Prymitywizm (malarstwo)
Prymitywizm, sztuka naiwna – obrazy tworzone przez artystów nieprofesjonalnych, także dzieła stylizowane na takie. Zainteresowanie sztuką naiwną pojawiło się we Francji pod koniec XIX wieku.
„Obrazy prymitywne” przypominają często malunki dzieci, charakteryzują się deformacją przestrzeni i perspektywy, lub jej brakiem, skrajnie subiektywnym punktem widzenia, prostymi technikami oraz bardzo często olbrzymim przywiązaniem do szczegółu. Często odwołują się do świata magicznego i symbolicznego, lecz także do życia codziennego.
Geneza i historia edytuj
Szczególne zainteresowanie cywilizacji świata Zachodu dla rodzimego malarstwa naiwnego zbiegło się z odkryciami antropologicznymi i fascynacją obcymi, „prymitywnymi” kulturami. Kultury te wyrażały się w „prostej” sztuce, miały wiele cech wspólnych, mimo pochodzenia z odległych od siebie miejsc na kuli ziemskiej i wydawały się bardzo odległe od percepcji Europejczyka. Sztuka tych ludów nosi ogólną nazwę sztuki prymitywnej, w odróżnieniu od sztuki naiwnej twórców naiwnych, inaczej prymitywistów, z europejskiego kręgu kulturowego.
W epoce królowania subtelnej sztuki epoki impresjonizmu, czy wyrafinowania, jakie przyniósł symbolizm, w rozumieniu sztuki nastąpił przełom. Polegał on na krytycznym przeszacowaniu schematów umysłowych i estetycznych narzuconych przez zachodni racjonalizm. Od „objawienia”, jakim było dostrzeżenie sztuki ludów prymitywnych, dzieci, chorych umysłowo i amatorów-prymitywistów, nastąpił krok następny – uznanie tego rodzaju sztuki za wartościową na równi ze sztuką uprawianą „zawodowo” przez wykształconych artystów. W pewnym sensie zawodowcy zaczęli się uczyć od nieprofesjonalistów, a ci ostatni od „twórców profesjonalnych”. Pojawiła się fascynacja dziełem „nieskażonym przez intelekt”, płynącym prosto z duszy, niestępionym w akademiach i pracowniach mistrzów.
W 1884 powstał Salon Artystów Niezależnych, zwany później po prostu Salonem Niezależnych. W tamtym czasie było to opiniotwórcze serce Paryża, centrum sztuki światowej. W pierwszych latach istnienia promowano w nim sztukę prymitywną lub – precyzyjniej – prymitywistyczną.
W okresie dadaizmu i kolejnych prądów awangardy XX wieku sztuka prymitywistów zdobywała coraz szersze uznanie nie tylko wśród artystów i teoretyków sztuki, ale i wśród szerokiej publiczności. Szczególnie zaś surrealizm docenił związki tej sztuki z podświadomością zbiorową i indywidualną.
Malarze prymitywiści edytuj
Pierwszym i największym malarzem naiwnym, który spotkał się ze światowym uznaniem, był Henri Rousseau „Celnik” (1844–1910), zwany tak od swojego zawodu. Obrazy Rousseau często przedstawiają las (lub raczej dżunglę); są malowane z niezwykłą precyzją w prostym, lekko zgeometryzowanym stylu. Malarz umieszcza na płótnie różne symboliczne zwierzęta – rajskie ptaki, tygrysy czy węże. Symbolika tych obrazów nie jest jednak intelektualna, lecz emocjonalna – ma raczej budować nastrój, niż odwoływać się do skojarzeń odbiorcy. Charakterystyczne dla „Celnika” Rousseau są żywe kolory i silne kontury.
Przez wiele lat aktywny na „scenie” prymitywizmu był niemiecki pisarz Wilhelm Uhde (dość znany w światku artystycznym Paryża; sportretował go w swoim czasie Picasso). Ów aktywny propagator malarstwa naiwnego spopularyzował malarstwo Séraphine de Senlis (1864–1934), która była przez pewien czas jego gosposią. Jej obrazy przedstawiają głównie kwiaty ogrodowe, malowane z niezwykłą, wspomnianą już jako charakterystyczną dla malarstwa naiwnego, precyzją. Kształty układające się z maleńkich listków przypominają ludowe wzory roślinne.
Z podobną pieczołowitością pracował Louis Vivin (1861–1936), znany najlepiej ze swych „widokówek”, na których przy pomocy uproszczonych środków przedstawiał sceny podmiejskie i miejskie. Na obrazach Vivina nie ma głębi perspektywicznej ani cieniowania, są za to niezwykle żywe kolory i ostre kontrasty barw, przywodzące na myśl dziecięce obrazki pastelowe. Z późniejszego okresu popularności sztuki naiwnej można wymienić jeszcze dwóch francuskich artystów: André Bauchanta oraz Camille Bombois.
Najsłynniejszymi polskimi malarzami prymitywistami byli Nikifor Krynicki, Teofil Ociepka czy Karol Kostur.
