Członkowie Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych

lista w projekcie Wikimedia

Członkowie Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych – w skład Rady Bezpieczeństwa ONZ wchodzi obecnie 15 członków, w tym 5 stałych oraz 10 niestałych. Członkowie niestali wybierani są na okres 2 lat, co roku skład połowy z nich jest odnawiany. W celu zapewnienia geograficznej reprezentatywności, określona liczba miejsc jest zarezerwowana dla każdej z pięciu nieoficjalnych regionalnych grup państw członkowskich ONZ. W latach 1946–1965 Rada Bezpieczeństwa liczyła 11 członków (5 stałych i 6 niestałych).

Posiedzenie Rady Bezpieczeństwa ONZ

Do pięciu stałych członków Rady Bezpieczeństwa należą: Chińska Republika Ludowa (ChRL), Francja, Rosja, Stany Zjednoczone i Wielka Brytania[1]. W latach 1946–1971 miejsce Chin zajmowała Republika Chińska, jednakże po tym czasie utraciła członkostwo w ONZ na rzecz ChRL. W latach 1946–1991 stałym członkiem był ZSRR, którego sukcesorem została Rosja.

Mandat niestałych członków Rady Bezpieczeństwa najdłużej pełniły: Japonia (22 lat), Brazylia (20 lat) i Argentyna (18 lat). Polska była członkiem RB sześć razy, zasiadając w niej w sumie przez dziesięć lat, ostatni raz w latach 2018–2019.

Skład Rady Bezpieczeństwa ONZ edytuj

Okres 1946–1965 edytuj

W latach 1946–1965 Rada Bezpieczeństwa składała się z 11 członków (5 stałych i 6 niestałych). Niestali członkowie wybierani byli według klucza geograficznego. Każda z pięciu istniejących nieoficjalnych grup regionalnych miała zagwarantowaną określoną liczbę miejsc w RB:

W późniejszym okresie do powyższych ustaleń wprowadzono pewne modyfikacje i dopuszczono do kilku wyjątków. Od 1956 w skład Grupy Europy Wschodniej wchodziły również państwa azjatyckie. W 1961 Liberia zajęła miejsce przeznaczone dla Grupy Europy Zachodniej, w latach 1963–1964 Maroko zajmowało miejsce zarezerwowane dla Bliskiego Wschodu, a w latach 1964–1965 Wybrzeże Kości Słoniowej miejsce dla Wspólnoty Narodów.

Okres od 1966 edytuj

 
Grupy regionalne ONZ:

     Grupa Afrykańska

     Grupa Azjatycka

     Grupa Europy Wschodniej

     Grupa Ameryki Łacińskiej i Karaibów

     Grupa Europy Zachodniej i Innych

     Członkowie ONZ niebędący w żadnej z grup

     Państwa i terytoria poza ONZ

Przemiany polityczne, jakie zaszłe na przestrzeni pierwszych 20 lat istnienia ONZ, w tym dekolonizacja w Azji i Afryce, doprowadziły do zwiększenia liczby członków organizacji i wymusiły zmianę struktury Rady Bezpieczeństwa oraz zasad podziału miejsc dla poszczególnych regionów świata. Jesienią 1965 wybory do RB odbyły się już według nowych zasad. Do trzech niestałych członków, którzy w 1966 mieli rozpocząć drugi rok swojej kadencji, wybrano siedmiu nowych, w tym dwóch na okres roku dla zachowania zasad rotacji.

W celu zapewnienia równomiernego uczestnictwa każdej z części świata w pracach Rady Bezpieczeństwa, jej 10 niestałych członków jest wybieranych w oparciu o zasadę geograficznej reprezentatywności. W tym celu państwa członkowskie ONZ są podzielone na 5 nieoficjalnych grup regionalnych, którym przypada określona liczba miejsc[2]:

  • Grupa Afrykańska (African Group) – 3 miejsca
  • Grupa Azji i Pacyfiku (Asia-Pacific Group) – 2 miejsca
  • Grupa Ameryki Łacińskiej i Karaibów (Group of Latin American and Caribbean Countries – GRULAC) – 2 miejsca
  • Grupa Europy Zachodniej i Innych (Western European and Others Group – WEOG) – 2 miejsca (przynajmniej jedno z nich musi zajmować państwo z Europy Zachodniej)
  • Grupa Europy Wschodniej (Eastern European Group – EEG) – 1 miejsce

Dodatkowo, od 1968 jedno z niestałych miejsc w RB musi zajmować państwo arabskie, wybierane naprzemiennie z grupy afrykańskiej i azjatyckiej.

Podział niestałych miejsc pomiędzy grupy regionalne ONZ z uwzględnieniem czasu elekcji:

Grupa regionalna Lata nieparzyste Lata parzyste
Grupa Afrykańska 1 miejsce 2 miejsca
Grupa Azjatycka 1 miejsce 1 miejsce
Grupa Ameryki Łacińskiej i Karaibów 1 miejsce 1 miejsce
Grupa Europy Zachodniej i Inne Grupy 2 miejsca brak
Grupa Europy Wschodniej brak 1 miejsce

Obecni członkowie edytuj

 
Członkowie Rady Bezpieczeństwa w 2018 roku

     Członkowie stali

     Członkowie niestali

Rada Bezpieczeństwa od 1966 składa się z 15 członków: 5 stałych oraz 10 niestałych. Niestali członkowie RB są wybierani przez Zgromadzenie Ogólne większością 2/3 głosów. Nowo wybrani członkowie obejmują mandat 1 stycznia kolejnego roku i pełnią go przez 2 lata. Co roku odnawiana jest połowa składu niestałych członków. Możliwy jest powtórny wybór do RB, jednak dopuszczalna jest tylko jedna kadencja z rzędu.

Stali członkowie[1]

Niestali członkowie

Członkowie Rady Bezpieczeństwa według lat edytuj

Lata 1946–1965 edytuj

Rok Ameryka Łacińska Wspólnota Narodów Europa Wschodnia
i Azja[c]
Bliski Wschód Europa Zachodnia
1946   Brazylia   Meksyk[d]   Australia   Polska   Egipt[d]   Holandia[d]
1947   Kolumbia   Syria   Belgia
1948   Argentyna   Kanada   Ukraińska SRR
1949   Kuba   Egipt   Norwegia
1950   Ekwador   Indie   Jugosławia
1951   Brazylia   Turcja   Holandia
1952   Chile   Pakistan   Grecja
1953   Kolumbia   Liban   Dania
1954   Brazylia   Nowa Zelandia   Turcja
1955   Peru   Iran   Belgia
1956   Kuba   Australia   Jugosławia[e]
1957   Kolumbia   Filipiny[d]   Irak   Szwecja
1958   Panama   Kanada   Japonia
1959   Argentyna   Tunezja   Włochy
1960   Ekwador   Cejlon   Polska[e]
1961   Chile   Turcja[d]   Zjednoczona Republika Arabska   Liberia[f][e]
1962   Wenezuela   Ghana   Rumunia[e]   Irlandia[d]
1963   Brazylia   Filipiny[d]   Maroko[g]   Norwegia
1964   Boliwia   Wybrzeże Kości Słoniowej[h]   Czechosłowacja[e]
1965   Urugwaj   Malezja[d]   Jordania   Holandia

Lata od 1966 edytuj

Rok Afryka
* przedstawiciel państw arabskich
Azja
* przedstawiciel państw arabskich
Ameryka Łacińska i Karaiby Europa Zachodnia i Inne Grupy Europa Wschodnia
1966   Mali   Nigeria   Uganda[d]   Japonia   Jordania*   Argentyna   Urugwaj   Holandia   Nowa Zelandia[d]   Bułgaria
1967   Etiopia   Indie   Brazylia   Kanada   Dania
1968   Algieria*   Senegal   Pakistan   Paragwaj   Węgry
1969   Zambia   Nepal   Kolumbia   Finlandia   Hiszpania
1970   Burundi   Sierra Leone   Syria*   Nikaragua   Polska
1971   Somalia   Japonia   Argentyna   Belgia   Włochy
1972   Gwinea   Sudan*   Indie   Panama   Jugosławia
1973   Kenia   Indonezja   Peru   Australia   Austria
1974   Kamerun   Mauretania   Irak*   Kostaryka   Białoruska SRR
1975   Tanzania   Japonia   Gujana   Włochy   Szwecja
1976   Benin   Libia*   Pakistan   Panama   Rumunia
1977   Mauretania   Indie   Wenezuela   Kanada   RFN
1978   Gabon   Nigeria   Kuwejt*   Boliwia   Czechosłowacja
1979   Zambia   Bangladesz   Jamajka   Norwegia   Portugalia
1980   Niger   Tunezja*   Filipiny   Meksyk   NRD
1981   Uganda   Japonia   Panama   Irlandia   Hiszpania
1982   Togo   Zair   Jordania*   Gujana   Polska
1983   Zimbabwe   Pakistan   Nikaragua   Malta   Holandia
1984   Burkina Faso[i]   Egipt*   Indie   Peru   Ukraińska SRR
1985   Madagaskar   Tajlandia   Trynidad i Tobago   Australia   Dania
1986   Kongo   Ghana   Zjednoczone Emiraty Arabskie*   Wenezuela   Bułgaria
1987   Zambia   Japonia   Argentyna   RFN   Włochy
1988   Algieria*   Senegal   Nepal   Brazylia   Jugosławia
1989   Etiopia   Malezja   Kolumbia   Kanada   Finlandia
1990   Wybrzeże Kości Słoniowej   Zair   Jemen*[j]   Kuba   Rumunia
1991   Zimbabwe   Indie   Ekwador   Austria   Belgia
1992   Republika Zielonego Przylądka   Maroko*   Japonia   Wenezuela   Węgry
1993   Dżibuti   Pakistan   Brazylia   Nowa Zelandia   Hiszpania
1994   Nigeria   Rwanda   Oman*   Argentyna   Czechy
1995   Botswana   Indonezja   Honduras   Niemcy   Włochy
1996   Egipt*   Gwinea Bissau   Korea Południowa   Chile   Polska
1997   Kenia   Japonia   Kostaryka   Portugalia   Szwecja
1998   Gabon   Gambia   Bahrajn*   Brazylia   Słowenia
1999   Namibia   Malezja   Argentyna   Kanada   Holandia
2000   Mali   Tunezja*   Bangladesz   Jamajka   Ukraina
2001   Mauritius   Singapur   Kolumbia   Irlandia   Norwegia
2002   Kamerun   Gwinea   Syria*   Meksyk   Bułgaria
2003   Angola   Pakistan   Chile   Niemcy   Hiszpania
2004   Algieria*   Benin   Filipiny   Brazylia   Rumunia
2005   Tanzania   Japonia   Argentyna   Dania   Grecja
2006   Ghana   Kongo   Katar*   Peru   Słowacja
2007   Południowa Afryka   Indonezja   Panama   Belgia   Włochy
2008   Burkina Faso   Libia*   Wietnam   Kostaryka   Chorwacja
2009   Uganda   Japonia   Meksyk   Turcja   Austria
2010   Gabon   Nigeria   Liban*   Brazylia   Bośnia i Hercegowina
2011   Południowa Afryka   Indie   Kolumbia   Niemcy   Portugalia
2012   Maroko*   Togo   Pakistan   Gwatemala   Azerbejdżan
2013   Rwanda   Korea Południowa   Argentyna   Australia   Luksemburg
2014   Czad   Nigeria   Jordania*   Chile   Litwa
2015   Angola   Malezja   Wenezuela   Nowa Zelandia   Hiszpania
2016   Egipt*   Senegal   Japonia   Urugwaj   Ukraina
2017   Etiopia   Kazachstan   Boliwia   Włochy   Szwecja
2018   Gwinea Równikowa   Wybrzeże Kości Słoniowej   Kuwejt*   Peru   Holandia   Polska
2019   Południowa Afryka   Indonezja   Dominikana   Niemcy   Belgia
2020   Niger   Tunezja*   Wietnam   Saint Vincent i Grenadyny   Estonia
2021   Kenia   Indie   Meksyk   Norwegia   Irlandia

Członkowie Rady Bezpieczeństwa według stażu członkowskiego edytuj

Lista państw członkowskich Rady Bezpieczeństwa ONZ według czasu trwania członkostwa, stan na 2021 włącznie.

      Stali członkowie RB ONZ

      Niestali członkowie RB ONZ w 2021

      Byli członkowie ONZ

Staż członkowski w latach [Stan na rok?] Państwo Pierwsza kadencja Ostatnia kadencja Grupa regionalna Uwagi
74   Francja 1946 Europa Zachodnia i Inne Grupy Stały członek RB ONZ.
74   Rosja 1946 Europa Wschodnia Stały członek RB ONZ, w latach 1946–1991 jako ZSRR, od 1991 jako Rosja.
74   Stany Zjednoczone 1946 Europa Zachodnia i Inne Grupy Stały członek RB ONZ.
74   Wielka Brytania 1946 Europa Zachodnia i Inne Grupy Stały członek RB ONZ.
74   ChRL 1946 Azja Stały członek RB ONZ,w latach 1946–1971 jako Republika Chińska, od 1971 jako Chińska Republika Ludowa.
22   Japonia 1958 2017 Azja
20   Brazylia 1946 2011 Ameryka Łacińska i Karaiby
18   Argentyna 1959 2014 Ameryka Łacińska i Karaiby
15   Indie 1950 2022 Azja Niestały członek RB ONZ, koniec kadencji w grudniu 2022.
14   Kolumbia 1947 2012 Ameryka Łacińska i Karaiby
14   Pakistan 1952 2013 Azja
13   Włochy 1959 2017 Europa Zachodnia i Inne Grupy
12   Belgia 1947 2020 Europa Zachodnia i Inne Grupy
12   Kanada 1948 2000 Europa Zachodnia i Inne Grupy
12   Niemcy 1977 2020 Europa Zachodnia i Inne Grupy W tym 4 lata jako Republika Federalna Niemiec w granicach sprzed zjednoczenia Niemiec.
11   Polska 1946 2019 Europa Wschodnia
11   Egipt 1946 2017 Afryka W tym 2 lata jako Zjednoczona Republika Arabska.
10   Holandia 1946 2018 Europa Zachodnia i Inne Grupy
10   Hiszpania 1969 2016 Europa Zachodnia i Inne Grupy
10   Peru 1955 2019 Ameryka Łacińska i Karaiby
10   Nigeria 1966 2015 Afryka
10   Chile 1952 2015 Ameryka Łacińska i Karaiby
10   Panama 1958 2008 Ameryka Łacińska i Karaiby
10   Australia 1946 2014 Europa Zachodnia i Inne Grupy
10   Wenezuela 1962 2016 Ameryka Łacińska i Karaiby
9   Norwegia 1949 2022 Europa Zachodnia i Inne Grupy Niestały członek RB ONZ, koniec kadencji w grudniu 2022.
8   Dania 1953 2006 Europa Zachodnia i Inne Grupy
8   Meksyk 1946 2022 Ameryka Łacińska i Karaiby Niestały członek RB ONZ, koniec kadencji w grudniu 2022.
8   Indonezja 1973 2020 Azja
8   Senegal 1968 2017 Afryka
8   Szwecja 1957 2018 Europa Zachodnia i Inne Grupy
8   Ukraina 1948 2017 Europa Wschodnia W tym 4 lata jako Ukraińska SRR. Dodatkowo, Ukraińska SRR wchodziła w skład ZSRR przez 45 lat jego obecności w RB ONZ.
8   Tunezja 1980 2021 Afryka Niestały członek RB ONZ, koniec kadencji w grudniu 2021.
7   Nowa Zelandia 1954 2016 Europa Zachodnia i Inne Grupy
7   Rumunia 1962 2005 Europa Wschodnia
7   Syria 1947 2003 Azja W tym rok (w 1961) jako członek Zjednoczonej Republiki Arabskiej.
7   Turcja 1951 2010 Europa Zachodnia i Inne Grupy
7   Malezja 1965 2016 Azja
7   Jugosławia 1950 1989 Europa Wschodnia Poprzednik Bośni i Hercegowiny, Chorwacji, Czarnogóry, Macedonii, Serbii i Słowenii w ONZ.
6   Algieria 1968 1989 Afryka
6   Austria 1973 2010 Europa Zachodnia i Inne Grupy
6   Bułgaria 1966 2003 Europa Wschodnia
6   Ekwador 1950 1992 Ameryka Łacińska i Karaiby
6   Filipiny 1957 2005 Azja
6   Gabon 1978 2011 Afryka
6   Ghana 1986 2007 Afryka
6   Kostaryka 1974 2009 Ameryka Łacińska i Karaiby
6   Kuba 1956 1991 Ameryka Łacińska i Karaiby
6   Maroko 1963 2013 Afryka
6   Portugalia 1979 2012 Europa Zachodnia i Inne Grupy
6   Zambia 1969 1988 Afryka
6   Jordania 1965 2015 Azja
6   Boliwia 1964 2018 Ameryka Łacińska i Karaiby
6   Etiopia 1967 2018 Afryka
6   Południowa Afryka 2007 2020 Afryka
6   Irlandia 1962 2022 Europa Zachodnia i Inne Grupy Niestały członek RB ONZ, koniec kadencji w grudniu 2022.
5   Kenia 1973 2022 Afryka Niestały członek RB ONZ, koniec kadencji w grudniu 2022.
5   Uganda 1966 2010 Afryka
4   Bangladesz 1979 2001 Azja
4   Benin 1976 2005 Afryka
4   Burkina Faso 1984 2009 Afryka Przez pierwszych 7 miesięcy jej członkostwa w 1984 pod nazwą Górna Wolta.
4   Finlandia 1969 1990 Europa Zachodnia i Inne Grupy
4   Grecja 1952 2006 Europa Zachodnia i Inne Grupy
4   Gujana 1975 1983 Ameryka Łacińska i Karaiby
4   Gwinea 1972 2003 Afryka
4   Irak 1957 1975 Azja
4   Jamajka 1979 2001 Ameryka Łacińska i Karaiby
4   Kamerun 1974 2003 Afryka
4   Kongo 1986 2007 Afryka
4   Liban 1953 2011 Azja
4   Libia 1976 2009 Afryka
4   Mali 1966 2001 Afryka
4   Mauretania 1974 1978 Afryka
4   Nepal 1969 1989 Azja
4   Nikaragua 1970 1984 Ameryka Łacińska i Karaiby
4   Tanzania 1975 2006 Afryka
4   Togo 1982 2013 Afryka
4   Węgry 1968 1993 Europa Wschodnia
4   Wybrzeże Kości Słoniowej 1964 1991 Afryka
4   Zair 1982 1991 Afryka Od 1997 pod nazwą Demokratyczna Republika Konga.
4   Zimbabwe 1983 1992 Afryka
4   Korea Południowa 1996 2014 Azja
4   Rwanda 1994 2014 Afryka
4   Urugwaj 1965 2017 Ameryka Łacińska i Karaiby
4   Kuwejt 1978 2019 Azja
4   Niger 1980 2021 Afryka Niestały członek RB ONZ, koniec kadencji w grudniu 2021.
4   Wietnam 2008 2021 Azja Niestały członek RB ONZ, koniec kadencji w grudniu 2021.
3   Czechosłowacja 1964 1979 Europa Wschodnia Poprzednik Czech i Słowacji w ONZ.
2   Angola 2003 2004 Afryka
2   Azerbejdżan 2012 2013 Europa Wschodnia Azerbejdżańska SRR wchodziła w skład ZSRR w czasie jego obecności RB ONZ.
2   Bahrajn 1998 1999 Azja
2   Białoruś 1974 1975 Europa Wschodnia Do 1991 jako Białoruska SRR.
2   Bośnia i Hercegowina 2010 2011 Europa Wschodnia SR Bośni i Hercegowiny wchodziła w skład Jugosławii w czasie jej 7-letniej obecności w RB ONZ.
2   Botswana 1995 1996 Afryka
2   Burundi 1970 1971 Afryka
2   Cejlon 1960 1961 Azja Od 1972 pod nazwą Sri Lanka.
2   Chorwacja 2008 2009 Europa Wschodnia SR Chorwacji wchodziła w skład Jugosławii w czasie jej 7-letniej obecności w RB ONZ.
2   Czad 2014 2015 Afryka
2   Czechy 1994 1995 Europa Wschodnia Czechy były częścią Czechosłowacji przez 3 lata jej członkostwa w RB ONZ.
2   Dominikana 2019 2020 Ameryka Łacińska i Karaiby
2   Dżibuti 1993 1994 Afryka
2   Gambia 1998 1999 Afryka
2   Gwatemala 2012 2013 Ameryka Łacińska i Karaiby
2   Gwinea Bissau 1996 1997 Afryka
2   Gwinea Równikowa 2018 2019 Afryka
2   Honduras 1995 1996 Ameryka Łacińska i Karaiby
2   Iran 1955 1956 Azja
2   Jemen 1990 1991 Azja Wybrany do RB ONZ jako Jemen Południowy. Po 5 miesiącach członkostwa w 1990 połączył się z Jemenem Północnym, tworząc zjednoczony Jemen.
2   Katar 2006 2007 Azja
2   Litwa 2014 2015 Europa Wschodnia
2   Luksemburg 2013 2014 Europa Zachodnia i Inne Grupy
2   Madagaskar 1985 1986 Afryka
2   Malta 1983 1984 Europa Zachodnia i Inne Grupy
2   Mauritius 2001 2002 Afryka
2   Kazachstan 2017 2018 Azja
2   Namibia 1999 2000 Afryka
2   Oman 1994 1995 Azja
2   Paragwaj 1968 1969 Ameryka Łacińska i Karaiby
2   Republika Zielonego Przylądka 1992 1993 Afryka
2   Sierra Leone 1970 1971 Afryka
2   Singapur 2001 2002 Azja Singapur był częścią Malezji przez kilka miesięcy w czasie jej członkostwa w RB ONZ w 1965.
2   Estonia 2020 2021 Europa Wschodnia Niestały członek RB ONZ, koniec kadencji w grudniu 2021.
2   Słowacja 2006 2007 Europa Wschodnia Słowacja wchodziła w skład Czechosłowacji w czasie jej 3-letniego członkostwa w RB ONZ.
2   Słowenia 1998 1998 Europa Wschodnia SR Słowenii była częścią Jugosławii w czasie jej 7-letniego członkostwa w RB ONZ.
2   Somalia 1971 1972 Afryka
2   Sudan 1972 1973 Afryka
2   Tajlandia 1985 1986 Azja
2   Saint Vincent i Grenadyny 2020 2021 Ameryka Łacińska i Karaiby Niestały członek RB ONZ, koniec kadencji w grudniu 2021.
2   Trynidad i Tobago 1985 1986 Ameryka Łacińska i Karaiby
2   Wybrzeże Kości Słoniowej 2018 2019 Afryka
2   Zjednoczone Emiraty Arabskie 1986 1987 Azja
2   NRD 1980 1981 Europa Wschodnia W 1990 włączona do RFN, która od tego czasu zasiadała w RB ONZ przez 4 lata.
2   Zjednoczona Republika Arabska 1961 1962 Afryka Były członek ONZ, powstały z połączenia się na pewien czas w jeden organizm państwowy Egiptu i Syrii.
1   Liberia 1961 1961 Afryka

Uwagi edytuj

  1. Miejsce zajmowane do 1971 przez Republikę Chińską.
  2. Do 1991 jako Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.
  3. W skład Grupy Europy Wschodniej od 1956 wchodziły również państwa azjatyckie.
  4. a b c d e f g h i j Państwo wybrane tylko na rok.
  5. a b c d e Rezygnacja z mandatu w Radzie Bezpieczeństwa ONZ.
  6. Liberia w 1961 zajęła miejsce Grupy Europy Zachodniej.
  7. Maroko w latach 1963–1964 zajmowało miejsce przeznaczone dla Bliskiego Wschodu.
  8. Wybrzeże Kości Słoniowej w latach 1964–1965 zajmowało miejsce przeznaczone dla Wspólnoty Narodów.
  9. W czasie wyboru i do sierpnia 1984 pod nazwą Górna Wolta.
  10. W 1989 wybrany został Jemen Południowy. W maju 1990 połączył się z Jemenem Północnym, tworząc zjednoczony Jemen.

Przypisy edytuj

  1. a b Members / Current Members [online], United Nations Security Council [dostęp 2023-06-24] (ang.).
  2. Rezolucja nr 1991 (XVIII) zawierająca poprawki do Karty Narodów Zjednoczonych i dotycząca sprawy właściwego przedstawicielstwa w Radzie Bezpieczeństwa i w Radzie Gospodarczej i Społecznej, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 17 grudnia 1963 r. (Dz. U. z 1966 r. Nr 7, poz. 41).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj