Wikipedia

Psychobiografia

opisanie znaczących osób poprzez zastosowanie teorii oraz badań psychologicznych

Psychobiografia ma na celu opisanie znaczących osób, np. artystów lub przywódców politycznych poprzez zastosowanie teorii oraz badań psychologicznych. Jest biografią, która często odwołuje się do prawidłowości psychologicznych[1]. Ma znaczenie z uwagi na fakt, że treści przekonań, w tym również iluzje jednostek znaczących w historii bywają pomocne w trafnym opisie dziejów[2]. Dzięki połączeniu psychologii osobowości i danych historycznych[3] psychobiografia może być uważana za historyczną formę studium przypadku (case study), stanowiąc rozwijający się obszar w dziedzinie biografii[4].

Osoby, które były przedmiotem badań psychobiograficznych, to m.in. Adolf Hitler[5], Sylvia Plath, Vincent van Gogh, Marcin Luter[6], Abraham Lincoln, Elvis Presley, Søren Kierkegaard, Friedrich Nietzsche[7], Andrew Jackson oraz Richard Nixon[8].

Jednym z pierwszych przykładów użyteczności psychobiografii był raport Henry'ego Murraya na temat osobowości Adolfa Hitlera[9].

Za pierwszą nowoczesną psychobiografię powszechnie uważana jest analiza osobowości Leonarda da Vinci autorstwa Zygmunta Freuda (Leonarda da Vinci wspomnienie z dzieciństwa, 1910)[10][11], jednakże, jak zauważa Teresa Rzepa[12][13], pierwszym na świecie psychobiografistą był Władysław Witwicki, wyprzedzając o rok Freuda swoją psychobiografią Sokratesa, zawartą we wstępie do własnego tłumaczenia Uczty Platona (1909)[14]. Zainicjował on w ten sposób uprawianie filozofii metodą badania osobowości filozofów i tworzenia ich portretów psychologicznych[15]. Witwicki przeprowadził również analizę psychologiczną Jezusa – w komentarzu do własnego przekładu Ewangelii Mateusza i Ewangelii Marka (Dobra Nowina według Mateusza i Marka)[16][17][18][19][20].

Gdy psychobiografie zyskały większe uznanie, autorzy różnych zawodów stworzyli własne dzieła z alternatywnych perspektyw i różnych metod analizy tematów psychobiograficznych, znacznie poszerzając psychobiografię poza perspektywę psychoanalityczną. Po psychoanalitykach, psychologach i psychiatrach, którzy napisali pierwsze psychobiografie, grono autorów poszerzyło na historyków, politologów, krytyków literackich, socjologów i antropologów, którzy przyczynili się do rozwoju tego gatunku. Od 1910 roku opublikowano ponad 4000 psychobiografii[21].

Z psychobiografią związany jest dział psychologii – psychobiografistyka, reprezentowana w Polsce przez Teresę Rzepę[22], która z kolei m.in. przedstawiła próbę portretu psychologicznego Władysława Witwickiego w swojej pracy habilitacyjnej Psychologia Władysława Witwickiego[23]. W latach 1998-2000 Leszek Nowak z Poznania (ur. 1962)[24] napisał opracowanie, w którym na podstawie własnych przebytych urojeń posłanniczych oraz myśli nadwartościowych, w zestawieniu z opisami ewangelicznymi próbuje zrekonstruować psychikę Jezusa z Nazaretu – w rozdziałach zawierających kolejno analizę cech charakteru „zbawiciela ludzkości”, opis możliwego przebiegu wydarzeń z okresu jego publicznej działalności, naturalistyczne wyjaśnienie cudów[25].

Do najbardziej znanych psychobiografistów jest zaliczany Erik Erikson[26]. Jego największe dzieła to psychobiografie Marcina Lutra Young man Luther (1958)[27] oraz Mahatmy Gandhiego Ghandi's truth (1969)[28] oparte na koncepcjach psychoanalizy[29][30].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Dymkowski 2003 ↓, s. 104.
  2. ↑ Dymkowski 2000 ↓, s. 64.
  3. ↑ Bernardo J. Carducci: The Psychology of personality: viewpoints, research, and applications. Malden (Massachusetts): Wiley-Blackwell, 2009, s. 196. ISBN 978-14-0513-635-8. LCCN 2008044448. OCLC 940752418.
  4. ↑ Carl Edmund Rollyson: Biography: an annotated bibiography. Pasadena: Wiley-Blackwell, 2007, s. 3. ISBN 978-05-9545-485-3. OCLC 252474442.
  5. ↑ Robert G. L. Waite: The Psychopatic God, Adolf Hitler. New York: Basic Books, 1977. ISBN 0-465-06743-3. LCCN 76043484. OCLC 603722344.
  6. ↑ Geoffrey R. Elton: The Practice of History. London: HarperCollins Distribution Services, 1969, s. 39. ISBN 978-00-06319-23-8.
  7. ↑ Rüdiger Safranski: Nietzsche: A philosophical Biography. New York: W. W. Norton, 2002. ISBN 0-393-05008-4. LCCN 2001052130.
  8. ↑ Jacques Barzun, Henry Franklin Graff: The Modern Researcher. New York: Harcourt Brace Jovanovich, 1977, s. 199. ISBN 978-01-51614-80-6. LCCN 76025777. OCLC 422118258.
  9. ↑ Henry Murray: Analysis of the Personality of Adolph Hitler, United States Office of Strategic Services, 1943. via Cornell University Law Library
  10. ↑ Sigmund Freud: Eine Kindheitserinnerung des Leonardo da Vinci. Leipzig & Wien: Franz Deuticke, 1910. LCCN 76457027. OCLC 2165480.
  11. ↑ Dymkowski 2003 ↓, s. 20.
  12. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 11, 101.
  13. ↑ Teresa Rzepa, Bartłomiej Dobroczyński: Historia polskiej myśli psychologicznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2019, s. 239. ISBN 978-83-01-20464-8.
  14. ↑ Platon: Uczta. Władysław Witwicki (Wstęp, oprac., tłum.). Lwów: Księgarnia Polska B. Połonieckiego, 1909. OCLC 749535447.
  15. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 11.
  16. ↑ Władysław Witwicki: Dobra Nowina według Mateusza i Marka. Warszawa: PWN, 1958. OCLC 647266014.
  17. ↑ Amadeusz Citlak. Psychobiography of Jesus Christ in view of Władysław Witwicki's theory of cratism. „Journal for Perspectives of Economic Political and Social Integration”. 21 (1-2), s. 155-184, grudzień 2015. Towarzystwo Naukowe KUL. DOI: 10.2478/pepsi-2015-0007. ISSN 2300-0945. 
  18. ↑ Amadeusz Citlak. The Lvov-Warsaw School: The forgotten tradition of historical psychology. „History of Psychology”. 19 (2), 2016. American Psychological Association. DOI: 10.1037/hop0000029. ISSN 1093-4510. OCLC 6029347169. (ang.). 
  19. ↑ Jan Szmyd: Psychologiczny obraz religijności i mistyki. Z badań psychologów polskich. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1996, s. 197. ISBN 83-86841-54-0.
  20. ↑ Andrzej Nowicki: Witwicki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982, s. 90. ISBN 83-214-0301-8.
  21. ↑ W. M. Ruynan: Progress in psychobiography, Journal of personality 56 (1988), s. 295-326
  22. ↑ Teresa Rzepa – Uniwersytet SWPS. SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny. [dostęp 2022-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-06)].
  23. ↑ Rzepa 1991 ↓, s. 189–219.
  24. ↑ Nie mylić z filozofem i prawnikiem Leszkiem Nowakiem (1943–2009), również z Poznania.
  25. ↑ Leszek Nowak: Prywatna Witryna Internetowa Leszka Nowaka. Internet Archive. [dostęp 2018-07-09]. (pol.).
  26. ↑ Bernardo J. Carducci: The Psychology of personality: viewpoints, research, and applications. Malden (Massachusetts): Wiley-Blackwell, 2009, s. 197. ISBN 978-14-0513-635-8. LCCN 2008044448. OCLC 940752418.
  27. ↑ Erik H. Erikson: Young Man Luther: A Study in Psychoanalisys and History. New York: W. W. Norton & Company, 1958. ISBN 978-0-393-07365-2. OCLC 781241324.
  28. ↑ Erik H. Erikson: Gandhi's Truth: On the Origins of Militants Nonviolence. New York: W. W. Norton & Company, 1969. OCLC 17944993.
  29. ↑ Dymkowski 2003 ↓, s. 17–18.
  30. ↑ Wincenty Okoń: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 2001, s. 95. ISBN 83-88149-41-5.

Bibliografia edytuj

  • Maciej Dymkowski: Między psychologią a historią. O roli złudzeń w dziejach.. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, 2000. ISBN 83-88495-01-1.
  • Maciej Dymkowski: Wprowadzenie do psychologii historycznej. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2003. ISBN 83-89120-46-1.
  • Teresa Rzepa: Psychologia Władysława Witwickiego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1991. ISBN 83-232-0332-6.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Psychobiografia&oldid=71742645”