Wikipedia

Karl May

niemiecki powieściopisarz, znany głównie z powieści przygodowych o "Dzikim Zachodzie"; jeden z najpopularniejszych i najlepiej sprzedających się pisarzy w historii literatury niemieckiej

Karl Friedrich May (pol. Karol May, ur. 25 lutego 1842 w Ernstthal, zm. 30 marca 1912 w Radebeul) – powieściopisarz niemiecki, znany głównie z powieści przygodowych o Dzikim Zachodzie. Jeden z najpopularniejszych i pierwszy pod względem liczby sprzedanych egzemplarzy pisarzy w historii literatury niemieckiej.

Karl May
Ilustracja
May (1907)
Imię i nazwisko

Karl Friedrich May

Data i miejsce urodzenia

25 lutego 1842
Ernstthal

Data i miejsce śmierci

30 marca 1912
Radebeul

Narodowość

niemiecka

Język

niemiecki

Dziedzina sztuki

western, powieść przygodowa

Ważne dzieła

Winnetou

podpis
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Życiorys edytuj

Karl May pochodził z ubogiej rodziny[1] tkackiej[2]. Na świat przyszedł jako jeden z czternaściorga dzieci[3]. Do piątego roku życia był niewidomy[4], odzyskał wzrok dzięki operacji[5]. Początkowo pracował jako nauczyciel, jednak ze względu na popełnione wykroczenia został zwolniony z pracy[4]. Popadał w konflikty z prawem, na skutek których wiele razy trafił do więzienia, głównie za drobne kradzieże[2]. Właśnie w więzieniu odkrył swój talent pisarski. Po wyjściu na wolność (1874)[6] podjął pierwsze poważniejsze próby literackie[5]. W roku 1875 przybył do Drezna i pracował jako redaktor[7]. W roku 1877 został etatowym pisarzem[5]. Na początku swojej drogi literackiej pisarz tworzył tzw. powieści brukowe, ukrywając się pod pseudonimami, np. Capitain Ramon Diaz de la Escosura. Najbardziej znaną powieścią z tego wczesnego okresu twórczości jest Leśna Różyczka.

Pracując jeszcze w redakcji, poznał Emmę Pollmer, z którą wziął ślub w 1880 r[6][3]. Pisarz mieszkał najpierw w Hohenstein-Ernstthal, aż w 1883 roku przeprowadził się ponownie do Drezna. Przełom w jego karierze literackiej nastąpił w 1882 r. – zaczął wtedy opisywać przygody swoich bohaterów w egzotycznych krainach: na Dzikim Zachodzie i Bliskim Wschodzie. Sławę przyniosła mu szczególnie seria powieści dziejących się na Dzikim Zachodzie, których najbardziej znanymi bohaterami byli Winnetou, szlachetny wódz Apaczów i jego biały przyjaciel Old Shatterhand – alter ego pisarza. Sukces powieści polega na tym, że fikcyjne wydarzenia zostały bardzo sugestywnie osadzone w geograficznych, obyczajowych i kulturowych realiach. Z postacią Old Shatterhanda pisarz niemal całkowicie się utożsamiał – jako bohater swoich powieści pozował do zdjęć, odpowiadał na listy, na drzwiach swojego domu w Radebeul umieścił wizytówkę „Karl May zwany Old Shatterhandem”.

Karl May zyskał popularność w Europie.

Na początku XX wieku stał się ofiarą licznych procesów i dociekań prasowych. Odkrycie kryminalnych czynów w młodości było powodem ataków krytyków literackich. Karl May musiał walczyć przed sądami o swoje dobre imię, prawa autorskie i uznanie jego twórczości. Dużym wstrząsem był dla niego również rozwód w 1903 r. z pierwszą żoną – Emmą. May nie pozostał jednak długo samotny – jeszcze w tym samym roku poślubił Klarę Plöhn. Przeżyte zdarzenia i osobiste kłopoty odbiły się na jego zdrowiu. 30 marca 1912 roku pisarz umarł nagle w swojej willi w Radebeul.

Większą część majątku pozostawił fundacji pod jego imieniem, która w 1928 r. otworzyła muzeum w Radebeul. W początkowej fazie pieczę nad fundacją sprawowała druga żona Maya – Klara.

May po raz pierwszy odwiedził USA dopiero w 1908 roku[3], już po napisaniu swoich dzieł, których fabuła rozgrywała się na Dzikim Zachodzie. Nieznajomość realiów miejsc akcji kompensował dobrym przygotowaniem teoretycznym, fantazją i kreatywnością. Karl i Klara Mayowie odbyli swoją podróż do USA na pokładzie sławnego, czterokominowego liniowca NDL-u – „Kronprinzessin Cecilie”.

Wszystkie jego utwory objęte były w 1951 roku zapisem cenzury w Polsce, podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek[8].

Chociaż utwory Karla Maya były wielokrotnie krytykowane jako mało ambitna literatura, to kolejne pokolenia czytelników wciąż się nimi fascynują, głównie ze względu na wartką akcję, egzotykę i humor. Również humanitarne tendencje (dużą rolę odgrywa chrześcijański duch powieści) i poparcie uciskanych narodów (przede wszystkim Indian) stanowią o uniwersalności jego twórczości.

Książki Maya były tłumaczone na co najmniej 33 języki i wydane w łącznej liczbie ponad 200 mln egzemplarzy. Same niemieckie wydania osiągnęły nakład 80 milionów. Karl May należy dzięki temu do grona najpopularniejszych i najlepiej sprzedających się pisarzy niemieckich do czasów obecnych.

Wpływ książek Karla Maya na Adolfa Hitlera edytuj

Klaus Mann opublikował w 1940 tekst 'Karl May: Hitler's Literary Mentor[9]. W. Raymond Wood w 1990 przedstawił 'The Role of the Romantic West in Shaping the Third Reich'[10]. Niemiecki badacz kolonializmu Jürgen Zimmerer oskarża książki Maya o rasizm i uważa Hitlera i Himmlera za miłośników tych książek[11]. Hitler miał podobno wiele książek Maya, nie ma jednak na to dowodu[12]. Hitler uczestniczył w spotkaniu z pisarzem 22 marca 1912 w Wiedniu[13].

Twórczość edytuj

Głównymi bohaterami powieści, których akcja toczy się na Dzikim Zachodzie, są Old Shatterhand oraz Apacz Winnetou. Do najbardziej znanych utworów tego cyklu należą:

  • Winnetou I-III (Winnetou, der Rote Gentleman I-III 1893, wyd. pol. 1910)
  • Old Surehand (Old Surehand I-III 1894–1897, wyd. pol. 1910)
  • Szatan i Judasz I-III (Satan und Ischariot I-III 1896–1897, wyd. pol. 1925)
  • Syn Łowcy Niedźwiedzi – znany również pod tytułem Old Shatterhand (Der Sohn des Bärenjägers 1887, wyd. pol. 1931)
  • Upiór z Llano Estacado (Der Geist des Llano estakado, pierwotnie Der Geist des Llano estakata 1888, wyd. pol. 1986)
  • Skarb w Srebrnym Jeziorze (Der Schatz im Silbersee 1891, wyd. pol. 1925)
  • Król naftowy (Der Ölprinz, pierwotnie Der Oelprinz 1894, wyd. pol. 1927/1935)
  • Czarny Mustang (Halbblut, pierwotnie Der Schwarze Mustang 1896–1897, wyd. pol. 1910)
  • Boże Narodzenie (Weihnacht! 1897, wyd. pol. 1928)
  • Spadkobiercy Winnetou (Winnetou IV 1910, wyd. pol. 1991)

Główni bohaterowie utworów o akcji toczącej się na Bliskim Wschodzie to Kara ben Nemzi oraz jego służący i przyjaciel Halef. Najbardziej popularne powieści z tej serii tworzą tzw. cykl arabski. Tytuły wchodzące w skład tego cyklu:

  • Przez pustynię (Durch die Wüste, pierwotnie Durch Wüste und Harem 1881/82; opowiadanie podróżnicze, wyd. pol. 1938)[14]
  • Przez dziki Kurdystan[15]
  • Z Bagdadu do Stambułu[16]
  • W wąwozach Bałkanów[17]
  • Przez krainę Skipetarów[18]
  • Szut[19]

Inne cykle wschodnie to: W kraju Mahdiego (t. I-III) oraz W kraju Srebrnego Lwa (t. I-IV), na który składają się następujące tytuły (trzy pierwsze części polskiego wydania odpowiadają dwóm pierwszym tomom cyklu w oryginale):

  • Lew krwawej zemsty[20]
  • W lochach Babilonu[21]
  • Twierdza w górach[22]
  • W kraju Srebrnego Lwa
  • Skamieniała modlitwa

a także tworzące jedną całość:

  • Most Śmierci
  • W podziemiach Mekki (kontynuacja Mostu Śmierci, napisana przez Franza Kandolfa)

Inne utwory podróżniczo-przygodowe Karla Maya to powieści rozgrywające się w Ameryce Południowej:

  • Nad Rio de La Plata
  • W Kordylierach
  • Testament Inków

na Dalekim Wschodzie (Chiny):

  • Błękitno-purpurowy Matuzalem

w Afryce:

  • Karawana niewolników

Cykl Ród Rodrigandów (przeróbka wydawnictwa Karl May Verlag, oparta na słynnym zeszytowym brukowcu Maya pt. Leśna Różyczka). Serię wznowiono po raz pierwszy w Polsce powojennej (wersja skrócona) w latach 1988–1991 (KAW Szczecin, seria: „Biblioteka Podróży, Przygody i Sensacji”).

  • Tajemnica Miksteków; Rozbójnicy z Maladety (tom 1)
  • Cyganie i przemytnicy; La Pendola (tom 2)
  • Ku Mapimi; Pantera Południa (tom 3)
  • W Hararze; Rapier i tomahawk (tom 4)
  • Czarny Gerard; Benito Juarez (tom 5)
  • Traper Sępi Dziób; Jego Królewska Mość (tom 6)
  • Maskarada w Moguncji; Grobowiec Rodrigandów (tom 7)
  • Klasztor della Barbara; Walka o Meksyk (tom 8)
  • Zmierzch cesarza (tom 9)

Począwszy od 1910 r. aż do II wojny światowej Karl May był w Polsce bardzo popularny; postaci z jego powieści były powszechymi „idolami” młodzieży. W czasach Polski Ludowej ukazał się tylko Winnetou, Old Surehand, Skarb w Srebrnym Jeziorze oraz W Kordylierach. Dopiero w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych wydano w Polsce większość jego utworów. Nowe tytuły tłumaczone były z niemieckich przeróbek Karl May Verlag, a przedwojenne wznowienia – skrócone.

Ekranizacje edytuj

Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Karla Maya.

Na motywach powieści Karla Maya powstał (głównie w latach sześćdziesiątych) cykl filmów o przygodach Winnetou. Główne role grali w nich Pierre Brice jako Winnetou, Lex Barker jako Old Shatterhand oraz Stewart Granger jako Old Surehand. Filmy te były wyświetlane w kinach w Polsce Ludowej w latach 60. XX wieku.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Karl May [online], Filmweb [dostęp 2023-01-05] (pol.).
  2. ↑ a b Karol May - biografia, życie i twórczość [online].
  3. ↑ a b c Karol May – ojciec Winnetou [online], histmag.org [dostęp 2023-01-09].
  4. ↑ a b May Karl, [w:] Jan Chodera, Mieczysław Urbanowicz (red.), Mały Słownik Pisarzy Niemieckich, Austriackich i Szwajcarskich, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 250.
  5. ↑ a b c Przemysław Poznański, Pisarz, który był Old Shatterhandem | 180 lat temu urodził się Karl May [online], Zupełnie Inna Opowieść, 24 lutego 2022 [dostęp 2023-01-05] (pol.).
  6. ↑ a b Karl May - Biography [online], www-reisen--zu--karl--may-de.translate.goog [dostęp 2023-01-09].
  7. ↑ Dresden-Lese, Karl May [online], Dresden-Lese [dostęp 2023-01-09] (niem.).
  8. ↑ Cenzura PRL, posłowie Zbigniew Żmigrodzki, Wrocław 2002, s. 27.
  9. ↑ [1]
  10. ↑ [2]
  11. ↑ [3]
  12. ↑ https://www.dw.com/en/who-was-karl-may-facts-and-myths-surrounding-the-creator-of-winnetou/a-37675272
  13. ↑ Wyborcza.pl [online], pl/alehistoria/7,121681,21599153,karol-may-czyli-old-shatterhand-ukochany-pisarz-hitlera.html [dostęp 2024-04-23].
  14. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2023-01-09].
  15. ↑ Karl May, Przez dziki Kurdystan : opowieść podróżnicza, Poznań: Wydaw. Poznańskie, 1990, ISBN 83-210-0911-5, OCLC 830078713 [dostęp 2023-01-09].
  16. ↑ Karl May, Z Bagdadu do Stambułu : opowieść podróżnicza, Poznań: Rebis, 1994, ISBN 83-7120-035-8, OCLC 750688555 [dostęp 2023-01-09].
  17. ↑ Karl May, W wąwozach Bałkanów : opowieść podróżnicza, Poznań: Rebis, 1993, ISBN 83-85696-70-9, OCLC 69549205 [dostęp 2023-01-09].
  18. ↑ Karl May, Przez krainę Skipetarów : opowieść podróżnicza, Poznań: Wydaw. Poznańskie, 1991, ISBN 83-210-0952-2, OCLC 69541852 [dostęp 2023-01-09].
  19. ↑ Karl May, Szut opowieść podróżnicza, wyd. 1, Poznań 1994, ISBN 83-7120-145-1, OCLC 722652167 [dostęp 2023-01-09].
  20. ↑ Karl May, W kraju srebrnego lwa [...] Lew krwawej zemsty, Kraków 1993, ISBN 83-85844-02-3, OCLC 75526601 [dostęp 2023-01-09].
  21. ↑ W lochach Babilonu, [w:] Katalogi Biblioteki Narodowej.
  22. ↑ Karl May, W kraju srebrnego lwa [...] Twierdza w górach, Kraków 1993, ISBN 83-85844-04-X, OCLC 75526027 [dostęp 2023-01-09].

Bibliografia edytuj

  • Norbert Honsza, Wojciech Kunicki, Karol May – anatomia sukcesu: życie - twórczość - recepcja, Katowice 1986.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Karl_May&oldid=73587376”