Zula Pacanowska
Zula Pacanowska, właściwie Rachela (Róża) Pacanowska-Krengel, ps. Janka[1] (ur. 23 stycznia 1904 w Łodzi[2], zm. po 10 września 1942 w Chełmnie nad Nerem) – polska aktorka teatralna, komunistyczna działaczka ruchu robotniczego.
 Przypuszczalny wizerunek Zuli Pacanowskiej wygenerowany przez AI na podstawie miniaturki zdjęcia | |
| Data i miejsce urodzenia |
23 stycznia 1904 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
1942 |
| Zawód, zajęcie |
aktorka teatralna, polityczka, działaczka społeczna |
| Krewni i powinowaci | |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys edytuj
Była córką żydowskiego kupca Pinkusa i Hendli z d. Gajzler. Jej siostrą była Natalia Pacanowska-Haltrecht – historyczka sztuki[3], zaś bratem – malarz i scenograf – Bolesław Pacanowski[4]. Jako uczennica była w Związku Harcerstwa Polskiego. Zorganizowała drużynę harcerską „Junaków”.
W 1921 ukończyła łódzkie gimnazjum, następnie uczęszczała do amatorskiej Szkoły Dramatycznej przy Teatrze Miejskim w Łodzi. Od 1923 była członkinią założonego przez Witolda Wandurskiego zespołu Sceny Robotniczej. W tym samym roku rozpoczęła działalność w Związku Młodzieży Komunistycznej (ZMK), przemianowanym później na KZMP. W 1925 wstąpiła do Komunistycznej Partii Polski, a w 1927 do jej legalnej przybudówki – PPS-Lewicy, i została jedną z jej czołowych działaczek w Łodzi. Kierowała Wydziałem Kobiecym PPS-Lewicy w Łodzi, a 1928–1931 była przewodniczącą Wydziału Kobiecego przy Łódzkim Komitecie Okręgowym PPS-Lewicy i członkinią egzekutywy ŁKO. Pracowała w łódzkim oddziale Stowarzyszeniu Wolnomyślicieli Polskich.
Od 1928 była zaangażowana w działalność Pierwszego Teatru Robotniczego „Studio”. Kilkakrotnie występowała w różnych sztukach. Była członkinią Zarządu Komitetu Centralnego PPS-Lewicy. Była wielokrotnie aresztowana i trzykrotnie więziona za działalność komunistyczną. W latach 1931–1935 była instruktorką Komitetu Warszawskiego KPP. Organizowała struktury organizacji harcerstwa żydowskiego Ha-Szomer Ha-Cair w Łodzi, której była instruktorką.
1 kwietnia 1940 trafiła do łódzkiego getta, gdzie była współzałożycielką Organizacji Antyfaszystowskiej – Lewicy Związkowej i kierowała pracą kulturalno-oświatową, prowadziła szkolenie ideologiczne i wygłaszała okolicznościowe referaty. Pracowała w szpitalu w getcie jako sanitariuszka. W czasie tak zwanej wielkiej szpery zdecydowała, że nie opuści swoich podopiecznych i dobrowolnie pojechała na śmierć razem z pacjentami. Wszyscy zostali zamordowani w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem we wrześniu 1942 roku[5].
Pośmiertnie odznaczona Orderem Sztandaru Pracy I klasy.
Upamiętnienie edytuj
Jej imieniem nazwano ulicę na Bałutach w Łodzi[6]. W 2017, w związku z dekomunizacją, wojewoda łódzki Zbigniew Rau zmienił nazwę ulicy na Eliasza Chaima Majzela[7].
Przypisy edytuj
- ↑ Jarosław Kita, Maria Nartonowicz-Kot, Patroni łódzkich ulic, Łódź: KSIĘŻY MŁYN Dom Wydawniczy, 2012, s. 257.
- ↑ ul. Pacanowskiej Zuli [online], Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2023-03-06] (pol.).
- ↑ Szymon Piotr Kubiak, , Daleko od Moskwy. Gérard Singer i sztuka zaangażowana, Szczecin 2016.
- ↑ Szymon Piotr Kubiak, , Daleko od Moskwy. Gérard Singer i sztuka zaangażowana, Szczecin 2016.
- ↑ Andrea Low, Getto łódzkie/Litzmannstadt Getto. Warunki życia i sposoby przetrwania, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego: Łódź 2012, s. 232.
- ↑ Słownik nazewnictwa miejskiego Łodzi > P. Łódzki ośrodek geodezji. [dostęp 2014-01-22].
- ↑ Matylda Witkowska, Dekomunizacja ulic w Łodzi. Wojewoda zmienił nazwy 27 ulic. Będzie plac Lecha Kaczyńskiego, „Dzienniklodzki.pl” [dostęp 2018-04-05] (pol.).
Bibliografia edytuj
- Polski Słownik Biograficzny t. XXIV, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1979.