Wikipedia

Zygotritonia

rodzaj roślin

Zygotritonia Mildbr. – rodzaj roślin należący do rodziny kosaćcowatych (Iridaceae), obejmujący 6 gatunków występujących w tropikalnej Afryce[4].

Zygotritonia
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

kosaćcowate

Rodzaj

Zygotritonia

Nazwa systematyczna
Zygotritonia Mildbraed
Bot. Jahrb. Syst. 58: 230 (1923)[3]
Systematyka w Wikispecies

Nazwa naukowa rodzaju została nadana poprzez dodanie greckiego przedrostka ζυγος (zygos – jarzmo) do nazwy rodzaju tritonia i odnosi się do grzbiecistej budowy kwiatów tych roślin (u tritonii kwiaty są promieniste)[5].

Zasięg geograficzny edytuj

Rośliny z tego rodzaju występują jedynie w tropikalnej Afryce, na obszarze od wyżyny Futa Dżalon w Ghanie i Senegalu na zachodzie do Sudanu Południowego oraz Etiopii na wschodzie i Tanzanii i Malawi na południu[6].

Morfologia edytuj

Pokrój
Wieloletnie rośliny zielne o pędach nadziemnych zamierających co roku[7]. Osiągają wysokość od 15 (30) do 50 cm (Z. hysterantha, Z. nyassana, Z. bongensis) lub do 25 cm (pozostałe gatunki)[6].
Pędy
Podziemne, kuliste bulwocebule, pokryte tuniką, łykowatą do błoniastej lub włóknistą i siatkowatą. Łodyga cylindryczna na przekroju, często rozgałęziona[7].
Liście
Roślina tworzy od 2 do 3 katafili tworzących pochwy u nasady łodygi. Liście właściwe od 1 do kilku rozwijają się równocześnie z kwiatami lub pojawiają się po przekwitnięciu roślin, na osobnych pędach. Na przekroju żeberkowate lub pofałdowane, zwykle z co najmniej dwiema głównymi żyłkami i bez wyraźnego, pojedynczego nerwu centralnego. Liście położone w dolnej części łodygi (odziomkowe) duże, te położone w górnej części łodygi mniejsze, zredukowane częściowo lub całkowicie do pochwy liściowej[7].
Kwiaty
Zebrane w grono, wsparte dwoma błoniastymi lub twardymi podsadkami, relatywnie krótkimi w porównaniu do liści właściwych, przy czym odosiowa jest zaostrzona i mniejsza od dwuklapowanej podsadki doosiowej. Kwiaty grzbieciste. Listki okwiatu zrośnięte w dolnym odcinku w rurkę, powyżej wolne, równowąskołopatkowate, o różnej długości. Górny listek dużo dłuższy od pozostałych i wygięty ponad pręcikami i słupkiem, dolne rozpoztarte. Pręciki o nitkowatych nitkach, wygięte w kierunku górnego listka okwiatu, a wierzchołkowo odgięte do dołu. Pylniki pękające podłużnie. Zalążnia kulista, trójkomorowa. Szyjka słupka nitkowata, niepodzielona lub podzielona wierzchołkowo na trzy rozgałęzienia o długości do 0,3 mm, widoczne jedynie w 10× powiększeniu[6], wygięta za pręcikami, w okresie kwitnienia wyginająca się do dołu[7].
Owoce
Mniej więcej kulisto-trójkątne torebki, z rozwiniętymi jedynie 1 lub 2 komorami, zawierającymi od 1 do 2 nasion. Nasiona okrągłe do elipsoidalnych, lśniące, z ciemno siatkowatą łupiną[7].

Biologia edytuj

Wieloletnie geofity cebulowe. Kwitną od grudnia do początku marca (Z. nyassana), od lutego do maja (Z. teretifolia) lub w okresie od połowy kwietnia do lipca (pozostałe gatunki)[7][6].

Systematyka edytuj

Rodzaj z plemienia Watsonieae, z podrodziny Crocoideae z rodziny kosaćcowatych (Iridaceae)[8].

Wykaz gatunków[4]

Zastosowanie edytuj

Rośliny lecznicze
Bulwocebule Zygotritonia bongensis, zwane w języku joruba Isu baka, są stosowane w zachodniej Nigerii w leczeniu zaburzeń jelitowych związanych z durem brzusznym, biegunką i czerwonką, a także jako składnik leków przeciwgruźliczych. Badania na szczurach wykazały, że wodny i alkoholowy ekstrakt z bulwocebuli tej rośliny wywołuje istotne obniżenie poziomu glukozy we krwi (o od 75% do 86% w zależności od dawki), a także poziomu aktywności enzymów ALT (od 34% do 48%), AST (od 18% do 60%) i ALP (od 82% do 85%)[9]. Opublikowane w 2020 r. wyniki badań na szczurach wykazały, że dawki 100 i 200 mg/kg masy ciała ekstraktu etanolowego z bulw Z. bongensis są toksyczne i wywołują uszkodzenie wątroby[10].
Inne badania bulwocebul tej rośliny wykazały, że zawierają one alkaloidy o silnym działaniu przeciwgrzybicznym, porównywalnym do tiokonazolu[11].
Rośliny spożywcze
Bulwocebule Z. bongensis i Z. praecox są uznawane za jadalne[12][13].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-08-16] (ang.).
  3. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2020-08-16]. (ang.).
  4. ↑ a b Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-08-16]. (ang.).
  5. ↑ David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-511-47376-0.
  6. ↑ a b c d P. Goldblatt, J.C. Manning, S. Sebsebe Demissew. Two new species of Zygotritonia Mildbr. (Iridaceae: Crocoideae) from eastern tropical Africa with notes on the morphology of the genus. „South African Journal of Botany”. 96, s. 37–41, 2015. Elsevier BV. DOI: 10.1016/j.sajb.2014.11.006. ISSN 0254-6299. (ang.). 
  7. ↑ a b c d e f Goldblatt P.. Revision of the tropical African genus Zygotritonia (Iridaceae). „Bulletin du Muséum National d'Histoire Naturelle Section B, Adansonia”. 11 (2), s. 199-212, 1989. 
  8. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2020-08-16]. (ang.).
  9. ↑ Adeniyi T.T., Ajayi G.O., Akinsanya M.A. i Jaiyeola T.M.. Biochemical changes induced in rats by aqueous and ethanolic corm extracts of Zygotritonia croceae. „Scientific Research and Essay”. 5 (1), s. 71-76, 2010. ISSN 1992-2248. 
  10. ↑ Gabriel O. Ajayi i Taiwo T. Adeniyi. Toxicopathological investigation of the effects of ethanol corm extract of Zygotritonia crocea on the liver of wistar albino rats. „European Journal of Biology and Medical Science Research”. 8 (2), s. 1-8, 2020. 
  11. ↑ Abo K.A., Ogunleye V.O. i Ashidi J.S.. Antimicrobial Potential of Spondias mombin, Croton zambesicus and Zygotritonia crocea. „Phytotherapy research”. 13, s. 494–497, 1999. 
  12. ↑ Plant Resources of Tropical Africa. [dostęp 2020-08-16].
  13. ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 996, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zygotritonia&oldid=72340050”