Mąkla tarniowa
Mąkla tarniowa (Evernia prunastri (L.) Ach.) – gatunek grzybów z rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae)[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów[2].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
mąkla tarniowa |
| Nazwa systematyczna | |
| Evernia prunastri (L.) Ach. Lich. univ.: 442, tab. 10, fig. 1 (1810) | |
.JPG)
.JPG)
Systematyka i nazewnictwo edytuj
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Evernia, Parmeliaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten opisał w roku 1753 Karol Linneusz nadając mu nazwę Lichen prunastri. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1810 Erik Acharius, przenosząc go do rodzaju Evernia[1].
- Evernia herinii P.A. Duvign. 1940
- Evernia retusa (Ach.) Röhl. 1813
- Lichen prunastri L. 1753
- Lichen stictoceros Sm. 1804
- Lobaria prunastri (L.) Hoffm. 1796
- Parmelia prunastri (L.) Ach. 1803
- Physcia prunastri (L.) DC. 1805
- Platysma prunastri (L.) Frege 1812
- Ramalina prunastri (L.) Chevall. 1826
Polska nazwa według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2].
Morfologia edytuj
Tworzy listkowato-krzaczkowatą plechę heteromeryczną z glonami protokokkoidalnymi. Zwisająca lub odstająca plecha ma długość do 10 cm i do podłoża przyrasta nasadą. Rozgałęzia się widełkowato lub nieregularnie. Ma barwę szarozielonawą, żółtozielonawą, czasami białawą. Odcinki plechy mają szerokość 1-6, wyjątkowo do 10 mm i tylko w początkowej fazie rozwoju są niemal obłe, wkrótce stają się silnie spłaszczone. Górna strona plechy jest płaska lub nieco wypukła i ma powierzchnię płytko dołeczkowaną lub pomarszczoną, rzadko gładką. Dolna strona plechy jest nieco rynienkowata, delikatnie żyłkowana, czasami podobna do górnej, zawsze jednak jest jaśniejsza. Soralia występują pojedynczo lub w mniejszych lub większych grupach. Mają białawe brzegi, niekiedy biała jest także ich górna strona. Owocniki mają średnicę 2–15 mm, pojawiają się jednak bardzo rzadko na brzegach odcinków plechy. W worku jest po 8 jednokomórkowych, bezbarwnych zarodników o rozmiarach 7–10 × 4–6 μm[4].
Występowanie i siedlisko edytuj
Gatunek kosmopolityczny, najliczniej występujący na półkuli północnej, ale notowany na wszystkich kontynentach (poza Antarktydą)[5]. Występuje na terenie całej Polski i jest dość pospolity[2], jednak znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status NT – gatunek niezagrożony bezpośrednio wyginięciem, jednak w niektórych regionach jego populacje są bliskie zakwalifikowania do kategorii gatunków zagrożonych[6]. W Polsce był gatunkiem częściowo chronionym[7], od 9 października 2014 r. został wykreślony z listy gatunków porostów chronionych[8].
Występuje w lasach i na terenach otwartych, rzadko na wydmach nad brzegiem morza, rosnąc na korze wielu gatunków drzew liściastych i iglastych, rzadziej na stosach kamieni[2].
Znaczenie edytuj
- Plecha mąkli tarniowej w okresach głodu była ważnym składnikiem pożywienia ludzi. Po zmieleniu jest w wielu rejonach Laponii do dzisiaj używana jako dodatek do mąki podczas pieczenia chleba[4].
- Surowiec, jakim są plechy mąkli tarniowej nosi tradycyjną nazwę mech dębowy. Olejek lotny destylowany z plech jest stosowany we współczesnej perfumerii. Znajduje się w wodach po goleniu, męskich dezodorantach, a ponadto jako olejek do lamp zapachowych[9].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
- ↑ a b c d Wiesław Fałtynowicz, Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski, Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003, s. 118, ISBN 83-89648-06-7.
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
- ↑ a b Hanna Wójciak, Porosty, mszaki, paprotniki, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 145, ISBN 978-83-7073-552-4.
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2014-04-18].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 83, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765).
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów.
- ↑ Survey and health assessment of chemical substances in massage oils [online] [dostęp 2014-05-30] [zarchiwizowane z adresu 2012-05-25].