Wikipedia

Rędzina

płytka gleba

Rędzina – (również gleby darniowe-węglanowe) płytka międzystrefowa gleba kalcymorficzna powstała na skałach wapiennych. Rędziny są na ogół glebami żyznymi jednakże z powodu trudności w uprawianiu są zakwalifikowane jako gleby klas od IIIa do V. W niektórych systemach klasyfikacji gleb (FAO, WRB) rędziny odpowiadają niektórym typom leptosoli i kambisoli[1].

Rędzina wytworzona na skałach kredowych mastrychtu, Kozubowski Park Krajobrazowy

Charakterystyka edytuj

Rędziny są zbudowane na skałach wapiennych. Mają niewielką warstwę humusową, wytworzoną głównie przez szczątki traw. Ze względu na niewielką miąższość są bardzo narażone na erozję[2].

Nazwa „rędzina” pochodzi od staropolskiego słowa „rzędzić” (mówić, gwarzyć). Gleby te zawierają dużo części szkieletowych (żwirów i kamieni) i w trakcie orki „gwarzą” z rolnikiem. W terminologii Radzieckiego Towarzystwa Gleboznawczego gleby darniowe-węglanowe[3].

Skład chemiczny edytuj

Rędziny są bogate w dwuwartościowe kationy – wapniowe i magnezowe. Ze względu na odczyn bliski obojętnemu, znaczny udział w zasobach przyswajalnego dla roślin azotu mają jony azotanowe, podczas gdy w glebach kwaśnych typowa jest przewaga jonów amonowych. Rędziny są stosunkowo ubogie w żelazo, a zawartość fosforu i potasu mają porównywalną z innymi typami gleb[4]. Bufor wodorowęglanowy gleb wapiennych ma właściwości neutralizujące zakwaszenie, niemniej, lokalny wpływ procesów zachodzących w glebie i ściółce, np. w zasięgu oddziaływania buka, może prowadzić do kwasowości porównywalnej z glebami bielicowymi[5].

Profil edytuj

 
Profil rędziny

Rędziny znajdują się na warstwie skał węglanowych, na których znajduje się warstwa gleby[2]. Układ warstw rędziny zapisywany jest symbolicznie ACca-Cca-R[6], w niektórych przypadkach kiedy skały węglanowe są głęboko albo na skutek naturalnego nanoszenia albo antropogenicznego (Rigosole) profil glebowy może wyglądać tak: Aca-ACca-Cca-R lub kiedy warstwa nanosu jest odpowiednio duża: A-Aca-ACca-Cca-R[7]

  • A – poziom próchniczny
  • C – poziom skały macierzystej
  • R – poziom skały litej
  • ca – znaczny udział związków wapnia w poziomie.

Poziom próchniczny w zależności od ilości i rozdrobnienia skał wapiennych ma barwę od czarnej (takiej jak w czarnoziemach) po białawą (taką jak w bielicach)[7].

Występowanie edytuj

Rędziny nie są glebami strefowymi i ich tworzenie się jest uzależnione w zasadzie tylko od skał leżących pod powierzchnią[3]. Gleby te występują na skałach wapiennych[2], można je spotkać na wszystkich kontynentach w różnych strefach klimatycznych.

Azja edytuj

Rędziny w Azji występują na Wyżynie Środkowosyberyjskiej, gdzie na terenie międzyrzecza ocko-angarskiego i angarsko-leńskiego stanowią według różnych badań 30-50% ogólnego obszaru. Jednakże w tym regionie pojawiają się rędziny mające poziom glebowy wynoszący nawet do 25 centymetrów, a poziom, na którym jeszcze występuje humus (czyli warstwa wierzchnia i warstwa przejściowa), nawet do 1 metra[8]. Rędziny występują również, choć w mniejszym stopniu i zdecydowanie gorszej jakości, w Azji Mniejszej[9]. Dodatkowo istnieją również na wschód od Morza Białego, jednakże występują tam w bardzo małych wyspach, przez co na mapach gleb świata nie są zaznaczane[10].

Europa edytuj

Rędziny w Europie powstają głównie na obszarach, na których są skały wapienne, szczególnie dużo tego typu gleb jest na terenie francuskich równin[11]. Występują także w mniejszych ilościach w pasie równoleżnikowym obejmującym wyżyny niemieckie i polskie[12], natomiast w strefie śródziemnomorskiej, we Włoszech oraz Hiszpanii, tworzą niewielkie wyspy lub mozaiki i z tego powodu nie są zaznaczane na mapach świata[9].

Ameryka Północna edytuj

Rędziny w Ameryce występują w dużych ilościach tylko w Teksasie, jednakże ze względu na miąższość warstwy wierzchniej przypominają gleby inicjalne i nie są uprawiane[2]. Poza tym występują w niewielkich ilościach na przedgórzach Kordylierów[13]. Skały węglanowe, na których mogłyby się tworzyć rędziny, znajdują się jeszcze w północnej części wschodniego wybrzeża, dotychczas na tych skałach wytworzyły się jednak tylko pararędziny[14].

Afryka edytuj

Rędziny w Afryce występują w strefie śródziemnomorskiej, jednakże ze względu na bliskość Sahary w wielu miejscach zamiast rędziny tworzą się gleby słone, najczęściej sołonczaki[15].

Australia edytuj

W Australii, podobnie jak w Afryce, rędziny często przechodzą w gleby słone, z tego względu prawie się ich nie wyróżnia. Jednakże w miejscach, gdzie już się znajdują i nie są zasolone, są glebami dobrymi ze względu na głęboką warstwę zewnętrzną dochodzącą do 50-60 cm. Rędziny australijskie w dużej mierze nie są zbudowane na czystych skałach węglanowych takich jak w Europie, lecz raczej na skałach gipsowych[16].

Roślinność edytuj

Naturalna edytuj

Rędziny porastają różne zbiorowiska roślinne, w zależności od miejscowych warunków. Często są to zbiorowiska trawiaste, które wytwarzają warstwę humusową[2]. W środkowej Europie roślinność naturalną rędzin często stanowią buczyny, np. żyzna buczyna niżowa (Galio odorati-Fagetum=Melico-Fagetum)[17] lub żyzna buczyna karpacka (Dentario glandulosae-Fagetum=Fagetum carpaticum). Rędziny czarnoziemne i brunatne są z kolei siedliskiem różnych typów grądów, a górskie oprócz buczyn i lasów jodłowo-bukowych także świerczyn, jaworzyn (np. Phyllitido-Aceretum) i zarośli kosodrzewiny. W miejscach nieodpowiednich dla drzew wykształcają się nawapienne murawy, np. z klasy Seslerietea variae budowane przez trawy i turzyce[18]. Ze względu na dużą zawartość wapnia, na rędzinach spotkać można rośliny wapieniolubne (kalcyfilne), a rzadkie są rośliny kwasolubne.

Przydatność rolnicza edytuj

Rędziny są glebami dość dobrymi, jednakże trudności w uprawie powodują, że zostały zakwalifikowane jako gleby klas od IIIa do V. Zróżnicowanie klasowe jest przede wszystkim spowodowane głębokością zalegania skał podłoża[19]. Przydatność rolnicza w dużej mierze zależy od głębokości warstwy humusowej, którą można uprawiać. Mimo posiadania warstwy przejściowej, która może mieć dość dużą miąższość, można je orać w dość cienkiej wierzchniej warstwie. Powoduje to, że mogą być wykorzystywane w ograniczonym zakresie[2]. Jedynie na Syberii pomiędzy Oką a Leną możliwa teoretycznie jest uprawa na większą skalę[8], jednakże tam przeszkodą jest klimat zbyt chłodny dla wielu roślin[20]. Dodatkowym problemem jest zasolenie tych gleb w Afryce i Australii i przechodzenie ich w sołonczaki[16].

Po nawiezieniu gleby nawet gorszej niż wierzchnia warstwa rędziny można uprawiać nawet rośliny wymagające, np. pszenicę, buraki cukrowe. W praktyce w Europie uprawia się gatunki mniej wymagające: żyto, ziemniaki, owies[7].

Klasyfikacja rędzin edytuj

W zależności od przyjętego systemu klasyfikacji typów gleb, rędziny mogą być dzielone na kilka podtypów. W pewnych systemach zaś nie są w ogóle wydzielane lub są traktowane jak wapienne lub rędzinowe odmiany innych typów[21].

W systemie Avery’ego rędziny są typem gleb litomorficznych i dzielą się w następujący sposób[22]:

  • rędziny (rendzinas)
    • rędziny próchniczne (humic rendzinas)
    • rędziny szare (grey rendzinas)
    • rędziny brunatne (brown rendzinas)
    • rędziny koluwialne (rumoszowe) (colluvial rendzinas)
    • rędziny glejowe (gleyic rendzinas)
    • rędziny próchniczno-glejowe (humic gleyic rendzinas)

a także podobne do nich:

  • pararędziny (pararendzinas)
  • rędzinopodobne gleby aluwialne (rendzina-like alluvial soils)

W klasyfikacji Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego rędziny są włączane do działu gleb litogenicznych (I) i dzielone na następujące jednostki[18]:

  • rząd: IB. gleby wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju
    • typ: IB1. rędziny
      • a) inicjalne
      • b) właściwe
      • c) czarnoziemne
      • d) brunatne
      • e) próchniczne górskie
      • f) butwinowe górskie
    • typ: IB2. Pararędziny
      • a) inicjalne
      • b) właściwe
      • c) brunatne

Podtypy rędzin też mogą być dzielone na dwie grupy: węglanowe i siarczanowe (gipsowe)[18].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Małgorzata Kalicka, Jacek Chodorowski, Ryszard Dębicki. Rendzinas subtypes overgrown by xerothermic sward and attemp at their classification in various systematics. „Acta Agrophysica”. 108, s. 5–15, 2004. ISSN 1234-4125. (ang.). 
  2. ↑ a b c d e f Harry C. Buckman, Nyle C. Brady: Gleba i jej właściwości. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1971, s. 306.
  3. ↑ a b Bohdan Dobrzański: Zarys geografii gleb. Warszawa: PWN, 1966, s. 45.
  4. ↑ J.A. Lee, The calcicole-calcifuge problem revisited, „Advances in Botanical Research”, 29, Academic Press, 1999, s. 1–30, ISBN 0-12-005929-0 (ang.).
  5. ↑ Ulrich Bernard: Soil acidicity and its relations to acid deposition. W: Bernard Ulrich: Effects of accumulation of air pollutants in forest ecosystems. Dordrecht: Kluwer, 1983, s. 127–146. ISBN 90-277-1476-2.
  6. ↑ Systematyka rocznik. [dostęp 2010-03-16].
  7. ↑ a b c Bohdan Dobrzański: Zarys geografii gleb. Warszawa: PWN, 1966, s. 46.
  8. ↑ a b M. A. Głazowska: Gleby kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1981, s. 170. ISBN 83-01-02198-5.
  9. ↑ a b M. A. Głazowska: Gleby kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1981, s. 207. ISBN 83-01-02198-5.
  10. ↑ M. A. Głazowska: Gleby kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1981, s. 160. ISBN 83-01-02198-5.
  11. ↑ M. A. Głazowska: Gleby kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1981, s. 185. ISBN 83-01-02198-5.
  12. ↑ M. A. Głazowska: Gleby kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1981, s. 193. ISBN 83-01-02198-5.
  13. ↑ M. A. Głazowska: Gleby kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1981, s. 281. ISBN 83-01-02198-5.
  14. ↑ M. A. Głazowska: Gleby kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1981, s. 295. ISBN 83-01-02198-5.
  15. ↑ M. A. Głazowska: Gleby kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1981, s. 383. ISBN 83-01-02198-5.
  16. ↑ a b M. A. Głazowska: Gleby kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1981, s. 405. ISBN 83-01-02198-5.
  17. ↑ R. G. Joergensen. Organic matter and nutrient dynamics of the litter layer on a forest Rendzina under beech. „Biology and Fertility of Soils”. 11 (3), s. 163–169, czerwiec 1991. Springer. DOI: 10.1007/BF00335762. ISSN 0178-2762. (ang.). 
  18. ↑ a b c Systematyka gleb Polski : Wydanie czwarte. „Roczniki gleboznawcze”. XL (3/4), 1989. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISSN 0080-3642. (pol.). 
  19. ↑ Bohdan Dobrzański: Zarys geografii gleb. Warszawa: PWN, 1966, s. 137-138.
  20. ↑ Danuta Martyn: Klimaty kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1995, s. 132-139. ISBN 83-01-11845-8.
  21. ↑ Othmar Nestroy. The World Reference Base for Soil Resources (WRB) as an Instrument for the National and International Communication. „Agriculturae Conspectus Scientificus”. 72 (1). s. 9–12. (ang.). 
  22. ↑ Dick Thompson: The National Soil Map and Soil Classification. Cranfield University, 2007.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rędzina&oldid=73401545”