Alfabet fiński

fiński wariant łacinki, zawierający 5 liter specjalnych

Alfabet fińskialfabet oparty na alfabecie łacińskim, służący do zapisu języka fińskiego. Składa się z następujących liter:

A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, Š, T, U, V, W, X, Y, Z, Ž, Å, Ä, Ö.

Litery B, C, F, G, Q, W, X, Z, Å są używane tylko w wyrazach obcego pochodzenia (jeśli nie liczyć dwuznaku ng). Niekiedy do zapisu obcych słów używa się znaków Š i Ž. Prowadzi to do istnienia obocznych możliwości zapisu niektórych słów, jak np. šakki i shakki (szachy).

Litera Nazwa Wymowa IPA Uwagi dotyczące użycia i wymowy
A, a aa /ɑː/
B, b bee /beː/ Występuje w stosunkowo nowych zapożyczeniach, np. banaani 'banan', bussi 'autobus'. Zazwyczaj wymawiane jako [] lub [p].
C, c see /seː/ Pojawia się w mniej przyswojonych zapożyczeniach, np. curry, cesium 'cez'. Zazwyczaj wymawiane jako [k] lub [s].
D, d dee /deː/ W dzisiejszym fińskim ogólnokrajowym litera d oznacza głoskę [d], ale może być wymawiana jako [] lub [], a w dialektach jej wymowa jest bardzo zróżnicowana. Rodzimie używana w dialektach zachodnich jako [ɾ], a w dialektach wschodnich nie używana wcale.
E, e ee /eː/ Oznacza głoskę pomiędzy [e] a [ɛ].
F, f äf, äffä /æf/, /ˈæf.fæ/, sporadycznie /ef/ Występuje w stosunkowo nowych zapożyczeniach, takich jak asfaltti 'asfalt' i uniformu 'mundur'. W dawnych zapożyczeniach (z wyjątkiem niektórych zachodnich dialektów), /f/ jest zastąpione /ʋ/ lub /hʋ/ (np. kahvi /ˈkah.ʋi/ – ze szwedzkiego kaffe – 'kawa'). Także nowsze zapożyczenia mogą posiadać alternatywną pisownię z v zamiast f (asvaltti, univormu).
G, g gee /ɡeː/ Pojawia się w rodzimym digrafie ng, który oznacza spółgłoskę nosową tylnojęzykowo-miękkopodniebienną [ŋː] (bez słyszalnej głoski [ɡ]). W innych przypadkach g występuje tylko w stosunkowo nowych zapożyczeniach, takich jak gaala 'gala' i geeni 'gen' i jest wymawiane jako [ɡ̊] lub [k].
H, h hoo /hoː/ Zwykle bezdźwięczna spółgłoska szczelinowa, ale dokładna wymowa zależy od poprzedzającej samogłoski; pomiędzy dwoma samogłoskami może być wymawiane jako spółgłoska szczelinowa krtaniowa dźwięczna [ɦ].
I, i ii /iː/ Wymowa pomiędzy [i] a [e].
J, j jii /jiː/ Wymawiane zawsze jako [j], jak w językach niemieckim, szwedzkim czy polskim.
K, k koo /koː/
L, l äl, ällä /æl/, /ˈæl.læ/, sporadycznie /el/
M, m äm, ämmä /æm/, /ˈæm.mæ/, sporadycznie /em/
N, n än, ännä /æn/, /ˈæn.næ/, sporadycznie /en/
O, o oo /oː/ Wymowa pomiędzy [o] a [ɔ].
P, p pee /peː/
Q, q kuu /kuː/ Zazwyczaj wymawiane jako [k]. Występuje głównie w obcych nazwach własnych (w zapożyczeniach dwuznak qu często jest zastąpiony kv).
R, r är, ärrä /ær/, /ˈær.ræ/, sporadycznie /er/
S, s äs, ässä /æs/, /ˈæs.sæ/, sporadycznie /es/
Š, š hattu-äs,
hattu-ässä;
suhu-äs,
suhu-ässä
/ˈhat.tuˌæs/,
/ˈhat.tuˌæs.sæ/;
/ˈsu.huˌæs/,
/ˈsu.huˌæs.sæ/
Rzadki wariant diakrytyczny litery s. Występuje w stosunkowo nowych zapożyczeniach, takich jak šakki 'szachy' i šillinki 'szyling', ale bywa zastępowane przez dwuznak sh (šampooshampoo 'szampon') lub w bardziej przyswojonych zapożyczeniach, zwykłą s (sampoo). Norma nakazuje wymowę [ʃ], jednak często zamiast tego słyszy się [s].
T, t tee /teː/ Wymawiane raczej jako spółgłoska zębowa [] niż spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa [t].
U, u uu /uː/ Wymowa pomiędzy [u] a [o].
V, v vee /ʋeː/ Zazwyczaj wymawiane raczej jako półotwarte [ʋ] niż szczelinowe [v].
W, w kaksois-vee,
tupla-vee
/ʋeː/,
/ˈkɑk.soisˌʋeː/,
/ˈtup.lɑˌʋeː/
„Podwojone v” rodzimie może wystąpić jako przestarzały wariant v, ale poza tym tylko w niezadomowionych zapożyczeniach oraz obcych nazwach własnych. Pojawia się w rzadkich nazwiskach, np. Wirtanen, i w porządku alfabetycznym traktowane jest jak v. Zazwyczaj wymawiane jako [ʋ].
X, x äks, äksä /æks/, /ˈæk.sæ/, sporadycznie /eks/ Występuje w niezadomowionych zapożyczeniach, takich jak taxi czy fax, ale częstokroć istnieje alternatywna pisownia zastępująca x dwuznakiem ks (taksi, faksi). Typowa wymowa to [ks].
Y, y yy /yː/ Wymowa pomiędzy [y] a [ø].
Z, z tset, tseta /tset/, /ˈtse.tɑ/ Występuje w niezadomowionych zapożyczeniach, takich jak zeniitti /tse.niːt.ti/ 'zenit' i pizza, ale może wystąpić alternatywna pisownia z ts (np. pitsa). Zazwyczaj wymawiane jako [ts], ale czasem jako [s] lub [].
Ž, ž hattu-tset,
hattu-tseta
/ˈhat.tuˌtset/,
/ˈhat.tuˌtse.tɑ/
Rzadki wariant diakrytyczny litery z. Występuje w mniej zadomowionych zapożyczeniach, takich jak džonkki 'dżonka (rodzaj statku)', a także w obcych nazwach własnych, ale jest często zastępowany dwuznakiem zh. W toerii wymawiane jako [ʒ], ale rzeczywista wymowa może się różnić.
Å, å ruotsalainen oo /oː/, /ˈruot.sɑˌlɑi.nen oː/ „Szwedzkie o”, pochodzące z alfabetu szwedzkiego i zbędne w języku fińskim; używana do zapisu nazw własnych w szwedzkojęzycznych obszarach Finlandii (fiń. Suomenruotsi). Wymawiane jak [o].
Ä, ä ää /æː/ Wymowa pomiędzy [a] oraz [e], ale bliżej [a].
Ö, ö öö /øː/ Wymowa pomiędzy [ø] a [œ].