Wikipedia

Kolonia korony brytyjskiej

Kolonia korony brytyjskiej (ang. crown colony) lub, w XVII wieku kolonia królewska (ang. royal colony) − rodzaj administracji kolonialnej w angielskich terytoriach zamorskich, a następnie w imperium brytyjskim[1][2].

Rys ogólny edytuj

Kolonie korony, czy też kolonie królewskie, były zarządzane przez gubernatora wyznaczanego przez monarchę. Do połowy XIX wieku władca mianował gubernatorów królewskich na wniosek ministerstwa kolonii[3]. Pod nazwą „kolonii królewskiej”, pierwsza z tych, które miały stać się później koloniami korony, była od roku 1624 angielska Kolonia Wirginia (obecnie stan USA, Wirginia), kiedy to odwołany został edykt królewski przyznający ziemie w Ameryce Północnej osadniczo-handlowej Kompanii Wirginijskiej, a korona przejęła administrację w swoje ręce[4].

Do połowy XIX wieku termin kolonia korony był używany przede wszystkim w odniesieniu do tych kolonii, które zostały pozyskane w wyniku konfliktów zbrojnych, jak na przykład Trynidad i Tobago[5] czy Gujana Brytyjska, ale z biegiem czasu przyjęto nazywać tak wszystkie kolonie poza prezydencjami i prowincjami Indii Brytyjskich oraz takie nabytki terytorialne jak Górna Kanada, Dolna Kanada, Nowa Fundlandia, Kolumbia Brytyjska (dzisiejsze prowincje państwa o nazwie Kanada), Nowa Południowa Walia, Queensland, Australia Południowa, Tasmania, Wiktoria, Australia Zachodnia (dzisiejsze stany państwa o nazwie Australia) i Nowa Zelandia, które później uzyskały status dominiów[6].

Termin był używany do roku 1981, kiedy to specjalną ustawą parlamentarną wszystkie istniejące jeszcze kolonie przemianowano na „dependencje”. Od 2002 roku noszą nazwę brytyjskich terytoriów zamorskich.

Obecne dependencje korony nigdy nie były traktowane jak kolonie; formą ich rządu jest monarchia konstytucyjna, a samorządowe władze wysp współdziałają z Wielką Brytanią na określonych płaszczyznach (chodzi przede wszystkim o obronność i politykę zagraniczną). Są to Wyspa Man i Wyspy Normandzkie.

Rodzaje kolonii korony edytuj

Istniały trzy rodzaje kolonii korony (stan z 1918 roku) o różnym stopniu niezależności:

  • kolonie z radami reprezentacyjnymi, jak Bermudy, Jamajka, Cejlon, Kolumbia Brytyjska i Fidżi, gdzie istniały jedna lub dwie izby legislacyjne, których członków mianowała korona, ale mogli być wybierani spośród mieszkańców,
  • kolonie z ciałami doradczymi, jak Honduras Brytyjski, Sierra Leone, Grenada i Hongkong, gdzie wszyscy przedstawiciele legislatury pochodzili z nominacji, chociaż często wybierani z miejscowej społeczności. Należy dodać, że Hongkong stał się kolonią korony najpóźniej, z wybraną w roku 1995 radą reprezentantów,
  • kolonie zarządzane bezpośrednio przez gubernatorów, jak Basutoland[7], Gibraltar, Wyspa Świętej Heleny i Singapur − te były najmniej liczne, ale też posiadały najmniejszą autonomię.

Lista kolonii korony edytuj

Terytoria pozyskane przez zasiedlenie, podbój lub przyłączenie do korony brytyjskiej, albo też do krajów Wspólnoty Brytyjskiej.

Nazwa kolonii od do Przyczyna zmiany statusu
  Aden 1937 1967 1963 kolonia przekształciła się w stan Aden w Federacji Arabii Południowej, a od 1967 część Republiki Jemenu
  Australia Południowa 1834 1901 Stan Związku Australijskiego od 1901
  Australia Zachodnia 1829 1901 Stan Związku Australijskiego od 1901
  Basuto 1884 1964 Protektorat brytyjski od 1964; niezależne państwo Lesotho od 1966
  Beczuana 1885 1895 Część brytyjskiej Kolonii Przylądkowej od 1895; od 1966 niepodległe państwo Botswana
  Bermudy 1684 1981 Brytyjska dependencja od 1981
  Birma 1937 1948 Niepodległe państwo od 1948
  Borneo Północne 1946 1963 Część Malezji od 1963 jako Sabah
  Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego 1965 1981 Brytyjska dependencja od 1981
  Brytyjskie Wyspy Dziewicze 1871 1981 Brytyjska dependencja od 1981
  Cejlon 1815 1948 Niepodległe państwo Sri Lanka od 1972
  Connecticut 1636 1776 Stan Connecticut w USA od 1776
  Cypr 1914 1960 Niepodległe państwo Cypr od 1960
  Delaware 1664 1776 Stan Delaware w USA od 1776
  Dolna Kanada 1791 1841 Część zjednoczonej Prowincji Kanady od 1841
  Falklandy 1841 1981 Dependencja brytyjska od 1981
  Floryda Wschodnia 1763 1783 Oddana Hiszpanii; później część stanu Floryda w USA
  Floryda Zachodnia 1763 1783 Oddana Hiszpanii, później część stanu Floryda w USA
  Georgia 1732 1776 Stan Georgia w USA od 1776
  Gambia 1888 1965 Niepodległe państwo Gambia od 1965
  Gibraltar 1713 1981 Dependencja brytyjska od 1981
  Górna Kanada 1791 1841 Część zjednoczonej Prowincji Kanady od 1841
  Gujana Brytyjska 1831 1966 Niepodległa Gujana od 1966
  Honduras Brytyjski 1884 1981 Niepodległe państwo Belize od 1981 (kolonia brytyjska nosiła nazwę Belize od 1973[8])
  Hongkong 1841 1981 Dependencja brytyjska od 1981. Przekazany Chinom w 1997
  Jamajka 1865 1962 Niepodległość od 1962
  Kajmany 1962 1981 Dependencja brytyjska od 1981
  Karolina Północna 1729 1776 Stan Karolina Północna w USA od 1776
  Karolina Południowa 1729 1776 Stan Karolina Południowa w USA od 1776
  Kenia 1920 1963 Niepodległość od 1963
  Kolonia Przylądkowa 1806 1910 Część Związku Południowej Afryki od 1910
  Kolumbia Brytyjska 1866 1871 Część dominium Kanady od 1871
  Labuan 1848 1906 Włączone do kolonii Straits Settlements w 1906
  Malta 1813 1964 Niepodległe państwo od 1964
  Maryland 1632 1776 Stan Maryland w USA od 1776
  Massachusetts Bay 1692 1776 Stan Massachusetts w USA od 1776
  Montserrat 1956 1981 Dependencja brytyjska od 1981
  Natal 1843 1910 Część Związku Południowej Afryki od 1910
  New Hampshire 1692 1776 Stan New Hampshire w USA od 1776
  New Jersey 1702 1776 Stan New Jersey w USA od 1776
  Nowa Fundlandia 1854 1907 Dominium od 1907, część Kanady od 1949
  Nowa Południowa Walia 1788 1901 Część Związku Australijskiego od 1901
  Nowa Zelandia 1841 1907 Dominium brytyjskie od 1907
  Nowy Jork 1691 1776 Stan Nowy Jork w USA od 1776
  Pensylwania 1681 1776 Stan Pensylwania w USA od 1776
  Pitcairn 1952 1981 Dependencja brytyjska od 1981
  Prowincja Kanady 1841 1867 Od 1867 dominium o nazwie Kanada
  Quebec 1763 1791 Podzielony pomiędzy Górną i Dolną Kanadę oraz Terytoria Północno-Zachodnie
  Queensland 1824 1901 Stan Związku Australijskiego od 1901
  Rhode Island i Plantacje Providence 1706 1776 Stan Rhode Island w USA od 1776
  Rodezja Południowa 1923 1980 De facto niepodległe państwo Rodezja (nieuznawane na arenie międzynarodowej) w latach 1965-1979, od 1980 niepodległe państo Zimbabwe
  Saint Christopher-Nevis-Anguilla 1980 1981 Dependencja brytyjska od 1981
  Sarawak 1946 1963 Część Malezji od 1963
  Sierra Leone 1808 1961 Niepodległe państwo od 1961
  Singapur 1946 1963 Włączony do Malezji w 1963, niepodległe państwo od 1965
  Straits Settlements 1867 1946 Rozwiązane w 1946 roku, poszczególne terytoria podzielone pomiędzy kolonię Singapuru, Borneo Północne i Związek Malajski
  Święta Helena 1834 1981 Dependencja brytyjska od 1981
  Tasmania 1803 1901 Ziemia Van Diemena od 1803 do 1856; część Nowej Południowej Walii od 1803; stan Związku Australijskiego od 1901
  Turks i Caicos 1962 1981 Dependencja brytyjska od 1981
  Vancouver 1848 1866 Przyłączony do Kolumbii Brytyjskiej w 1866
  Wiktoria 1851 1901 Stan Związku Australijskiego od 1901
  Wirginia 1624 1776 Stan Wirginia w USA od 1776
  Złote Wybrzeże 1821 1957 Niepodległe państwo Ghana od 1957

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ U.S. Library of Congress - Glossary of terms
  2. ↑ Compact Oxford English Dictionary - Crown colony
  3. ↑ Jenks 1918 ↓, s. 70.
  4. ↑ Porter 1998 ↓, s. 477.
  5. ↑ Historia parlamentu Trynidadu i Tobago
  6. ↑ Olson 1996 ↓, s. 343.
  7. ↑ Jenks 1918 ↓, s. 71-74.
  8. ↑ Belize. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-08-21].

Bibliografia edytuj

  • Edward Jenks: The Government of the British Empire. Little, Brown & Co, 1918. (ang.).
  • James Olson: Historical Dictionary of the British Empire. Greenwood Publishing Group, 1996. ISBN 0-313-29366-X. (ang.).
  • Andrew Porter: The Nineteenth Century, The Oxford History of the British Empire. T. III. Oxford University Press, 1998. ISBN 0-19-924678-5. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kolonia_korony_brytyjskiej&oldid=71739646”