Rozmowy z katem
Rozmowy z katem – utwór literatury faktu autorstwa Kazimierza Moczarskiego[1].
| Autor | |
|---|---|
| Tematyka |
wojenna |
| Typ utworu | |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język | |
| Data wydania |
1972–1974 |
| Wydawca |
czasopismo "Odra" |
Historia publikacji edytuj
Ukazała się po raz pierwszy w latach 1972–1974 w miesięczniku Odra, następnie jako książka, Rozmowy zostały wydane w 1977 (w niepełnej wersji). Wersja pełna i nieocenzurowana ukazała się po raz pierwszy w roku 1992 nakładem PWN. Książka ta stanowi dokumentalną i rzetelną relację, mającą cechy studium socjologicznego i psychologicznego.
Rękopis dzieła został zakupiony w 2007 przez Bibliotekę Narodową od córki autora, Elżbiety Moczarskiej[2]. Od 2024 rękopis prezentowany jest na wystawie stałej w Pałacu Rzeczypospolitej[2].
Powstanie i tematyka dzieła edytuj
Powieść jest oparta na autentycznych wydarzeniach. W roku 1949 Kazimierz Moczarski, dziennikarz, prawnik z wykształcenia, żołnierz Armii Krajowej, został osadzony przez władze komunistyczne wraz ze zbrodniarzem, wysokiej rangi oficerem SS Jürgenem Stroopem w jednej celi więzienia mokotowskiego w Warszawie. Stroop (m.in. likwidator getta warszawskiego podczas powstania w 1943, odpowiedzialny za śmierć dziesiątek tysięcy ludzi) został wcześniej skazany na karę śmierci przez amerykański sąd, w Polsce sądzony był m.in. za zbrodnie z Warszawy i Poznańskiego. Umieszczając Moczarskiego ze zbrodniarzem władzom komunistycznym prawdopodobnie chodziło o złamanie psychiki polskiego bohatera wojennego i działacza AK. Wraz z nimi wyrok odbywał niejaki Gustaw Schielke, niemiecki policjant. Ta sytuacja sprowokowała Moczarskiego do stworzenia portretu osobowości hitlerowca, opisu jego życia i kariery oraz napisania książki o mechanizmach działania i rozwoju nazizmu[3].
Uwagę zwraca niezwykła pamięć Moczarskiego, który spisując rękopis tuż po wyjściu z więzienia w 1956, pamiętał wiele szczegółów z pobytu, takich jak rozmowy, gesty czy reakcje współwięźniów. Sam autor podejrzewał, że pamięć spowodowana była niezwykłym napięciem okresu wyczekiwania na wykonanie na nim wyroku śmierci. Przed opublikowaniem Rozmów wszystkie fakty w nich zawarte, w miarę możliwości, zostały przez autora zweryfikowane. Moczarski miał dostęp do niektórych świadków opisanych zdarzeń oraz do stenogramów i dokumentów procesowych polskich i amerykańskich.
Adaptacje edytuj
W 1977 teatralną adaptację Rozmów z katem w Teatrze Powszechnym w Warszawie przedstawił Andrzej Wajda (premiera 22 grudnia 1977 roku) z Zygmuntem Hubnerem w roli Moczarskiego, Stanisławem Zaczykiem jako Stroopem oraz Kazimierzem Kaczorem w roli Schielkego[4]. W 2006 roku powstał film fabularny, w reżyserii Macieja Englerta. W role Kazimierza Moczarskiego i Jürgena Stroopa wcielili się Andrzej Zieliński i Piotr Fronczewski, a w roli Schielkego Sławomir Orzechowski[5].
Przypisy edytuj
- ↑ Książka: Rozmowy z katem. www.biblionetka.pl. [dostęp 2012-01-06].
- ↑ a b Pałac Rzeczypospolitej. Trzy razy otwierana. Najcenniejsze zbiory Biblioteki Narodowej w Pałacu Rzeczypospolitej. Tomasz Makowski (oprac.), Patryk Sapała (współprac.). Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2024, s. 9, 96.
- ↑ Jolanta Wakulińska: Rozmowy z katem. www.lektury.gazeta.pl, 2008-07-02. [dostęp 2012-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-17)].
- ↑ Rozmowy z katem [online], www.powszechny.com [dostęp 2016-06-13].
- ↑ Rozmowy z katem. www.filmpolski.pl. [dostęp 2012-01-06].
Linki zewnętrzne edytuj
- Przedmowa Franciszka Ryszki
- S. Dutka Rozmowy z katem, czyli człowiek z plasteliny. serwisy.gazeta.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-16)]. (kopia z Archiwum Internetu linku GW http://serwisy.gazeta.pl/edukacja/1,72319,862430.html)
- O spektaklu teatralnym „Rozmowy z katem”