Hormon juwenilny

Hormon juwenilny (ang. juvenile hormone, JH) - hormon wytwarzany przez związane z układem nerwowym ciała przyległe (łac. corpora allata) larw, przedpoczwarek, poczwarek i dorosłych owadów. Pod względem chemicznym hormon juwenilny jest pochodną kwasu dodekadienowego lub tridekadienowego. Hormon ten reguluje przeobrażanie się owadów.

Wzory chemiczne różnych form hormonu juwenilnego.

Najważniejszą funkcją hormonu juwenilnego jest kontrola rozwoju larwalnego owadów – hamuje on przepoczwarczenie, jednocześnie sprzyjając wylinkom i wzrostowi. Jednakże rola spełniana u larw nie jest jedyną – hormon ten reguluje także rozmnażanie, a w szczególności witellogenezę i oogenezę.

Nazwa „hormon juwenilny” opisuje w gruncie rzeczy grupę hormonów o podobnym działaniu i podobnej budowie chemicznej – wszystkie hormony juwenilne są pochodnymi terpenoidowymi posiadającymi jedną lub dwie grupy epoksydowe. U większości owadów występuje jedynie forma JH3, niemniej jednak u muchówek główną rolę odgrywa forma JHB3, zaś motyle wykorzystują kilka zróżnicowanych form (JH0, JH1, JH2 oraz JH3).

Hormon ten jest wytwarzany przez związane z mózgiem ciałka przyległe. Droga jego biosyntezy jest dobrze znana i ewolucyjnie pochodzi od szlaku biosyntezy steroli (który został przez owady utracony), substratem do syntezy jest kwas octowy skoniugowany z koenzymem A. Wydzielanie hormonu juwenilnego jest kontrolowane przez neuropeptydy takie jak allatotropiny (pobudzające jego wydzielanie) oraz allatostatyny (hamujące). Rozkład hormonu juwenilnego wymaga aktywności JH-esterazy oraz JH-epoksyhydrolazy, które to enzymy są szczególnie aktywne w okresie linień larwalnych.

Podstawową funkcją hormonu juwenilnego jest utrzymywanie charakteru larwalnego owadów podczas wylinki – zaś znaczne obniżenie jego poziomu pozwala na przepoczwarczenie. JH działa w kooperacji z ekdyzonem, hormonem linienia. U dorosłych samic owadów hormon juwenilny powoduje syntezę witellogeniny przez ciało tłuszczowe, która następnie transportowana jest wraz z hemolimfą do jajnika, gdzie służy do produkcji żółtka. Mechanizm działania hormonu (wykorzystywana przezeń wewnątrzkomórkowa kaskada sygnalizacyjna) nie jest na razie poznany.

Hormon juwenilny znajduje się także w mleczku pszczelim.