania systemów ciepłowniczych miasta Katowice[116].

Transport edytuj

Transport drogowy edytuj

 
Ulica gen. St. Grota-Roweckiego na wysokości ulicy Kanałowej

Przez Zarzecze nie przebiega żadna droga o randze drogi krajowej ani wojewódzkiej. Na granicy zaś z Piotrowicami-Ochojcem biegnie zaś fragment ulicy T. Kościuszki w ciągu drogi krajowej nr 81[3]. Do ważniejszych dróg wewnątrz dzielnicy należą następujące ulice:

  • Ulica generała Stefana Grota-Roweckiego – główna ulica Zarzecza[117], biegnąca równoleżnikowo przez centrum dzielnicy i dalej na zachód przez rejony Kopanin Lewych do Mikołowa[3]; jest to droga powiatowa klasy drogi zbiorczej (Z)[118],
  • Ulica Uniczowska – ulica łącząca Zarzecze z Podlesiem, o długości około 1,5 km[119]; w Zarzeczu ulica ta kończy się na skrzyżowaniu ulic Słonecznikowej i gen. St. Grota-Roweckiego, skąd biegnie na południe do przejazdu pod torami kolejowymi na granicy Zarzecza i Podlesia[3]; jest to droga powiatowa klasy drogi zbiorczej (Z)[118],
  • Ciąg ulic: Kamieńska – Sandacza – Pstrągowa[39] – lokalne ulice łączące w południowo-wschodnim ciągu centrum Zarzecza z ulicą T. Kościuszki w Piotrowicach-Ochojcu przy granicy z Zarzeczem; droga ta przecina tereny Kopanin Prawych i krzyżuje się z licznymi lokalnymi ulicami[3]; są to drogi powiatowe, a czego ulice Kamieńska i Sandacza mają klasę dróg lokalnych (L), a ulica Pstrągowa klasę drogi zbiorczej (Z)[118].

Zarzecze skomunikowane jest ze ścisłym centrum Katowic ulicą T. Kościuszki lub ciągiem ulic gen. St. Grota-Roweckiego i Armii Krajowej. Ze względu na wzrost liczby mieszkańców dzielnic południowych wydłużony jest dojazd do ścisłego centrum miasta[120]. W transporcie indywidualnym w 2008 roku do najbardziej obciążonych ruchem dróg Zarzecza należały ulice: Uniczowska, Słonecznikowa i ciąg ulic: Kamieńska – Sandacza – Pstrągowa[121].

Wewnętrzy układ komunikacyjny Zarzecza stanowią zaś wąskie uliczki, nie zawsze posiadające nawierzchnię utwardzoną[120].

Transport kolejowy edytuj

 
Przystanek osobowy Katowice Podlesie (widok od strony południowej)

Przez Zarzecze wzdłuż wschodniej granicy dzielnicy z Kostuchną i Podlesiem ciągnie się linia kolejowa nr 139 Katowice – Katowice Podlesie – Zwardoń[122]. Jest to linia magistralna znaczenia państwowego; zelektryfikowana i dwutorowa, na której prowadzony jest ruch pasażerski i towarowy[123]. Na linii tej przy ulicy Uniczowskiej położony jest przystanek osobowy Katowice Podlesie. Wyposażony jest on w dwa perony jednokrawędziowe i wiaty siedziskowe[124]. Na przystanku tym według rozkładu ważnego w okresie od 11 grudnia 2022 roku do 11 marca 2023 roku zatrzymywały się wyłącznie pociągi spółki Koleje Śląskie. Głównymi kierunkami połączeń w tym czasie były stacje i przystanki: Częstochowa, Dąbrowa Górnicza Ząbkowice, Katowice, Tychy Lodowisko, Zwardoń i Żywiec[125].

Linia kolejowa przechodząca przez dzielnicę powstała w ramach rozbudowy sieci kolejowej na terenie ówczesnych Prus. W dniu 2 listopada 1912 roku oddano do użytku trasę kolejową Ligota – Podlesie – Tychy, a linia ta znacznie skróciła drogę z Katowic w kierunku Pszczyny[126]. Przystanek Podlesie (późniejsze Katowice Podlesie) otwarto dopiero w 1927 roku[127]. W czasie II wojny światowej, w celach militarnych powstał drugi tor na trasie kolejowej Katowice Ligota – Tychy[127], a wycofujące się wojska niemieckie w 1945 roku zniszczyły budynek dworcowy na przystanku Podlesie[127]. W dniu 4 marca 1961 roku zelektryfikowano linię kolejową Katowice Ligota – Tychy[128].

Transport rowerowy edytuj

Sieć infrastruktury rowerowej na terenie Zarzecza jest słabo rozwinięta. Wydzielone trasy dla rowerów według stanu z końca 2022 roku ciągną się jedynie wzdłuż ulic: Wspólnej (droga dla rowerów o nawierzchni asfaltowej po zachodniej stronie ulicy) i Kryształowej (chodnik z dopuszczonym ruchem rowerowym po zachodniej stronie ulicy)[129]. Brak jest tutaj szlaków rowerowych wytyczonych w ramach projektu „Rowerem po Śląsku”[130].

W Zarzeczu funkcjonuje za to część sieci wypożyczalni rowerów miejskich – Metrorower[131], który zastąpił system City by bike[132]. Był to największy system tego typu w Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, będący jednym z systemów firmy Nextbike[133]. Według stanu z końca 2022 roku funkcjonowały tutaj łącznie dwie stacje City by bike: Grota Roweckiego – Stellera i Uniczowska PKP[132].

Miejski transport zbiorowy edytuj

Organizatorem miejskiego transportu zbiorowego na terenie Zarzecza jest Zarząd Transportu Metropolitalnego (ZTM), który przejął obowiązki od poprzednich organizatorów 1 stycznia 2019 roku[134]. Transport zbiorowy w granicach dzielnicy realizowany wyłącznie formie połączeń autobusowych, którego głównym operatorem połączeń w dzielnicy jest PKM Katowice[135].

Na terenie dzielnicy Zarzecze, według stanu z końca 2022 roku znajduje się 12 przystanków: Podlesie Dworzec PKP, Zarzecze Azalii, Zarzecze Jesiotra, Zarzecze Kościół, Zarzecze Osiedle Grota [nż], Zarzecze Owsiana, Zarzecze Owsiana Pętla, Zarzecze Pstrągowa, Zarzecze Szarotek, Zarzecze Szarotek Boisko, Zarzecze Wędkarska i Zarzecze Węgorzy. Z przystanku Zarzecze Kościół odjeżdżały wówczas autobusy trzech linii (w tym jedna nocna). Łączyły one wówczas tę część dzielnicy z sąsiednimi dzielnicami, a także ze Śródmieściem Katowic, Ligotą-Panewnikami, Brynowem, Giszowcem, Janowem-Nikiszowcem, Szopienicami-Burowcem z miastem Mikołów[136].

Architektura i urbanistyka edytuj

 
Nocny widok na rejony Zarzecza, Podlesia i Kopanin (2011)

W dzielnicy Zarzecze dominującym typem zabudowy są domy jednorodzinne wraz ze skupiskami zabudowy w układzie szeregowym i bliźniaczym (w tym przy ulicach: gen. St. Grota-Roweckiego, Kopaniny Lewe i T. Fijewskiego). Tereny otwarte skupione są pomiędzy ulicami gen. St. Grota-Roweckiego, Kamieńskiej, Sandacza i Leszczy oraz na południe od ulicy gen. St. Grota-Roweckiego[137]. Zarzecze posiada słabo wykształconą przestrzeń centralną w rejonie kościoła Matki Bożej Wspomożenia Wiernych, remizy Ochotniczej Straży Pożarnej Katowice-Zarzecze oraz Filii „Zarzecze” Miejskiego Domu Kultury „Południe” w Katowicach[120].

Pierwotnie zabudowa Zarzecza kształtowała się wzdłuż drogi z Podlesia do Mikołowa (współczesna ulica gen. St. Grota-Roweckiego) i z Zarzecza do Śmiłowic (ulice: Szarotek, Kanałowa i Kamieńska) oraz obok stawu nad Mleczną[48]. Przy głównej ulicy przez setki lat rozwijała się główna zabudowa Zarzecza[117], a osadnictwo dzielnicy w XVIII i XIX wieku miało charakter skupiony[138].

W XVIII wieku na terenie współczesnych Katowic dominowała zabudowa drewniana w formie zrębowych chat i budynków gospodarczych[139]. Drewniana zabudowa zaczęła ustępować murowanej przede wszystkim od połowy XIX wieku, po wprowadzeniu w życie administracyjnego zakazu budowy z drewna celem lepszej ochrony przeciwpożarowej. Murowano tutaj przede wszystkim z cegły[139]. Domy na wiejskich terenach Ochojca, Piotrowic, Podlesia, Kostuchny i Zarzecza na początku XX wieku i w latach międzywojennych dysponowały skromną liczbą pomieszczeń – najczęściej posiadały sień, kuchnię i izbę (czasem dwie)[140].

 
Dom przy ulicy gen. St. Grota-Roweckiego 7, wybudowany przed 1922 rokiem

Do najstarszych budynków w Zarzeczu, powstałych przed XX wiekiem, należą pojedyncze obiekty w różnych częściach dzielnicy, m.in. położonych przy ulicy: Kamieńskiej 21, Kanałowej 10 i 12, gen. St. Grota-Roweckiego 9d i 31 oraz P. Stellera 6 i 52[141]. Zabudowa z lat 1900–1922 koncentruje się głównie w centrum dzielnicy (rejon ulic gen. St. Grota-Roweckiego, Kamieńskiej i Kanałowej), a także w innych miejscach dzielnicy, w tym przy ulicy J. Świderskiego i ulicy Sandacza[141].

W latach 1922–1945 następowała ekspansja osadnictwa wiejskiego na zewnątrz istniejących wsi. Stopniowo wkraczała także zabudowa rozproszona pomiędzy Piotrowicami, Zarzeczem, Podlesiem a Kostuchną[142]. W latach 1945–1989, a także w późniejszym okresie następowała dalsza ekspansja osadnictwa pomiędzy Kostuchną, Podlesiem a Zarzeczem. Trwały również procesy zagęszczenia zabudowy tych trzech dzielnic[142]. Dogęszczanie zabudowy Zarzecza nastąpiło wzdłuż pasm głównych ulic dzielnicy, tj. gen. St. Grota-Roweckiego, Kamieńskiej, Szarotek, Sandacza, P. Stellera i Leszczy[137].

W latach 1984–1985 przy ulicy gen. St. Grota-Roweckiego został wzniesiony kościół pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych zaprojektowany przez Michała Kuczmińskiego. Budynek ten ma niewielką bryłę przypominającą dom mieszkalny i posiada takie detale jak arkady. Za wystrój wnętrza odpowiadał Zygmunt Brachmański[143].

Po 1989 roku w architekturze i urbanistyce wszystkich południowych dzielnic Katowic zaznacza się trend budowy nowej zabudowy mieszkaniowej, głównie domów jednorodzinnych i szeregowych oraz osiedli mieszanych. Powstaje tutaj najwięcej deweloperskich osiedli mieszankowych w Katowicach. Nowa zabudowa harmonizuje z dotychczasową zabudową dzielnicy zwłaszcza pod względem wysokości zabudowy[60]. Wraz z rozwojem osadnictwa w południowych dzielnicach Katowic widoczny jest także niedorozwój dróg w stosunku do rozwijającego się tutaj budownictwa mieszkaniowego[144]. Dodatkowo lokalizacja wielu osiedli na południu, na niezagospodarowanych dotychczas terenach wymusza stawianie tutaj obiektów usługowo-handlowych, kulturalnych i rozrywkowych[145].

W latach 1989-2011 w granicach dzielnicy Zarzecze powstały m.in. następujące inwestycje mieszkaniowe:

  • Ul. Sandacza i Jesiotra – osiedle zamknięte, składające się z kilkunastu domów jednorodzinnych i wolnostojących; inwestor: Trojan[146],
  • Ul. R. Zwoźniakowej – kompleks wolnostojących domów jednorodzinnych; inwestor: PRB Jacol[147] ,
  • Słoneczna Enklawa (ul. gen. St. Grota-Roweckiego) – zespół 28 domów w zabudowie szeregowej i bliźniaczej oraz zespół 6 domów szeregowych; inwestor: Ucione[147],
  • Ul. Kopaniny Lewe – zespół 66 domów jednorodzinnych w zabudowie szeregowej i bliźniaczej; inwestor: Dombud[147],
  • Osiedle Zagajnik (ul. T. Fijewskiego) – zespół budynków jednorodzinnych w zabudowie szeregowej i bliźniaczej oraz budynku mieszkalno-usługowego; inwestor: MK Inwestycje[147],
  • Osiedle Pod Dębem (ul. T. Fijewskiego) – osiedle zamknięte, składające się z 44 domów jednorodzinnych w zabudowie indywidualnej i bliźniaczej; inwestor: Dekbud[147].

Zabytki i obiekty historyczne edytuj

 
Dom z przełomu XIX i XX wieku (ul. gen. St. Grota-Roweckiego 10)
 
Dom mieszkalny z 1903 roku (ul. gen. S. Grota-Roweckiego 12)

W Zarzeczu znajdują się następujące historyczne i zabytkowe obiekty, objęte ochroną konserwatorską[148][149]:

  • Zespół dawnego folwarku z drugiej/trzeciej ćwierćwieczy XIX wieku (ul. gen. S. Grota-Roweckiego 9),
  • Dom mieszkalny z budynkiem gospodarczym (ul. gen. S. Grota-Roweckiego 10); wzniesiony na przełomie XIX i XX wieku,
  • Dom mieszkalny (ul. gen. S. Grota-Roweckiego 12); wzniesiony w 1903 roku,
  • Zagroda, obejmująca dom mieszkalno-gospodarczy i stodołę (ul. gen. S. Grota-Roweckiego 20); wzniesiona w trzeciej ćwierćwieczy XIX wieku,
  • Krzyż przydrożny (ul. gen. S. Grota-Roweckiego 22, obok kościoła); wzniesiony pod koniec XIX wieku,
  • Dom mieszkalny (ul. gen. S. Grota-Roweckiego 46); wzniesiony na przełomie XIX i XX wieku,
  • Zagroda, obejmująca dom mieszkalno-gospodarczy i stodołę (ul. gen. S. Grota-Roweckiego 48); wzniesione na przełomie XIX i XX wieku,
  • Zagroda, obejmująca dom mieszkalno-gospodarczy i stodołę (ul. gen. S. Grota-Roweckiego 51); wzniesione na przełomie XIX i XX wieku,
  • Dom murowany z gospodą (ul. gen. S. Grota-Roweckiego 61); pochodzący początku XX wieku,
  • Zagroda, obejmująca dom mieszkalny i budynki gospodarcze (ul. gen. S. Grota-Roweckiego 78a); wzniesione na przełomie XIX i XX wieku,
  • Budynek szkoły (ul. P. Stellera 4); pochodzący z trzeciej ćwierci XIX wieku, przebudowany w latach 30. XX wieku,
  • Dom mieszkalny w ogrodzie (ul. P. Stellera 6); wzniesiony na początku XX wieku,
  • Chałupa wiejska (ul. Kamieńska 1); wzniesiona w trzeciej ćwierćwieczy XIX wieku,
  • Dom mieszkalny (ul. Kamieńska 3); wzniesiony w czwartej ćwierćwieczy XIX wieku,
  • Dom mieszkalny (ul. Kamieńska 4a); wzniesiony w czwartej ćwierćwieczy XIX wieku,
  • Dom mieszkalny (ul. Kanałowa 1); wzniesiony w 1912 roku,
  • Dom w ogrodzie (ul. Kanałowa 18); wzniesiony na początku XX wieku,
  • Dom w ogrodzie (ul. Kanałowa 36); wzniesiony w latach 20. XX wieku,
  • Zagroda, obejmująca dom z zabudowaniami gospodarczymi (ul. Kopaniny Lewe 4); wzniesiona w trzeciej i w czwartej ćwierćwieczy XIX wieku.

Na terenie Zarzecza występują następujące strefy ochrony konserwatorskiej bądź obszary postulowane do ochrony[150]:

  • Zespół dawnego folwarku i zabudowy wiejskiej z zielenią.

Pomniki i miejsca pamięci edytuj

 
Krzyż przydrożny z figurą Matki Bożej Bolesnej z XIX wieku (przy ul. gen. S. Grota-Roweckiego 20)

W Zarzeczu znajdują się następujące miejsca pamięci i pomniki:

Zagospodarowanie przestrzenne edytuj

Zarzecze jest dzielnicą koncentracji terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i szeregowej[153], a w skali całego miasta charakteryzuje się znacznym udziałem terenów rolnych. W 2007 roku udział tych terenów w skali całej dzielnicy wynosił ponad 26%[154]. Stosunkowo niewielki jest tutaj udział terenów komunikacji (głównie dróg)[154].

Udział powierzchni zabudowanej w powierzchni terenów (działek) Zarzecza w 2007 roku wynosiło 15%, wskaźnik intensywności zabudowy netto sięgał poziomu 0,23, zaś średnia liczba kondygnacji wynosiła wówczas 1,53 (najmniej spośród wszystkich dzielnic Katowic)[155].

W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice miasto podzielono na jednostki urbanistyczne, w tym jednostkę Zarzecze obejmującą obszar całej dzielnicy[156]. Powierzchnia jednostki wynosi 494,72 ha i pod względem stanu faktycznego struktury użytkowania terenu w 2008 roku przeważały tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej (77,03 ha), wolnych terenów budowlanych (77,99 ha), terenów rolnych (129,82 ha), terenów zieleni nieurządzonej (73,67 ha) i lasów (113,36 ha). Najmniej było zaś terenów produkcyjno-usługowych (2,68 ha), terenów zieleni urządzonej (0,49 ha) i terenów wód (0,54 ha). Brak było za to wówczas terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej, terenów infrastruktury technicznej i nieużytków[157].

W lipcu 2009 roku 27,92% powierzchni jednostki urbanistycznej Zarzecze było objętych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego[158].

Oświata edytuj

 
Siedziba Filii „Zarzecze” MDK „Południe” w Katowicach – gmach dawnej zarzeckiej Szkoły Podstawowej

W Zarzeczu według stanu z końca 2022 roku nie ma żadnych placówek opiekuńczo-oświatowych. Najbliższe tego typu placówki znajdują się w sąsiednich dzielnicach Katowic: w Podlesiu i Kostuchnie, a także w Mikołowie[39].

Historycznie zaś początki działalności edukacyjnej w Zarzeczu sięgają XVIII wieku. Wówczas to w wyniku reformy szkolnej z 1765 roku do szkoły w Mikołowie przydzielono m.in. wsie Piotrowice, Zarzecze i Podlesie[101]. Początki nauczania szkolnego w samym zaś Zarzeczu sięgają czerwca 1869 roku. Wówczas to otwarto szkołę, której budowę sfinansowała gmina Zarzecze wraz z Kamionką. Pierwszym nauczycielem zarzeckiej szkoły został Heinrich Willimski, a do szkoły uczęszczało wówczas 160 dzieci, w tym 54 z Kamionki[55]. W 1879 roku do budynku zarzeckiej szkoły dobudowano piętro[159]. Po plebiscycie w 1921 roku w szkole rozpoczęto nauczanie w języku polskim[160].

W czasie II wojny światowej, po reorganizacji szkolnictwa rozpoczęto w lutym 1940 roku nauczanie uczniów w języku niemieckim[161]. W Zarzeczu po zakończeniu działań wojennych rok szkolny rozpoczęto w sąsiednim Podlesiu 19 marca 1945 roku mszą świętą dla dzieci z Podlesia i Zarzecza. Kierownikiem zarzeckiej szkoły został w tym czasie Jan Zaczkowski, pełniący tę funkcję przed wojną[162]. W miejscu zlikwidowanej Szkoły Podstawowej przy ulicy P. Stellera 4 w dniu 16 stycznia 2003 roku działalność rozpoczęła Filia „Zarzecze” MDK Południe w Katowicach[163].

Bezpieczeństwo publiczne i socjalne edytuj

 
Remiza OSP Katowice-Zarzecze przy ulicy gen. St. Grota-Roweckiego 20 (widok od strony ulicy P. Stellera)

W Zarzeczu nie ma komisariatu Policji, a dzielnica ta jest w zasięgu działania położonego w sąsiednich Piotrowicach-Ochojcu przy ulicy Policyjnej 7 Komisariatu IV Policji w Katowicach[164]. Zarzecze według współczynnika przestępczości w 2007 roku należało do jednych z bezpieczniejszych dzielnic Katowic (19. miejsce na 22 dzielnice miasta), który w tym czasie wynosił 1,61 przestępstw na 100 mieszkańców dzielnicy (średnia dla całych Katowic w tym czasie to 3,08). Wskaźnik ten był niższy niż w 2004 roku, kiedy to wynosił 2,43 przestępstw na 100 mieszkańców[165]. W 2013 roku w Zarzeczu doszło do 40 przestępstw, co stanowiło wówczas 1,7 tego typu aktów na 100 mieszkańców dzielnicy[166]. W 2011 roku wszyscy ankietowani mieszkańcy Zarzecza zadeklarowali, że czują się bezpiecznie w swojej dzielnicy[167].

W 2007 roku w Zarzeczu doszło do 2 wypadków komunikacyjnych[165]

W Zarzeczu przy ulicy gen. St. Grota-Roweckiego 20 znajduje się remiza Ochotniczej Straży Pożarnej Katowice-Zarzecze[168]. Ochotnicza straż pożarna w Zarzeczu została założona w 1914 roku[168], a jej organizacja rozpoczęła się już w 1911 roku[169]. Dnia 6 lipca 1919 roku dokonano uroczystego poświęcenia nowych pomieszczeń OSP w Zarzeczu[170], a 14 lipca 1965 roku z inicjatywy Józefa Kempki, Pawła Bogackiego i Henryka Roja rozpoczęto budowę nowej remizy strażackiej dla OSP. Jej otwarcie nastąpiło 3 grudnia 1967 roku[171].

Do jedynych placówek opieki zdrowotnej według stanu z końca 2022 roku należy prywatna klinika kosmetologiczna Dermoteka położona przy ulicy Szarotek 56, a także dwa gabinety stomatologiczne i prywatne gabinety lekarskie. Podstawową opiekę zdrowotną zapewniają zaś placówki w sąsiednich dzielnicach oraz w Mikołowie[39]. Dodatkowo przy ulicy gen. St. Grota-Roweckiego 63 działa przychodnia weterynaryjna[172].

Kultura edytuj

Działalność kulturalna Zarzecza skupia się w Filii nr 3 „Zarzecze” Miejskiego Domu Kultury „Południe” w Katowicach. Filia ta położona jest przy ulicy P. Stellera 4[173], a została ona uroczyście otwarta 16 stycznia 2003 roku w miejscu zlikwidowanej Szkoły Podstawowej[163]. Filia ta organizuje wszelkiego typu zajęcia kulturalne dla osób w różnych grupach wiekowych. W sezonie 2022/2023 odbywały się tutaj zajęcia rytmiki dla dzieci, plastyczne, rękodzielnicze, artystyczne dla dorosłych i fitness oraz nauka języka angielskiego dla dzieci[174].

W latach międzywojennych w Zarzeczu czynna była biblioteka Towarzystwa Czytelni Ludowych. Działał tutaj także chór „Jedność” pod przewodnictwem Stanisława Kempki, a jego dyrektorem był nauczyciel zarzeckiej szkoły Władysław Sosna[49].

Religia edytuj

 
Kościół parafialny parafii Matki Bożej Wspomożenia Wiernych (widok od strony ulicy P. Stellera)

Jedyną wspólnotą religijną z siedzibą w Zarzeczu jest rzymskokatolicka parafia Matki Bożej Wspomożenia Wiernych z siedzibą przy ulicy gen. St. Grota-Roweckiego 22[175].

Pierwotnie rzymskokatoliccy wierni z Zarzecza przynależeli do diecezji krakowskiej, do mikołowskiej parafii będącej częścią dekanatu pszczyńskiego od połowy XIV wieku[176]. Powstała w 1222 roku parafia św. Wojciecha w Mikołowie obejmowała wiernych m.in. z terenów Podlesia, Piotrowic, Panewnik, Ligoty i Zarzecza[177].

W czasie, gdy w sąsiednim Podlesiu trwałą budowa kościoła parafialnego, część zarzeczan 23 maja 1923 roku wystosowała pismo do Administracji Apostolskiej w Katowicach z postulatem włączenia ich do nowej parafii, zaś tydzień później dostarczono pismo proszące o zostawienie Zarzecza przy mikołowskiej parafii[178]. Pomysł budowy kaplicy w Zarzeczu pojawił się w 1938 roku, a postawił ją bez pozwolenia mieszkaniec Zarzecza Alojzy Kraczla. Nieukończoną kaplicę w czasie II wojny światowej niemieckie władze okupacyjne kazały rozebrać, a za publiczne protesty tej decyzji Alojzy Kraczla został zesłany do obozu koncentracyjnego Auschwitz, gdzie zginął[179].

Zezwolenie na budowę ośrodka duszpasterskiego w Zarzeczu otrzymał w 1981 roku ks. dziekan Alfons Janik z Mikołowa. Odprawianie mszy św. przy budowanym wówczas kościele rozpoczęto w listopadzie 1984 roku, a zarzecką parafię erygowano 13 stycznia 1985 roku[180]. Gdy powstałą zarzecka parafia, byłą ona jedną z najmniejszych na terenie Katowic – liczyła wówczas 342 rodziny i 983 mieszkańców na powierzchni 5,4 km², lecz po dwóch dekadach liczba ta się podwoiła[178]. Parafia początkowo należał do dekanatu Mikołów, a 25 marca 1986 roku włączono ją do dekanatu Katowice-Południe[179].

W Zarzeczu przy ulicy gen. St. Grota-Roweckiego znajduje się cmentarz rzymskokatolicki parafii Matki Bożej Wspomożenia Wiernych o powierzchni 0,49 ha[181]. Został on ustanowiony w 1992 roku, a ukończono go trzy lata później. Projektantem nekropolii był Antoni Brożek[179].

Sport i rekreacja edytuj

W 2007 roku w Zarzeczu nie działał żaden klub sportowy[182]. Jedyne zaś boisko sportowe w dzielnicy znajduje się przy ulicy P. Stellera, za budynkiem Filii „Zarzecze” MDK „Południe” w Katowicach[39]. Place zabaw dla dzieci w dzielnicy znajdują się m.in. przy ulicy P. Stellera i przy ulicy Szarotek[39].

W Zarzeczu działało zaś w przeszłości Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Zarzecze. Było to gniazdo w okręgu mikołowskim Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce i brało udział w zlocie okręgowym 21 maja 1922 roku w Tychach[183]. W 1936 roku sekcja lekkoatletyczna Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej Zarzecze zajęła drugie miejsce drużynowo w mistrzostwach okręgu mikołowskiego Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej[184].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Dz.U. z 1975 r. nr 15, poz. 87 (jako sołectwo w gminie Kostuchna)
  2. ↑ a b c Studium... 2012 ↓, s. 3.
  3. ↑ a b c d e f g h Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2022-11-27]. (pol.).
  4. ↑ a b Urząd Miasta Katowice: Mapa Jednostki Pomocniczej nr 20 Zarzecze. bip.katowice.eu. [dostęp 2022-11-27]. (pol.).
  5. ↑ a b Rada Miejska Katowic, Uchwała NR XLVI/449/97 Rady Miejskiej Katowic z dnia 29 września 1997 r. w sprawie nazw i granic obszarów działania jednostek pomocniczych samorządu na terenie miasta Katowic, Katowice, 29 września 1997 (pol.).
  6. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 43.
  7. ↑ Szaraniec 1996 ↓, s. 11.
  8. ↑ a b c d e f g Szaraniec 1996 ↓, s. 276.
  9. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 44.
  10. ↑ a b Opracowanie... 2014 ↓, s. 32.
  11. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 11.
  12. ↑ a b c d Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 10.
  13. ↑ a b Opracowanie... 2014 ↓, s. 33.
  14. ↑ a b Opracowanie... 2014 ↓, s. 34.
  15. ↑ Dulias i Hibszer 2008 ↓, s. 121.
  16. ↑ a b c Opracowanie... 2014 ↓, s. 115.
  17. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 13.
  18. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, s. 30.
  19. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 8.
  20. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 9.
  21. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 46.
  22. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 10.
  23. ↑ a b c Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 7.
  24. ↑ a b Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 15.
  25. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, s. 109.
  26. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 51.
  27. ↑ a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 52.
  28. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 54.
  29. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 53.
  30. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, s. 93.
  31. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 79.
  32. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 80.
  33. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 82.
  34. ↑ a b Gierlotka 2005 ↓, s. 11.
  35. ↑ a b Gierlotka 2005 ↓, s. 12.
  36. ↑ Olga Krzyżyk, Katowicki bocian z Zarzecza ma młode! [online], wKatowicach.eu, 30 czerwca 2022 [dostęp 2022-12-25] (pol.).
  37. ↑ Szymon Kosek, Do Katowic przyleciały bociany [online], katowice24.info, 17 marca 2017 [dostęp 2022-12-25].
  38. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, s. 184.
  39. ↑ a b c d e f g h GetHome: Dzielnica Zarzecze Katowice. gethome.pl, 2020-07-17. [dostęp 2022-12-04]. (pol.).
  40. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 175.
  41. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 172.
  42. ↑ a b c d e f Szaraniec 1996 ↓, s. 273.
  43. ↑ Musioł 1930 ↓, s. 235–237.
  44. ↑ The Genealogical Gazetteer, Zarzecze, Zarzetsche, Zarzytsche [online], gov.genealogy.net [dostęp 2022-12-25].
  45. ↑ Szaraniec 1996 ↓, s. 203.
  46. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 176.
  47. ↑ Chmielewska 2016 ↓, s. 42.
  48. ↑ a b Szaraniec 1996 ↓, s. 274.
  49. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Szaraniec 1996 ↓, s. 275.
  50. ↑ a b c d e Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 180.
  51. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 50.
  52. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 173.
  53. ↑ a b c Gierlotka 2005 ↓, s. 61.
  54. ↑ Szaraniec 1996 ↓, s. 132.
  55. ↑ a b Gierlotka 2005 ↓, s. 68.
  56. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 286.
  57. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 94.
  58. ↑ a b c Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 140.
  59. ↑ a b Rada Miejska w Katowicach, UCHWAŁA Nr XXVI/148/91 RADY MIEJSKIEJ W KATOWICACH z dnia 16 września 1991 r. w sprawie: utworzenia na terenie miasta Katowice 22 pomocniczych jednostek samorządowych i podziału miasta na 22 obszary ich działania, Katowice, 16 września 1991 (pol.).
  60. ↑ a b Chmielewska 2016 ↓, s. 169.
  61. ↑ a b Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Katowice na lata 2016–2021, Załącznik do projektu uchwały Rady Miasta Katowice w sprawie przyjęcia Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Katowice na lata 2016–2021, Katowice 2016, s. 9 (pol.).
  62. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 181.
  63. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 182.
  64. ↑ a b c Gierlotka 2005 ↓, s. 192.
  65. ↑ a b Gierlotka 2005 ↓, s. 71.
  66. ↑ a b Gierlotka 2005 ↓, s. 74.
  67. ↑ a b Studium... 2012 ↓, Mapa MI.21.
  68. ↑ a b c d Bartoszek, Czekaj i Trawkowska 2012 ↓, s. 34.
  69. ↑ a b c Drobniak, Polko i Plac 2014 ↓, s. 7.
  70. ↑ Drobniak, Polko i Plac 2014 ↓, s. 9.
  71. ↑ Drobniak, Polko i Plac 2014 ↓, s. 11.
  72. ↑ Bartoszek, Czekaj i Trawkowska 2012 ↓, s. 279.
  73. ↑ Deut: Lnadkreis Pleß. treemagic.org. [dostęp 2022-05-27]. (niem.).
  74. ↑ Studium... 2012 ↓, Załącznik MI.21.
  75. ↑ Urząd Miasta Katowice: Dzielnice Katowic. katowice.eu. [dostęp 2022-04-08]. (pol.).
  76. ↑ Demografia Katowic, Zał. 11 do pisma nr SO-IV.0644.82.2015.KP z dn. 7 października 2015 roku, Katowice 2015 [dostęp 2022-04-08] (pol.).
  77. ↑ Urząd Miasta Katowice: Podział środków finansowych VIII edycji Budżetu Obywatelskiego Katowice (na rok 2022) z podziałem na jednostki pomocnicze i projekty zadań o charakterze okołomiejskim (wg stanu ludności Katowic na dzień 31 grudnia 2020 r.) z uwzględnieniem środków pozostałych po głosowaniu w poprzedniej edycji Budżetu Obywatelskiego oraz wymagana minimalna liczba mieszkańców popierających projekt na etapie jego zgłoszenia. bo.katowice.eu. [dostęp 2022-04-08]. (pol.).
  78. ↑ Rada Miasta Katowice, UCHWAŁA NR XLI/910/21 RADY MIASTA KATOWICE z dnia 25 listopada 2021 r. w sprawie nadania Statutu Dzielnicy nr 20 Zarzecze, bip.katowice.eu, Katowice, 25 listopada 2021 (pol.).
  79. ↑ Urząd Miasta Katowice: Rada Dzielnicy nr 20 Zarzecze. bip.katowice.eu. [dostęp 2022-12-03]. (pol.).
  80. ↑ Informacja z działalności organów Jednostki Pomocnczej nr 20 Zarzecze w kadencji 2014–2018. bip.katowice.eu. [dostęp 2022-12-03]. (pol.).
  81. ↑ a b c Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 133.
  82. ↑ a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 134.
  83. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 161.
  84. ↑ a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 135.
  85. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 136.
  86. ↑ a b c Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 139.
  87. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 162.
  88. ↑ a b c d e Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 141.
  89. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 142.
  90. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 143.
  91. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012b ↓, s. 617.
  92. ↑ a b c d Barciak, Chojecka i Fertacz 2012b ↓, s. 618.
  93. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012b ↓, s. 633.
  94. ↑ Zarzecze - Rada Dzielnicy nr 20 [online], facebook.com [dostęp 2022-12-24] (pol.).
  95. ↑ Studium... 2012 ↓, s. 63.
  96. ↑ Drobniak, Polko i Plac 2014 ↓, s. 44.
  97. ↑ Drobniak, Polko i Plac 2014 ↓, s. 46.
  98. ↑ Drobniak, Polko i Plac 2014 ↓, s. 15.
  99. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 178.
  100. ↑ a b c Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 179.
  101. ↑ a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 188.
  102. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 200.
  103. ↑ Raport... 2014 ↓, s. 43.
  104. ↑ Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów: Sieć magistralna. gpw.katowice.pl. [dostęp 2022-12-04]. (pol.).
  105. ↑ Studium... 2012 ↓, s. 87.
  106. ↑ Raport... 2014 ↓, s. 218.
  107. ↑ Studium... 2012 ↓, Mapa MI.37.
  108. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 720.
  109. ↑ a b c d Raport... 2014 ↓, s. 220.
  110. ↑ Katowickie Wodociągi: Oddziały Kanalizacyjne. wodociagi.katowice.pl. [dostęp 2022-12-04]. (pol.).
  111. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 722.
  112. ↑ Studium... 2012 ↓, s. 89.
  113. ↑ Studium... 2012 ↓, s. 84.
  114. ↑ Mapa sieci elektroenergetycznej. ebin.josm.pl. [dostęp 2022-12-04]. (pol.).
  115. ↑ Raport... 2014 ↓, s. 224.
  116. ↑ Raport... 2014 ↓, s. 221.
  117. ↑ a b c Bulsa 2018 ↓, s. 224.
  118. ↑ a b c Rada Miasta Katowice, Uchwała nr XL/925/13 Rady Miasta Katowice z dnia 11 września 2013 r. w sprawie zaliczenia dróg na terenie miasta Katowice do kategorii dróg powiatowych oraz gminnych [online] [dostęp 2021-12-04] (pol.).
  119. ↑ Bulsa 2018 ↓, s. 222.
  120. ↑ a b c Raport... 2014 ↓, s. 108.
  121. ↑ Studium... 2012 ↓, Mapa MI.33.
  122. ↑ Ogólnopolska Baza Kolejowa: Linia Katowice – Zwardoń (– Skalité Serafínov) (139/489). bazakolejowa.pl. [dostęp 2022-12-10]. (pol.).
  123. ↑ Studium... 2012 ↓, s. 81.
  124. ↑ Hubert Waguła, Sławomir Fedorowicz, Robert Ślęzok, Katowice Podlesie (po), [w:] Atlas Kolejowy Polski, Czech, Słowacji i Podkarpackiej Rusi [online], atlaskolejowy.net [dostęp 2022-12-25] (pol.).
  125. ↑ PKP Polskie Linie Kolejowe S.A.: Rozkład jazdy 11 grudnia 2022 - 11 marca 2023. Plakaty stacyjne - województwo ŚLĄSKIE. plk-sa.pl, 2022-12-09. [dostęp 2022-12-10]. (pol.).
  126. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 705.
  127. ↑ a b c Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 706.
  128. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 707.
  129. ↑ Velomapa: Mapa infrastruktury rowerowej (Ścieżki Rowerowe). velomapa.pl. [dostęp 2022-12-04]. (pol.).
  130. ↑ Urząd Miasta Katowice: Katowice na rowery. Trasy. katowice.eu. [dostęp 2022-12-04]. (pol.).
  131. ↑ Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia, Mapa - Rower Metropolitalny [online], metrorower.transportgzm.pl [dostęp 2024-03-03] (pol.).
  132. ↑ a b City by bike. Mapa stacji. citybybike.pl. [dostęp 2022-04-25]. (pol.).
  133. ↑ Nextbike Polska: O City by bike. citybybike.pl. [dostęp 2022-04-25]. (pol.).
  134. ↑ Zarząd Transportu Metropolitalnego: Poznaj ZTM. metropoliaztm.pl, 2021-04-07. [dostęp 2022-04-25]. (pol.).
  135. ↑ Zarząd Transportu Metropolitalnego: Lista operatorów. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2022-04-25]. (pol.).
  136. ↑ Zarząd Transportu Metropolitalnego: Lista przystanków: Katowice. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2022-06-25]. (pol.).
  137. ↑ a b Raport... 2014 ↓, s. 107.
  138. ↑ Chmielewska 2016 ↓, s. 43.
  139. ↑ a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012b ↓, s. 416.
  140. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012b ↓, s. 419.
  141. ↑ a b Katowickie budynki. katowickiebudynki.eu. [dostęp 2022-12-04]. (pol.).
  142. ↑ a b Chmielewska 2016 ↓, s. 127.
  143. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 284.
  144. ↑ Chmielewska 2016 ↓, s. 167.
  145. ↑ Chmielewska 2016 ↓, s. 172.
  146. ↑ Chmielewska 2016 ↓, s. 176.
  147. ↑ a b c d e Chmielewska 2016 ↓, s. 177.
  148. ↑ Studium... 2012 ↓, Załącznik I.9 34/36.
  149. ↑ UCHWAŁA Nr XXXVI/737/05 Rady Miasta Katowice z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego południowych dzielnic miasta Katowice, „Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego” (33), Katowice, 24 marca 2005 [dostęp 2022-12-25] (pol.).
  150. ↑ Studium... 2012 ↓, Załącznik I.9 8/36.
  151. ↑ Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. Zabytki. emapa.katowice.eu. [dostęp 2022-12-19]. (pol.).
  152. ↑ Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach: Ewidencja miejsc pamięci województwa śląskiego: miasto Katowice. katowice.uw.gov.pl. [dostęp 2022-12-04]. (pol.).
  153. ↑ Studium... 2012 ↓, s. 8.
  154. ↑ a b Studium... 2012 ↓, s. 9.
  155. ↑ Studium... 2012 ↓, s. 10.
  156. ↑ Studium... 2012 ↓, Mapa MI.5.
  157. ↑ Studium... 2012 ↓, Załącznik I.1.
  158. ↑ Studium... 2012 ↓, Załącznik I.5.
  159. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 70.
  160. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 100.
  161. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 135.
  162. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 141.
  163. ↑ a b MDK "Południe" w Katowicach, Krótka historia… [online], mdkpoludnie.com [dostęp 2022-12-25] (pol.).
  164. ↑ Komenda Miejska Policji w Katowicach, Komisariat IV Policji w Katowicach [online], katowice.policja.gov.pl [dostęp 2022-12-21] (pol.).
  165. ↑ a b Studium... 2012 ↓, s. 73.
  166. ↑ Drobniak, Polko i Plac 2014 ↓, s. 36.
  167. ↑ Bartoszek, Czekaj i Trawkowska 2012 ↓, s. 300.
  168. ↑ a b OSP Katowice-Zarzecze, Kontakt [online], zarzecze1914.osp.org.pl [dostęp 2022-12-25] (pol.).
  169. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 79.
  170. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 85.
  171. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 159.
  172. ↑ Przychodnia Weterynaryjna Aleksander Gierek, Kontakt [online], przychodniagierek.pl [dostęp 2022-12-25] (pol.).
  173. ↑ MDK "Południe" w Katowicach, Kontakt-Zarzecze [online], mdkpoludnie.com [dostęp 2022-12-25] (pol.).
  174. ↑ MDK "Południe" w Katowicach, Zajęcia stałe. Sezon 2022/23 [online], mdkpoludnie.com [dostęp 2022-12-21] (pol.).
  175. ↑ Archidiecezja Katowicka, Matki Bożej Wspomożenia Wiernych - Katowice Zarzecze [online], archidiecezjakatowicka.pl [dostęp 2022-12-25] (pol.).
  176. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 144.
  177. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 611.
  178. ↑ a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 282.
  179. ↑ a b c Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 283.
  180. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 612.
  181. ↑ Studium... 2012 ↓, s. 70.
  182. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 765.
  183. ↑ Steuer 2022 ↓, T.
  184. ↑ Steuer 2022 ↓, K.

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zarzecze_(Katowice)&oldid=73054784”