Adam Schaff
Adam Schaff (ur. 10 marca 1913 we Lwowie, zm. 12 listopada 2006 w Warszawie) – polski filozof pochodzenia żydowskiego. Początkowo prezentujący poglądy konserwatywnego nurtu filozofii marksistowskiej, specjalizujący się w epistemologii (teorii poznania); następnie ideolog eurokomunizmu, pod koniec życia zbliżający się w poglądach do współczesnych antyglobalistów.
Data i miejsce urodzenia |
10 marca 1913 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
12 listopada 2006 |
Miejsce spoczynku | |
Zawód, zajęcie | |
Odznaczenia | |
|
Życiorys edytuj
Urodził się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Był synem wziętego lwowskiego adwokata[1]. W latach 1931–1936 studiował prawo i ekonomię polityczną na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, które ukończył z podwójnym magisterium[2] oraz we własnym jedynie zakresie filozofię[3]. Wiedzę uzupełniał w paryskiej École des Sciences Économiques et Politiques, gdzie gromadził materiały do – przygotowywanej pod kierunkiem Stanisława Grabskiego – rozprawy doktorskiej z zakresu ekonomii[1]. W 1932 wstąpił do KPP, a od 1945 działał w PPR, od 1948 w PZPR. Od 1941 przebywał w Moskwie, gdzie na Uniwersytecie Moskiewskim ukończył studia filozoficzne i uzyskał stopień kandydata nauk filozoficznych (1941), a w Instytucie Filozofii Akademii Nauk ZSRR stopień naukowy doktora nauk filozoficznych (habilitację) (1945)[1]. W latach 1944–1946 kierował polskim zespołem Radia Moskwa.
W 1948 powrócił do Warszawy. Był członkiem Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej. W tych latach reprezentował poglądy stalinowskie[4]. I sekretarz POP PZPR na Uniwersytecie Warszawskim[5]. Rok później pod patronatem KC PZPR założył ideologiczny Instytut Kształcenia Kadr Naukowych, którym kierował do 1954. W tym roku stanął na czele Instytutu Nauk Społecznych przy KC PZPR, w 1957 został kierownikiem Wyższej Szkoły Nauk Społecznych przy KC PZPR, którą kierował do 1968. Od 1950 należał do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. W latach 1951–1956 był redaktorem naczelny „Myśli Filozoficznej”[6]. W latach 1952–1953 był kierownikiem Instytutu Filozoficznego Uniwersytetu Warszawskiego[7]. W latach 50. znany był także z publikacji prasowych bezkrytycznie opiewających Stalina, od 1956 związany z „frakcją” puławian. Wykładał również na Wieczorowym Uniwersytecie Marksizmu-Leninizmu, który w tamtych latach kończył m.in. Wojciech Jaruzelski. Schaff był uważany za głównego i oficjalnego ideologa PZPR. Od 1952 był członkiem Polskiej Akademii Nauk (krajowy członek rzeczywisty) kierując w latach 1956–1968 Instytutem Filozofii i Socjologii PAN. W 1969 został członkiem Klubu Rzymskiego. W latach 1969–1985 przewodniczył Radzie Dyrektorów Europejskiego Ośrodka Nauk Społecznych w Wiedniu[6]. Od 1987 był pierwszym prezesem Polskiego Towarzystwa Współpracy z Klubem Rzymskim.
W 1959 promował badania filozofii średniowiecznej prowadzone przez absolwentów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego[8]. Był protektorem zakładanego przez Adama Michnika Klubu Poszukiwaczy Sprzeczności. W 1965 opublikował książkę Marksizm a jednostka ludzka, w której postawił ryzykowną wówczas tezę, że w społeczeństwie socjalistycznym alienacja jednostki może istnieć w dalszym ciągu. Zyskał przez to u ówczesnych władz opinię rewizjonisty. Na fali zmian 1968, wskutek antysemickiej nagonki prasowej, w dniach 6–7 lipca został usunięty z KC PZPR i odsunięty od wpływu na naukę filozofii w PRL. We wspomnieniach pisał, że miał podstawy, by bać się wtedy o swoje życie.
W czasie trwania stanu wojennego był ostrym krytykiem Solidarności; znana była jego propozycja zgłoszenia kandydatury Wojciecha Jaruzelskiego do Pokojowej Nagrody Nobla[9]. Współpracował z MSW PRL w akcjach wywiadowczych przeciwko USA[10]. 27 czerwca 1984 został wydalony z PZPR mimo poparcia udzielonego gen. Jaruzelskiemu. Powodem było to, że swoje poglądy na temat ideologii i polityki PZPR ośmielił się prezentować poza oficjalnym forum partyjnym. Po przemianach społecznych w 1989 pozostał konsekwentny i nadal wierny swoim ideom, prezentując m.in. pogląd marksizmu demokratycznego jako recepty na kapitalizm, który według niego nie poradzi sobie z głodem i bezrobociem strukturalnym, że przyszłością ludzkości jest nadal socjalizm, choć ten przyszły ustrój nie musi się tak nazywać.
Otrzymał doktoraty honorowe uniwersytetów Michigan w Ann Arbor, Nancy oraz paryskiej Sorbony.
Zmarł w Warszawie, pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera II B 28-9-27)[11].
Publikacje edytuj
Był autorem ponad 30 książek naukowych pisanych głównie w j. francuskim i niemieckim. Jego najbardziej znane dzieła to:
- Wstęp do teorii marksizmu. Zarys materializmu dialektycznego i historycznego, Spółdzielnia Wydawnicza "Książka", Warszawa 1948.
- Narodziny i rozwój filozofii marksistowskiej. Warszawa: Książka i Wiedza, 1950.
- Filozofia człowieka. Marksizm a egzystencjonalizm.
- Wstęp do semantyki (tłumaczona na kilkanaście języków).
- Język i poznanie.
- Marksizm a jednostka ludzka.
- Entfremdung als soziales Phänomen.
- Kommunistische Bewegung am Scheideweg.
- Alienacja jako zjawisko społeczne, Książka i Wiedza, Warszawa 1999, ISBN 83-05-13097-5 (wcześniejsze wydania w j. niemieckim, angielskim i japońskim).
- Pora na spowiedź, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa 1993, ISBN 83-7066-513-6 (biograficzna).
- Notatki kłopotnika, BGW, Warszawa 1995, ISBN 83-7066-648-5.
- Medytacje, Wydawnictwo Projekt, Warszawa 1997, ISBN 83-203-1243-7.
- Próba podsumowania, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999, ISBN 83-87367-53-2 (biograficzna).
- Książka dla mojej żony, Wydawnictwo JJK, Warszawa 2001, ISBN 83-913643-2-1 (biograficzna).
- Jak układać i wygłaszać przemówienia, z serii „Biblioteczka pepeerowca”, wykład wygłoszony w Centralnej Szkole PPR 1945-08-16, Spółdzielnia Wydawnicza „Książka”, Warszawa 1945.
Ordery i odznaczenia edytuj
- Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (3 lutego 1998)[12]
- Order Sztandaru Pracy I klasy (1964)[13]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1951)[14]
Nagrody edytuj
- Nagroda Państwowa I stopnia za pracę w zakresie filozofii w minionym dziesięcioleciu (1955)[15]
- Nagroda Państwowa I stopnia z okazji 20-lecia Polski Ludowej (22 lipca 1964)[16]
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Jerzy Szacki: Adam Schaff 1913–2006. W: Portrety Uczonych. Profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego po 1945, S–Ż. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 56–65. ISBN 978-83-235-2085-6. [dostęp 2024-06-06].
- ↑ Adam Schaff, Pora na spowiedź, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa 1993, s. 18, 38, 43.
- ↑ Tamże, s. 39.
- ↑ A. Schaff Stalinowski wkład w filozofię marksistowską, „Myśl Filozoficzna” nr 2, 1953 r.
- ↑ Błażej Brzostek, Życie społeczne Uniwersytetu 1945-1989, w: Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego po 1945. Warszawa 2016, s. 82.
- ↑ a b Schaff Adam Wirtualny Sztetl [dostęp 2024-06-06].
- ↑ Lista władz uczelni w latach 1915–2006 w oficjalnym serwisie Uniwersytetu Warszawskiego, 2006-11-13. [dostęp 2006-11-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-07-11)].
- ↑ Magdalena Bajer Rody uczone
- ↑ Adam Schaff nie żyje, „Gazeta Wyborcza”
- ↑ Henryk Piecuch: Wojna Wałęsy ze służbami specjalnymi, fałszywki na Nobla, gra w „Solidarność”, gen. S. Kowalczyk i inni. 30 września 2009. [dostęp 2008-10-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-05)].
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
- ↑ M.P. z 1998 r. nr 16, poz. 234 „w uznaniu wybitnych zasług dla nauki polskiej”.
- ↑ Wręczenie odznaczeń w Belwederze. „Nowiny”, s. 2, Nr 170 z 20 lipca 1964.
- ↑ M.P. z 1951 r. nr 74, poz. 1007 „za wybitną działalność naukową”.
- ↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-06].
- ↑ Dziennik Polski, rok XX, nr 171 (6363), s. 1.
Bibliografia i filmografia przedmiotowa edytuj
- Nie tędy droga! Adam Schaff w rozmowie z Tadeuszem Kraśko, BGW, b.r. [1991], ISBN 83-7066-206-4.
- Nowa encyklopedia powszechna PWN t. 5, Warszawa 1998.
- Nie ma innej drogi – film dokumentalny o Adamie Schaffie w realizacji Ewy Żmigrodzkiej i Krzysztofa Zwolińskiego, Telewizja Polska – Agencja Produkcji Audycji Telewizyjnych, Warszawa 2003.
- Bohdan Chwedeńczuk Dialogi z Adamem Schaffem, Wydawnictwo „Iskry”, Warszawa 2005, ISBN 83-207-1777-9.
Linki zewnętrzne edytuj
- Polemiczny tekst Stefana Kisielewskiego w „Więzi” nr 7–8(39) z 1961 r.. wiez.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-26)].
- Egzemplarz nowego typu – krytyczny tekst Lecha Stępniewskiego.
- Artykuły w wortalu lewica.pl: Rozmowa z Adamem Schaffem, Warszawa: Pogrzeb Adama Schaffa, Chwedeńczuk: Nad grobem Adama Schaffa.
- Prof. zw. dr hab. cz Adam Schaff, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2006-11-12] .
- Mateusz Kuryła, Adam Schaff – portret marksistowskiego filozofa.
- ISNI: 0000000081733169
- VIAF: 4936439
- LCCN: n50020383
- GND: 118606328
- NDL: 00455452
- BnF: 11923907w
- SUDOC: 027125432
- SBN: CFIV041836
- NLA: 35478841
- NKC: skuk0005031
- BNE: XX1161568
- NTA: 071186727
- BIBSYS: 90154617
- CiNii: DA00663675, DA0068836X
- PLWABN: 9810572208905606
- NUKAT: n94002223
- J9U: 987007462888205171
- PTBNP: 65022
- LNB: 000033952
- NSK: 000050297
- CONOR: 11991907
- ΕΒΕ: 94070
- BLBNB: 000346749
- KRNLK: KAC199624251
- LIH: LNB:V*289449;=BW