Jan Bystrek
Jan Bystrek (ur. 17 czerwca 1934 w Grodzanach, zm. 20 lutego 2020) – polski botanik, profesor nauk przyrodniczych, specjalista w zakresie: botaniki, florystyki, lichenologii, systematyki, ochrona środowiska, biogeografii, ekologii, lichenoindykacji, ochrony przyrody i krajobrazu[2]. Popularyzator wiedzy o przyrodzie[3].
| |
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
17 czerwca 1934 |
| Data śmierci |
20 lutego 2020[1] |
| Profesor doktor habilitowany nauk przyrodniczych | |
| Specjalność: lichenologia, botanika, florystyka, ochrona środowiska, biogeografia,ekologia | |
| Alma Mater |
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie |
| Doktorat |
1965 – biologia |
| Habilitacja |
1977 – biologia |
| Profesura |
1991 |
| Polska Akademia Nauk / Umiejętności | |
| Status PAN |
członek rzeczywisty |
| Status PAU |
członek |
| nauczyciel akademicki, badacz | |
| Uczelnia |
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Wydział Biologii i Nauk o Ziemi Zakład Systematyki i Geografii Roślin |
| Okres zatrudn. |
od 1956 do 2004 |
| Odznaczenia | |
| Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Za zasługi dla Obronności Kraju, Złota Odznaka Związku Nauczycielstwa Polskiego | |
Wykształcenie edytuj
W 1951 zdał maturę w Liceum Ogólnokształcącym w Bychawie. Po maturze podjął studia w Krakowie na Akademii Górniczo-Hutniczej, które musiał przerwać po dwóch miesiącach z powodów finansowych. Rozpoczął pracę w Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Bychawie. W latach 1952–1957 studiował na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi[2].
Miejsce badań i stanowiska edytuj
_Bystrek.jpg)
Od 1956 do 2004 był nauczycielem akademickim na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie[4]. W 1958 został starszym asystentem. Uzupełniał kadrę nauczycieli w Wieczorowej Szkole Podstawowej dla Pracujących w Lublinie. W 1965 został adiunktem w Katedrze Systematyki i Geografii Roślin, a w 1977 doktorem habilitowanym. W 1991 zdobył tytuł profesora[5][4].
Był współautorem programu studiów podyplomowych „Biologia” i kierownikiem tych studiów na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi UMCS (1980–2004)[4]. Współtworzył również programy studiów podyplomowych „Przyroda” w Lublinie, Przemyślu oraz Biłgoraju. Od 1992 do 2005 sprawował stanowisko Kierownika Zakładu Botaniki Instytutu Biologii Uniwersytetu w Białymstoku[6].
Był nauczycielem akademickim również w filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku (1986–1977), na Uniwersytecie w Białymstoku[6] oraz w Szkole Humanistyczno-Przyrodniczej w Sandomierzu (1998–2000)[2].
Zajmował się popularyzowaniem wiedzy o przyrodzie oraz edukacją ekologiczną. Od 1965 współpracował z Wojewódzkimi Ośrodkami Doskonalenia Nauczycieli w Lublinie, gdzie prowadził wykłady oraz przewodniczył komisjom egzaminacyjnym (od 1984 przewodniczący Komisji na I i II stopień specjalizacji w Lublinie, w latach 1995–1999 w Zamościu). W okresie 1997–2004 w TWP Regionalny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli i Kadry Kierowniczej Szkół prowadził zajęcia terenowe z nauczycielami biologii: Polskie Parki Narodowe i ich rola w edukacji ekologiczno-środowiskowej. Organizował również spotkania z nauczycielami i uczniami szkół[7].
Jako nauczyciel akademicki prowadził zajęcia z zakresu: morfologii i systematyki roślin, biogeografii, biologicznych aspektów ochrony środowiska, biologii kwiatu i ekologii kwitnienia, lichenologii, mykologii, krajobrazu Polski[5]. Organizował również zajęcia terenowe na obszarach: Karpat, Sudetów, Pobrzeża Bałtyku, Suwalszczyzny, Warmii i Mazury, Puszczy Białowieskiej, Lubelszczyzny, Gór Świętokrzyskich. Wieloletni opiekun roku, członek Komisji Egzaminacyjnej na I rok studiów stacjonarnych i zaocznych oraz egzaminator[4]. Od 1977 przewodniczący Uczelnianej Komisji Socjalnej UMCS, szef służby Sanitarno-medycznej Obrony Cywilnej UMCS, przewodniczący komisji ds. Hotelu Asystenta[8][7].
Był promotorem 5 doktorów, kilkunastu recenzji dorobku naukowego kandydatów na tytuł profesora, doktora habilitowanego, doktora, a także ponad 300 dyplomantów na studiach stacjonarnych, studiach zaocznych i studiach podyplomowych na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Uniwersytecie w Białymstoku. W 1978 został jednym ze współzałożycieli Sekcji Mykologiczno-Lichenologicznej Polskiego Towarzystwa Botanicznego[3].
Członkostwo naukowe edytuj
Był członkiem Rady Naukowej Instytutu Botaniki PAN w Krakowie, Rady Naukowej Lubelskiego oddziału PAN, LTN, Sekcji Lichenologicznej PTB oraz Oddziału Regionalnego TWP Lublin[3].
Nagrody i odznaczenia edytuj
Dwie nagrody Ministra Szkolnictwa Wyższego i Techniki, kilka nagród Rektora UMCS, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal Komisji Edukacji Narodowej[9]; inne: medal Za zasługi dla Obronności Kraju, Zasłużony dla Uniwersytetu w Białymstoku, Zasłużony dla Lubelszczyzny, Zasłużony dla Lublina. Złote Odznaki TWP i ZNP[2].
Rodzina edytuj
Żona: Jolanta Teresa, mgr biologii, kustosz; dzieci: Katarzyna, mgr politologii i polonistyki, nauczyciel dyplomowany, Paweł mgr ekonomii[8].
Publikacje edytuj
Napisał 120 publikacji, dwie książki o porostach, hasła o porostach w 34-tomowej Encyklopedii PWN, a także 80 oryginalnych rozpraw naukowych dotyczących taksonomii porostów (Cladoniaceae, Parmeliaceae, Ramalinaceae, Usneaceae)[8][2][3]. Opisał nowy dla wiedzy rodzaj porostu: Sulcaria sulcata (Lev.) Bystrek[10] (Azja wschodnia i centralna) oraz kilkadziesiąt nowych dla wiedzy gatunków (np. Bryoria poeltii, Bryoria perspinosa, Bryoria variabilis: Himalaje (kolekcja J. Poelt), Bryoria forsteri (Antarktyka, wspólnie z Marią Olech), Bryoria fabiszewskiana, Bryoria brodoana (Ameryka Północna, wspólnie z J. Fabiszewskim)[11] i U. pewleticzii (kolekcja M. Murati, Bałkany), Ramalina motykana, poza tym nowe dla wiedzy taksony innej rangi (sekcja, podgatunek, odmiana), a także nowe kombinacje[12][10][13].
W swoich publikacjach zawarł m.in. taksonomiczną korektę rodzaju Alectoria. Tworzył regionalne pionierskie monografie rodzaju Alectoria (Tatry, Lubelszczyzna, Góry Świętokrzyskie, Lubelszczyzna), Ramalina, Peltigera, Parmelia (Lubelszczyna), Bryoria (Karpaty Ukraińskie), Usnea[14]. W publikacjach zajmował się także tematami ekologii porostów, lichenoindykacją oraz skażeniem atmosfery[4].
Dokumentacja bioty porostów w polskich parkach narodowych (Tatrzański PN, Białowieski PN, Roztoczański PN, Wigierski PN, Świętokrzyski PN, Poleski PN, Biebrzański PN), rezerwatach przyrody i obszarach chronionego krajobrazu; pionierskie badania florystyczne i ekologiczne, publikowane często we współautorstwie (Kazimierz Karczmarz, Cieśliński, Górzyńska, Flisińska, Kolanko, Krygler, Matwiejuk, Motyka-Zgłobicka, Sulma, Wójciak)[7][6].
Artykuły o porostach w monografiach regionalnych (Roztoczański Park Narodowy, Poleski Park Narodowy, Środowisko przyrodnicze Lubelszczyzny)[2][8][3].
Książki edytuj
- Zarys lichenologii. PWN Warszawa (1972);
- Podstawy lichenologii. Wydawnictwo UMCS (1997).
Oryginalne prace badawcze edytuj
- Taxonomic studies of the genus Alectoria. Annales UMCS, (1971).
- Die Gattung Alectoria (Lichenes Usneaceae): Flechten des Himalaya. Khumbu Himal (1969).
- Espèces de la section Glabratae (genus Usnea) en Europe (współautor K. Górzyńska). Ann. UMCS Sectio C.(1985).
- Species of the genus Bryoria Brodo & D. Hawksw. in Europe. Bull of the Polish Acad. Sc. (1986).
- Epifityczna flora i jej zanikanie pod wpływem zanieczyszczeń powietrza. Strefy skażeń środowiska w woj. chełmskim na podstawie licheno i brioindykacji. (współautor K. Karczmarz,) Annales UMCS Sectio C. 1988).
- Studien über die Flechtengattungen Usnea in Europa. Wydawnictwo UMCS(1994).
- Materials to North American Lichens flora. (współautor J. Fabiszewski) Acta Soc. Bot. Pol.. 67.87-95 (1998).
- Bryoria forsteri (Lichenized Ascomycetina) a new species from Antarctica (współautor M. Olech) Acta Soc. Bot. Pol.. (2004,).
- The use of botanical microtechnique parffin in anatomical studies of lichens (współautor: Leśniewska J., Kuczyńska I.) Annales UMCS sect.C,(2008).
Artykuły przeglądowe edytuj
- Wrażliwość porostów na zanieczyszczenia atmosferyczne. Annales UMCS, sect. C (1974).
- Porosty epifityczne wskaźnikiem czystości powietrza. Folia Soc. Sci. Lubl. Biol. (1985).
- Epifityczna flora Usneaceae i jej wymieranie w Puszczy Białowieskiej. Folia Soc. Sci. Lubl. Biol. (1987, współautor K. Kolanko).
- Porosty i ich właściwości lecznicze (współautor A. Leonowicz) Folia Soc. Sci. Lubl. Biol (1987).
- Biologiczne aspekty ochrony środowiska. Roztoczańskie Spotkania t.V, RPN (2008).
Przypisy edytuj
- ↑ Zmarł śp. prof. dr hab. Jan Bystrek. umcs.pl. [dostęp 2020-02-22]. (pol.).
- ↑ a b c d e f Kto jest kim w botanice polskiej, 1995. Pol. Acad. Sc. Kraków.
- ↑ a b c d e Złota Księga Nauki Polskiej Naukowcy Zjednoczonej Europy (2006)
- ↑ a b c d e Księga Pamiątkowa Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1995, 1995–2004.
- ↑ a b Forscher an Österreichs Flechtenfische. 2017 Biologiezentrum des Österreich. Staphia Vol. 1042. Linz (Austria)
- ↑ a b c Faculty University of Białystok. Faculty of Biology and Chemistry. Scientific Activity. Białystok 1999
- ↑ a b c Wydział Biologii i Biotechnologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie w 70-lecie Uczelni. Wydawnictwo UMCS, 2014
- ↑ a b c d Who is Who w Polsce. Encyklopedia biograficzna z życiorysami znanych Polaków. t. 1 Hübners blaues Who is Who (2002)
- ↑ Złota Księga Nauk Przyrodniczych. Polski Inst. Biograficzny. Hellion 2009, wyd. II (2017)
- ↑ a b Sulcaria Bystrek in D., D. Awasthi. A. key to the Macrolichens of India and Nepal, Journ. Hott. Lab. (1988).
- ↑ Jolanta Bystrek, Jan Bystrek, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Biologia”, 71, 2, 2016.
- ↑ Awasthi G. Lichen genus Alectoria, Bryoria and Sulcaria from India and Nepal Candollea (1985).
- ↑ Sulcaria Bystrek in Brodo & Hawksw. Alectoria and allied genera in North America. Opera Botanica (1977).
- ↑ Bryoria poeltii, B. perspinosa, B. variabilis in Key to the Divaricate Bryoria species in the Himalayan region Jørgensen & all. Lichenologist. 44. (2012).