Fizyk

Fizyk – uczony rozwijający fizykę lub nauczyciel tej dziedziny nauki. Fizycy-naukowcy badają materię i zjawiska zachodzące w naturze. Pojęcie to czasem obejmuje astronomów.

Uczestnicy pierwszego Kongresu Solvaya w 1911 roku
Siedzą od lewej do prawej: W. Nernst, M. Brillouin, E. Solvay, H. Lorentz, E. Warburg, J.B. Perrin, W. Wien, M. Skłodowska-Curie, H. Poincaré
Stoją od lewej do prawej: R. Goldschmidt, M. Planck, H. Rubens, A. Sommerfeld, F. Lindemann, M. de Broglie, M. Knudsen, F. Hasenöhrl, G. Hostelet, É. Herzen, J.H. Jeans, E. Rutherford, H. Kamerlingh Onnes, A. Einstein, P. Langevin

Archimedes z Syrakuz – jeden z pierwszych poświadczonych fizyków

Fizyk naukowiec bada i wyjaśnia zjawiska oraz procesy zachodzące we Wszechświecie, od mikroświata po kosmos. Prowadzi badania naukowe, których celem jest poznanie podstawowych praw fizyki i stosowanie wyników tych badań w praktyce, na przykład przy konstruowaniu urządzeń. Fizyk odkrywa związki i zależności między zdarzeniami i zjawiskami fizycznymi oraz opisuje je za pomocą aparatu matematycznego.

Fizyk nauczyciel prowadzi zajęcia z uczniami lub studentami, przekazując im wiedzę z zakresu praw fizyki.

Fizycy zatrudnieni przez wyższe uczelnie często łączą obie funkcje – naukowca i dydaktyka. Docelowym miejscem pracy fizyka są uczelnie i szkoły, laboratoria i placówki badawcze oraz przemysł.

Zróżnicowanie

Główne specjalności fizyków to:

• fizyka doświadczalna – domeną fizyki doświadczalnej są głównie obserwacje i eksperymenty. Przed przystąpieniem do eksperymentów fizyk doświadczalny musi skonstruować i zbudować stanowisko pomiarowe. Wyniki doświadczeń mogą inspirować formułowanie teorii fizycznych, które są następnie akceptowane lub nie, w oparciu o obserwacje i eksperymenty.
• fizyka teoretyczna – domeną fizyki teoretycznej jest twórcze myślenie i wnioskowanie indukcyjne. Fizyk teoretyk poszukuje prawidłowości ukrytych w danych doświadczalnych, formułuje na ich podstawie wnioski, hipotezy, uogólnienia, nowe pojęcia i idee, modele i teorie, prawa i zasady;
• fizyka matematyczna – odpowiada na pytania matematyczne postawione przez teorie fizyczne, np. rozwiązuje ich równania.

Niektórzy fizycy działali na więcej niż jednym z tych frontów; przykłady to:

• Isaac Newton – przeprowadził znaczące doświadczenia w optyce, stworzył teoretyczne podstawy mechaniki klasycznej, model ciążenia oraz rozwiązał problem brachistochrony;
• Enrico Fermi – skonstruował pierwszy reaktor jądrowy oraz wytworzył nowe nuklidy, a jako teoretyk opisał oddziaływanie jądrowe słabe (teoria Fermiego).

W ramach tych specjalizacji fizyk wybiera bardziej szczegółowe specjalności, na przykład fizykę ciała stałego, fizykę medyczną, kosmologię fizyczną, fizykę jądrową.

Wykształcenie

Do pracy w zawodzie fizyka zwykle wymagane jest wykształcenie wyższe w obszarze fizyki. Zdarzają się jednak fizycy bez takiego dyplomu, wykształceni w innych dziedzinach jak Roger Penrose (matematyka) i Michał Heller (filozofia); fizycy z tej grupy również bywają wybitni – w 2020 roku Penrose został noblistą. Studia z fizyki prowadzą zarówno uniwersytety, jak i politechniki; w Polsce w latach 20. XXI wieku było to kilkanaście uczelni:

• Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie (AGH),
• Politechnika Gdańska (PG),
• Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki (PK),
• Politechnika Poznańska (PP),
• Politechnika Warszawska (PW),
• Politechnika Wrocławska (PWr),
• Uniwersytet Gdański (UG),
• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (UAM),
• Uniwersytet Jagielloński (UJ),
• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy (UKW),
• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (UMK);
• Uniwersytet Warszawski (UW),
• Uniwersytet Wrocławski (UWr).

Nagrody

Najwyższym wyróżnieniem naukowym dla fizyka jest Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki, przyznawana corocznie od 1901 roku, przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk, za „najważniejsze odkrycie lub wynalazek w dziedzinie fizyki”. Istnieją też dziesiątki innych nagrody dla fizyków; między innymi, według daty pierwszego przyznania:

• 1927: Medal Lorentza,
• 1929: Medal Maxa Plancka,
• 1951: Nagroda Alberta Einsteina,
• 1953: Medal Eddingtona,
• 1956: Nagroda Enrica Fermiego,
• 1959: Dannie Heineman Prize for Mathematical Physics,
• 1965: Medal Mariana Smoluchowskiego,
• 1970: William F. Meggers Award,
• 1978: Nagroda Wolfa w dziedzinie fizyki,
• 1980: Dannie Heineman Prize for Astrophysics,
• 1985: Nagroda Sakurai,
• 1985: Medal Diraca (ICTP),
• 1986: Nagroda Gentnera-Kastlera,
• 1986: Maria Goeppert-Mayer Award,
• 1987: Medal Diraca (IOP),
• 1997: Nagroda im. Mariana Mięsowicza,
• 1997: Nagroda Henri Poincarégo,
• 2008: Medal Isaaca Newtona,
• 2012: Nagroda Fizyki Fundamentalnej.
• 2020: Nagroda im. Franka Wilczka.

Fizykom przyznaje się też nagrody wielodyscyplinarne jak:

• Medal Copleya,
• Medal Rumforda,
• Royal Medal,
• Medal Hughesa,
• National Medal of Science (USA),
• Nagroda Templetona,
• Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (FNP).

Fizyk Józef Rotblat otrzymał pokojową Nagrodę Nobla.

Reprezentacja w kulturze

Życiorysy fizyków bywają inspiracją dla filmów fabularnych jak Teoria wszystkiego poświęcona Stephenowi Hawkingowi. Powstały też seriale poświęcone fizykom fikcyjnym jak Teoria wielkiego podrywu (ang. The Big Bang Theory) i Młody Sheldon.

Dawne znaczenie

• Terminem „fizyk” (z łac. physicus) określano w Polsce i w Niemczech od średniowiecza do drugiej połowy XIX wieku „lekarza miejskiego lub powiatowego” (pol. „fizyk miejski”, niem. Stadtphysicus).

Linki zewnętrzne

• Gerardus ’t Hooft, How to become a GOOD Theoretical Physicist (ang.), goodtheorist.science [dostęp 2024-05-17] – poradnik noblisty, jak zostać dobrym fizykiem-teoretykiem.