Białobrzegi (Tomaszów Mazowiecki)
Białobrzegi – północno-wschodnia dzielnica Tomaszowa Mazowieckiego. Najdalej na wschód wysunięta część miasta, położona na prawym brzegu Pilicy. Jedna z najstarszych dzielnic Tomaszowa.
Część miasta Tomaszowa Mazowieckiego | |
![]() Tablica informacyjna na peronie kolejowym na Białobrzegach | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Miasto | |
W granicach Tomaszowa Mazowieckiego |
1 lutego 1977[1] |
SIMC |
0968316 |
Populacja (1943) • liczba ludności |
|
Kod pocztowy |
97-200 |
Położenie na mapie Tomaszowa Mazowieckiego ![]() | |
Położenie na mapie Polski ![]() | |
Położenie na mapie województwa łódzkiego ![]() | |
Położenie na mapie powiatu tomaszowskiego ![]() | |
![]() |
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Saint_Martin_Church%2C_Bia%C5%82obrzegi%2C_Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki.jpg/300px-Saint_Martin_Church%2C_Bia%C5%82obrzegi%2C_Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/600_years_of_Bia%C5%82obrzegi_%28Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki_district%29%2C_memorial_boulder%2C_Poland.jpg/300px-600_years_of_Bia%C5%82obrzegi_%28Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki_district%29%2C_memorial_boulder%2C_Poland.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Elementary_school%2C_Gminna_Street%2C_Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki.jpg/300px-Elementary_school%2C_Gminna_Street%2C_Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Saint_Martin_Parish_Church%2C_Bia%C5%82obrzegi_%E2%80%93_dostrict_of_Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki.jpg/300px-Saint_Martin_Parish_Church%2C_Bia%C5%82obrzegi_%E2%80%93_dostrict_of_Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Bialobrzegi_%E2%80%93_district_of_Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki%2C_Poland._Roundabout_and_road_to_Spa%C5%82a.jpg/300px-Bialobrzegi_%E2%80%93_district_of_Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki%2C_Poland._Roundabout_and_road_to_Spa%C5%82a.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Bialobrzegi_%E2%80%93_district_of_Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki%2C_Poland._Block_of_flats.jpg/300px-Bialobrzegi_%E2%80%93_district_of_Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki%2C_Poland._Block_of_flats.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/The_District_Cultural_Center%2C_Bia%C5%82obrzegi_%E2%80%93_district_of_Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki%2C_Poland.jpg/300px-The_District_Cultural_Center%2C_Bia%C5%82obrzegi_%E2%80%93_district_of_Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki%2C_Poland.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Volunteer_Fire_Department%2C_Bia%C5%82obrzegi_eastern_district_of_Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki.jpg/300px-Volunteer_Fire_Department%2C_Bia%C5%82obrzegi_eastern_district_of_Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Bia%C5%82obrzegi_%28Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki%29%2C_cemetery_chapel%2C_Poland.jpg/300px-Bia%C5%82obrzegi_%28Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki%29%2C_cemetery_chapel%2C_Poland.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Bia%C5%82obrzegi_%28Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki%29_cemetery%2C_Poland.jpg/300px-Bia%C5%82obrzegi_%28Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki%29_cemetery%2C_Poland.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Bia%C5%82obrzegi%2C_the_district_of_Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki%2C_in_the_%C5%81%C3%B3d%C5%BA_Voivodeship%2C_Poland._Bia%C5%82obrzeskie_Roundabout.jpg/300px-Bia%C5%82obrzegi%2C_the_district_of_Tomasz%C3%B3w_Mazowiecki%2C_in_the_%C5%81%C3%B3d%C5%BA_Voivodeship%2C_Poland._Bia%C5%82obrzeskie_Roundabout.jpg)
Przez Białobrzegi przebiega droga wojewódzka nr 713 (Łódź – Opoczno) i linie kolejowe: 22 Tomaszów Mazowiecki – Radom i 25 Łódź Kaliska – Dębica.
Historia edytuj
Białobrzegi (w XIX wieku Białobrzegi Opoczyńskie) należą do historyczno-kulturowej krainy Małopolski. Okolice te już przed 966 rokiem były zamieszkane. Świadczą o tym wykopaliska archeologiczne na cmentarzysku ciałopalnym kultury przeworskiej z okresu rzymskiego w pobliskich Ciebłowicach. Pierwsza pisemna wzmianka o Białobrzegach pochodzi z 1405 roku, a o kościele św. Marcina biskupa z 1511 roku.
W latach 1867–1954 Białobrzegi należały do gminy Unewel w powiecie opoczyńskim, początkowo w guberni kieleckiej, a od 1919 w woj. kieleckim[3]. Tam 4 listopada 1933 weszła w skład gromady o nazwie Białobrzegi w gminie Unewel, składającej się z: wsi Białobrzegi Państwowe, części wsi Białobrzegi, folwarku Białobrzegi, wsi Kopce, osady Klin Białobrzegi, wsi Michałów i gajówki Białobrzegi[4]. 1 kwietnia 1939 wraz z resztą powiatu opoczyńskiego została włączona do woj. łódzkiego[5].
Podczas II wojny światowej Białobrzegi włączono do Generalnego Gubernatorstwa (dystrykt radomski, powiat tomaszowski), nadal jako gromada w gminie Unewel, licząca w 1943 roku 536 mieszkańców[6]. Po wojnie początkowo w województwie łódzkim, a od 6 lipca 1950 ponownie w województwa kieleckim[7], jako jedna z 14 gromad gminy Unewel w reaktywowanym powiecie opoczyńskim[8].
W związku z reformą znoszącą gminy jesienią 1954 roku, Białobrzegi włączono do nowo utworzonej gromady Białobrzegi[9], gdzie przetrwały do końca 1972 roku, czyli do kolejnej reformy gminnej[10].
1 stycznia 1973 weszły w skład nowo utworzonej gminy Białobrzegi w powiecie opoczyńskim w województwie kieleckim, której zostały stolicą[11]. W latach 1975–1977 należała administracyjnie do województwa piotrkowskiego.
1 lutego 1977, w związku ze zniesieniem gminy Białobrzegi, Białobrzegi włączono do Tomaszowa Mazowieckiego[1]
Zabytki edytuj
Modrzewiowy kościół św. Marcina biskupa, istniejący do dzisiaj w Białobrzegach, wzniesiono na miejscu poprzedniego, z którego pozostała murowana zakrystia (I poł. XVII w.) – ok. 1746 roku. Z tego okresu pochodzi ustawiony po lewej stronie nawy ołtarz patrona świątyni z podpisem: „S. Martin Epis Turronensis 1759”. W górnej części ołtarza wyobrażono św. Marcina jako rycerza. Ołtarz główny z XVII w. Kościół, reprezentujący styl polskiego baroku ludowego, otrzymał w późniejszym okresie murowaną przybudówkę z przeznaczeniem na główną kruchtę. Stojąca obok kościółka murowana dzwonnica pochodzi z początku XX wieku. Na szczęście po wybudowaniu w 1985 roku w Białobrzegach nowej świątyni, nie rozebrano starego kościoła. Nie podzielił on losu innego tomaszowskiego zabytku budownictwa sakralnego z XVIII wieku – kościoła pw. św. Wacława. Ta wartościowa budowla, przeniesiona do Tomaszowa na początku XIX wieku ze wsi Tobiasze, nie wytrzymała konkurencji z kościołem wybudowanym obok niej przed kilkunastu laty. Stary kościółek rozebrano, aby ustawić go we wsi Twarda nad Zalewem Sulejowskim. Na powrót udało się złożyć tylko gontowy dach i sygnaturkę. Kościół jest obecnie nieużywany. Konstrukcja jest w bardzo złym stanie.
Edukacja edytuj
Obok kościoła św. Marcina biskupa znajduje się Zespół Szkół Podstawowych nr 8. Szkoła w tym miejscu została oddana do użytku 11 listopada 1937 r. W lutym 1973 roku w budynku miał miejsce pożar.
Znani i zasłużeni mieszkańcy Białobrzegów edytuj
- Krzysztof Baran – piłkarz
- Marcin Białobrzeski, biskup i pisarz.
- Aleksander Choromański, właściciel Białobrzegów, uczestnik powstania styczniowego.
- Andrzej Wróbel, historyk, archiwista.
- ks. Ludwik Żmudowski, długoletni proboszcz parafii św. Marcina w Białobrzegach, patriota zaangażowany w powstanie styczniowe.
Zobacz też edytuj
- Białobrzegi (miasto w województwie mazowieckim)
- gmina Białobrzegi
- Przystanek kolejowy Tomaszów Mazowiecki Białobrzegi
- Ludwików (dzielnica Tomaszowa Mazowieckiego)
Przypisy edytuj
- ↑ a b Dz.U. z 1977 r. nr 2, poz. 12.
- ↑ Redakcja, Ratujmy drewniany kościółek w Białobrzegach. To najstarszy zabytek w Tomaszowie [online], Tomaszów Mazowiecki Nasze Miasto, 25 kwietnia 2013 [dostęp 2020-07-25] (pol.).
- ↑ M.P. z 1926 r. nr 19, poz. 55.
- ↑ Kielecki Dziennik Wojewódzki. 1933, nr 29, poz. 184.
- ↑ Dz.U. z 1938 r. nr 27, poz. 240.
- ↑ Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG.
- ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 255.
- ↑ Wykaz gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej: według stanu na z dnia 1 VII 1952 r.
- ↑ Uchwała Nr 13g/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu opoczyńskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 20 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 31 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 104).
- ↑ Wykaz miast, osiedli i gromad: stan z dn. 1 I 1971 r., Cz. 1. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny – Biuro Spisów, 1971.
- ↑ Uchwała Nr XVII/79/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 8 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie kieleckim (Dz. Urz. WRN w Kielcach z 1972 r. Nr 26, poz. 173).
Bibliografia edytuj
- Jarosław Pązik, Andrzej Wróbel, Białobrzegi 1405–1977, Tomaszów Mazowiecki 2005, ISBN 978-83-911322-1-0.