Dom Polski „Ul”

Dom Polski „Ul” – murowany budynek u zbiegu ulic Korfantego i Sokoła wzniesiony w 2. połowie XIX Wieku w Bytomiu, w latach 1910–1922 siedziba szeregu organizacji społecznych i kulturalnych walczących o zachowanie polskości na Górnym Śląsku , ujęty w gminnej ewidencji zabytków Bytomia. Decyzją z 14 maja 2024 wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

Dom Polski „Ul”

nr rej. A/1399/24 z 14 maja 2024
Widok od ulicy Wojciecha Korfantego (2023)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Bytom-Rozbark
Adres	ul. Wojciecha Korfantego 38 / ul. Sokoła 22
Typ budynku	willa
Kondygnacje	2
Ukończenie budowy	2. połowa XIX wieku (około 1880)
Położenie na mapie Bytomia Dom Polski „Ul”
Położenie na mapie Polski Dom Polski „Ul”
Położenie na mapie województwa śląskiego Dom Polski „Ul”
50°20′59,8″N 18°55′35,7″E

Pochodzenie nazwy

Poza pełnieniem funkcji siedziby organizacyjnej budynek był miejscem spotkań Polaków w niemieckim Górnym Śląsku, dyskusji i rozmów prowadzonych po polsku, zabaw i śpiewu. Było tam gwarno i rojno jak w ulu, stąd nazwa „Ul”.

Historia

Tablica pamiątkowa z 1959 roku na budynku (2016)

Budynek został wzniesiony pod koniec XIX wieku, około 1880 roku, działał jako restauracja. Później dobudowano do niego nieistniejącą obecnie dużą salę widowiskową. W 1910 roku całość została nabyta przez drogistę Michała Wolskiego. Od tego czasu w budynku odbywały się przedstawienia, uroczystości i zebrania, przygotowywano tu również działania zbrojne w I powstaniu śląskim.

W 1921 roku Wolski sprzedał Ul. Po 1922 roku działalność Towarzystwa Ul została zawieszona .

Budynek nadal mieścił restaurację, przez jakiś czas należał do niemieckich komunistów. Mieściła się w nim również hitlerowska siedziba związków zawodowych, a od 1938 roku – kino, po adaptacji sali widowiskowej.

Kino zostało spalone przez Sowietów w 1945 roku. Po II wojnie światowej w części budynku znajdowało się przedszkole.

W 1978 roku właścicielem Ula zostało Muzeum Górnośląskie w Bytomiu.

Właściciele posesji

• przed 1893 – inżynier Kramer
• 1893-1894 – architekt Sobociński
• 1894-1906 – Franz Bonsch
• 1906-1912 – M. Friedländer
• 1912-1921 – Michał Wolski – udostępnienie budynków Towarzystwu „Ul”
• po 1922 – j. pol. Górnośląskie Towarzystwo Akcyjne Browarów.

Działalność Towarzystwa „Ul”

Na tej samej działce znajdowały się oprócz ocalałego budynku jeszcze zabudowania gospodarcze oraz restauracja ze sceną o wymiarach 14×7 m. Siedziba organizacji: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” (w latach 1910–1921), Związek Towarzystw Polek, Zjednoczenie Zawodowe Polskie, Polskie Kółko Graficzne, chórów „Halka” i „Jedność”, teatru amatorskiego  (wystawił m.in. „Kordiana” J. Słowackiego i „Królową Jadwigę” St. Wyspiańskiego). W okresie powstań śląskich według przekazów w „Ulu” odbierano przysięgę od powstańców.

Po 1945

• lata 50 XX w. – przeznaczony do rozbiórki
• listopad 1956 – przerwano rozbiórkę po apelu działaczy PTTK
• lata 60 XX w. i 70 XX w. – siedziba przedszkola
• 1978 – otwarcie Izby Tradycji i Perspektyw Miasta Bytom „Ul”, potem filia Muzeum Górnośląskiego
• piwiarnia
• od 2015 należy do Hufca ZHP Bytom

Bibliografia

• Jan Drabina: Rozbark. W: Z dziejów dzielnic Bytomia. Jan Drabina (red.). Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 1991, s. 115, seria: Magazyn Bytomski tom VIII.