Zatrwian (Limonium Mill.) – rodzaj roślin kwiatowych z rodziny ołownicowatych. Wyodrębnia się tu ok. 350[4] do ponad 600[5] gatunków. Zasięg rodzaju obejmuje rozległe obszary, głównie w strefach umiarkowanych obu półkul[5]. Większość gatunków występuje w pasie od Wysp Kanaryjskich przez śródziemnomorski rejon Europy i Afryki do wschodniej Azji (Japonia, Tajwan). Nieliczne gatunki rosną w Ameryce Północnej i Południowej, południowej Afryce i Australii. Wiele gatunków jest odpornych na zasolenie gleb, toteż porastają solniska, przybrzeża słonych jezior i mórz. Przeważnie też dobrze tolerują suchy klimat i słabe gleby, w tym górskie. Są owadopylne[6].

Zatrwian
Ilustracja
Zatrwian zwyczajny
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

ołownicowate

Rodzaj

zatrwian

Nazwa systematyczna
Limonium Mill.
Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754[3]
Typ nomenklatoryczny

Limonium vulgare Mill.[3]

Kwiaty zatrwiana wrębnego
Zatrwian zwyczajny

Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne.

Morfologia edytuj

Pokrój
Przeważnie byliny o wysokości 10–70 cm, rzadko rośliny jednoroczne i (głównie z Wysp Kanaryjskich) krzewy do 1 m wysokości. Łodyga bywa oskrzydlona[6].
Liście
Pojedyncze, od 1 do 30 cm długości i 5–100 mm szerokości, zgrupowane w rozetę, zwykle skórzaste[6].
Kwiaty
Drobne (4–10 mm), pięciopłatkowe, przeważnie różowe, fioletowe lub purpurowe, tylko u nielicznych gatunków białe lub żółte. Zebrane po kilka w niewielkich kłosach na rozgałęzieniach łodygi. Pięć działek kielicha jest zrośniętych w 5-nerwową, papierzastą rurkę. Pręciki w liczbie 5 wyrastają z nasady płatków. Słupek z 5 szyjkami zakończonymi wąskimi znamionami[6].
Owoce
Jednonasienne, zamknięte w trwałym, papierzastym kielichu[6].

Systematyka edytuj

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]

Rodzaj z rodziny ołownicowatych (Plumbaginaceae), rzędu goździkowców (Caryophyllales) w obrębie dwuliściennych właściwych. W obrębie ołownicowatych należy do podrodziny Staticoideae plemienia Staticeae[7].

Wykaz gatunków

Zastosowanie edytuj

  • Korzenie zatrwianu ze względu na dużą zawartość tanin były tradycyjnie wykorzystywane w garbarstwie (zwłaszcza L. gmelinii i L. latifolium)[4], a także do produkcji czarnej, różowej, żółtej i zielonej farby stosowanej do barwienia skór i dywanów.
  • Szereg gatunków cieszy się dużą popularnością w ogrodnictwie jako rośliny ozdobne[4].
Gatunki uprawiane w Polsce[8][9]

Tradycyjnie zaliczane są tu także uprawiane gatunki, klasyfikowane współcześnie do odrębnych rodzajów (druga nazwa naukowa – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online)[5]:

  • zatrwian Suworowa Limonium suworowii (Regel) KuntzePsylliostachys suworowii (Regel) Roshkova
  • zatrwian tatarski Limonium tataricum Mill.Goniolimon tataricum (L.) Boiss.

Przypisy edytuj

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
  3. a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
  4. a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 529, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  5. a b c Limonium Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-12].
  6. a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 96. ISBN 0-333-74890-5.
  7. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
  8. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 109, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. a b c Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 116. ISBN 978-83-925110-5-2.
  10. a b B. Grabowska, T. Kubala: Encyklopedia bylin, tom II, K–Z. Poznań: Zysk i S-ka, 2012, s. 554-555. ISBN 978-83-7506-846-7. (pol.).

Bibliografia edytuj

  • A. R. Horwood, 1919: British Wild Flowers – In Their Natural Haunts Vol2-4. The Gresham Publishing Co [1]
  • Wielka Encyklopedia Sowiecka, 1970-1977, hasło: Кермек.