Shenyang J-15

Shenyang J-15 – chiński myśliwiec pokładowy, będący zmodyfikowaną nielicencyjną kopią rosyjskiego samolotu Su-33, wywodzący się z konstrukcji myśliwca J-11 (chińskiej odmiany licencyjnej rosyjskiego Su-27).

Shenyang J-15

Dane podstawowe
Państwo	Chiny
Producent	Shenyang Aircraft Corporation
Typ	myśliwiec pokładowy
Załoga	1
Historia
Data oblotu	31 sierpnia 2009
Dane techniczne
Wymiary
Rozpiętość	14,7 m
Długość	21,2 m
Wysokość	5,72 m
Masa
Własna	18 500 kg
Startowa	33 000 kg
Uzbrojenia	6500 kg
Osiągi
Prędkość maks.	2300 km/h
Prędkość wznoszenia	300 m/s
Pułap	17 000 m
Zasięg	3000 km
Dane operacyjne
Użytkownicy
Chińska Republika Ludowa

Historia

Geneza

Wraz ze wzrostem morskich ambicji w Chinach, pojawiła się potrzeba posiadania lotniskowca będącego doskonałym narzędziem projekcji siły, jak również podnoszącym międzynarodowy prestiż Państwa Środka. Pierwszy plan zakładający wprowadzenie do służby tego typu jednostek pojawił się w 1987 roku. Nie mając doświadczenia w budowie takich okrętów, Chińczycy podjęli decyzje o zakupie wycofanych z innych flot lotniskowców. Pierwszym z nich był HMAS "Melbourne" (R21) (zwodowany w 1945 roku), lotniskowiec typu Majestic, zakupiony w 1985 roku. Pierwotnie okręt został zakupiony w celu zezłomowania, ale najpierw został poddany gruntownym badaniom, podczas których z jego konstrukcją zapoznali się chińscy specjaliści. Kolejnymi okrętami były eks -radzieckie lekkie lotniskowce projektu 1143: "Mińsk", zakupiony w 1998 roku oraz "Kijew", zakupiony w 2000 roku. Jednak obydwie jednostki miały dość ograniczone możliwości pełnienia funkcji typowych lotniskowców i jako nieperspektywniczne zakończyły swój żywot jako centra rozrywki w chińskich portach. Kolejną jednostką był zwodowany w Związku Radzieckim ciężki krążownik lotniczy typu Admirał Kuzniecow, niedokończony "Wariag". Jednostkę w 1998 roku zakupiło chińskie przedsiębiorstwo z zamiarem przebudowy na centrum hotelarsko-rozrywkowe. W 2002 roku okręt przybył do portu Dalian. Przez kilka lat lotniskowiec był jedynie konserwowany; jednak przekazanie go w 2004 roku chińskiej marynarce wojennej sprawiło, iż rozpoczęto prace mające na celu przywrócenie go do wypełniania zadań militarnych. Próby morskie lotniskowca rozpoczęły się 10 sierpnia 2011 roku a rok później, 25 września 2012 roku okręt uroczyście został przyjęty do służby, tym samym Chiny pozyskały sprawny lotniskowiec jeszcze przed ukończeniem budowy własnych jednostek tego typu, lotniskowców projektu 085.

Projekt

Nowy okręt oraz przyszłe chińskie lotniskowce potrzebowały odpowiednich samolotów zdolnych do operowania z ich pokładów. Chińczycy nie mając doświadczenia w budowie tego typu maszyn, podjęli negocjacje z Rosją w celu pozyskania samolotów Su-33, będących zmodyfikowanymi pod kątem działań z pokładów lotniskowców samolotami Su-27. Początkowo rozmowy dotyczyły zakupu około 50 maszyn. W miarę trwania negocjacji Chiny redukowały swoje potrzeby do kilkunastu samolotów i dokumentacji technicznej, aż wreszcie do pojedynczych sztuk wraz z licencją na ich budowę. Takie zachowanie było podyktowane dwoma czynnikami. Pierwszym z nich było uruchomienie w Chinach budowy samolotu Shenyang J-11, będącego chińską kopią Su-27SK. Drugim było pozyskanie na Ukrainie samolotu T-10K-7 (według niektórych źródeł był to T-10K-3), wersji przedprodukcyjnej Su-33, który pozostał na Krymie po rozpadzie ZSRR. Obydwie maszyny stacjonowały w poradzieckiej bazie NITKA (Наземный Испытательный Tренажер Kорабельной Aвиации – НИТКА), Naziemnym Kompleksie Badawczym i Treningowym Lotnictwa, poligonie, na którym testowano samoloty pokładowe. Posiadając samolot oraz opanowawszy technologię produkcji Su-27SK, Chiny zdecydowały się samodzielnie podjąć próbę zbudowania samolotu będącego odpowiednikiem Su-33. Ukraińska maszyna znalazła się w Shenyang w 2001 roku, ale według oficjalnych źródeł, prace nad nowym samolotem, specjaliści z Shenyang Aircraft Corporation oraz instytutu określanego kryptonimiem "601" rozpoczęli dopiero w styczniu 2007 roku. Według dostępnych informacji prototyp został ukończony w 2008 roku, a 31 sierpnia 2009 roku wzniósł się w swój dziewiczy lot. Samolot zewnętrznie w niewielkim stopniu różni się od Su-33 (według niepotwierdzonych doniesień może być to zmodernizowany przez Chińczyków egzemplarz zakupiony na Ukrainie). Z samolotu J-11 przejęto rozmieszczenie czujników systemów ostrzegawczych. W porównaniu do J-11, jego pokładowy odpowiednik posiada wzmocnione podwozie, zdwojone koła przedniej goleni i większe amortyzatory podwozia głównego. Skrócono również tylną belkę ogonową, charakterystyczne "żądło" znajdujące się pomiędzy dyszami silników. Umożliwia to realizowanie lądowania z dużymi kątami natarcia. Pod żądłem umieszczono hak do lądowania na pokładzie okrętu. Tuż za kabiną pilota, a przed krawędzią natarcia skrzydła, znajdują się dodatkowe powierzchnie sterujące, usterzenie poziome (charakterystyczne dla Su-33). Konstruktorzy zwiększyli powierzchnie składanych (w celu umożliwienia hangarowania) skrzydeł i klap. Na samolocie zastosowano rosyjskie silniki AL-31. Prawdopodobnie docelowo będą to jednak chińskie silniki WS-10H. Informacje i szczegóły dotyczące zastosowanych w maszynie systemów są niepewne i bardzo skąpe. Podobne wątpliwości i przypuszczenia dotyczą uzbrojenia, jakie będzie przenosił J-15.

Pierwsze zdjęcia J-15 zostały upublicznione w maju 2010 roku. Do dnia dzisiejszego potwierdzone jest zbudowanie sześciu samolotów prototypowych o numerach burtowych od 551 do 556. Do operowania J-15 z pokładu lotniczego przystąpiono wykorzystując instalacje lądowe. W ośrodku badawczym znanym pod angielsko – języcznym tłumaczeniem China Flight Test Establishment (CFTE) w Xi’an wybudowano pełnowymiarową makietę pokładu lotniczego z trampoliną startową. Według oficjalnych informacji, J-15 po raz pierwszy wystartował w CFTE, z wykorzystaniem trampoliny 6 maja 2010 roku. Pierwsze lądowanie na pokładzie prawdziwego lotniskowca "Liaoning" odbyło się 20 listopada 2012 roku, za sterami maszyny siedział pilot doświadczalny Dai Mingmeng a 23 listopada 2012 roku dwa samoloty J-15 o numerach burtowych 552 i 553 lądowały na lotniskowcu, wydarzenie to zostało nagłośnione przez chińską propagandę. Dzień po zakończeniu prób na lotniskowcu, jeszcze na pokładzie okrętu (lub według innych źródeł kolejnego dnia, już na lądzie w hotelu), zmarł główny konstruktor J-15, a jednocześnie dyrektor zakładów w Shenyang – Luo Yanga. Przyczyną śmierci był zawał serca. Docelowo planowano, iż "Liaoning" będzie mógł zabierać na pokład 26 – 30 samolotów J-15.

Na początku listopada 2012 roku ujawniono zdjęcia dwumiejscowej odmiany J-15. Było to o tyle nieoczekiwane i sensacyjne wydarzenie, iż Chińczycy nie mieli wcześniej okazji do skopiowania tego typu wersji samolotu Su-27. Dwumiejscowy J-11BS (pojawia się również oznaczenie tej wersji J-16) konstruowany był równolegle z J-15. 3 listopada 2012 oblatano dwumiejscowy wariant oznaczony J-15S.

10 listopada 2014 roku, Departament Obrony Stanów Zjednoczonych ujawnił informacje pochodzącą z danych wywiadu o rozpoczęciu przez Chiny produkcji seryjnej samolotu J-15. Chińczycy przygotowując wejście maszyny do służby, przygotowali bazę dla pułku lotniczego w prowincji Liaoning. Na wyposażeniu bazy znajduje się makieta pokładu lotniskowca oraz skocznia startowa.

Według nieoficjalnych doniesień, produkcja seryjna maszyn J-15 zakończyła się po dostarczeniu pierwszej seryjnej partii tych samolotów. Wznowiono ją, również według nieoficjalnych doniesień wraz z pozyskaniem nowego chińskiego lotniskowca typu 001A. Nowa jednostka ma zabierać na pokład 36 samolotów typu J-15B. Na pokładzie pierwszego lotniskowca "Liaoning" mieściło się 24 J-15. J-15B to nowa wersja samolotu, wyposażona w stację radiolokacyjną z aktywnym skanowaniem elektronicznym. Opracowywana jest również nowa, dwumiejscowa wersja samolotu.

Według doniesień prasowych, trwają intensywne prace nad znalezieniem następcy dla J-15. Powodem tych starań ma być duża awaryjność samolotu, chińska armia potwierdziła dwie katastrofy z czterech, o jakich istnieją doniesienia oraz ograniczenia eksploatacyjne maszyny. Samolot, najcięższy z używanych na chińskim lotniskowcu myśliwców wielozadaniowych, startuje z pokładu lotniskowca bez użycia katapulty. Ogranicza to w sposób nieakceptowalny dla marynarki jego masę startową a tym samym zdolność do przenoszenia maksymalnej ilości uzbrojenia i paliwa, tym samym redukując jego zasięg.

Konstrukcja

J-15 jest wolnonośnym średniopłatem o konstrukcji mieszanej, metalowo-kompozytowej. Składane skrzydło pasmowe z podwójnym usterzeniem pionowym i dodatkowymi powierzchniami sterującymi przed krawędzią natarcia skrzydła. Wzmocnione podwozie trójzespołowe, chowane, z przednim poparciem. Na lewej burcie samolotu wysuwana końcówka do tankowania paliwa w locie. Napęd stanowią dwa silniki turbowentylatorowe.

Uzbrojenie

Na końcach skrzydeł samolotu, w odróżnieniu od oryginalnego Su-33, Chińczycy zainstalowali odstające od płata belki do podwieszania uzbrojenia. Sugeruje to zastosowanie w tych miejscach kierowanych pocisków rakietowych powietrze-powietrze PL-8, chińskich kopii, izraelskich Pythonów-3, które mają większą rozpiętość niż radzieckie R-73, dla których pierwotnie przeznaczone były belki na końcach skrzydeł. Drugim pociskiem przeciwlotniczym ma być PL-12, chińska kopia rosyjskich R-77 z aktywnymi głowicami radiolokacyjnymi. Upubliczniono fotografię J-15 z takimi rakietami. Używany do prób na lotniskowcu J-15 miał podwieszone makiety rakiet przeciwokrętowych YJ-83K. Niewykluczone jest zastosowanie niekierowanych pocisków rakietowych kalibru 90 – 122 mm, klasycznych bomb o wagomiarze 250 kg (standard w chińskim lotnictwie bojowym), jak również integracja z samolotem bomb kierowanych. Zasobniki do podświetlania celów w przypadku użycia bomb kierowanych laserowo, testowane są na samolotach Shenyang J-11.

Bibliografia

• Tomasz Szulc, J-15 pierwszy chiński samolot pokładowy, "Nowa Technika Wojskowa", nr 10 (2011), s. 76-82, ISSN 1230-1655.
• Łukasz Pacholski, Chińskie myśliwce odrzutowe, "Lotnictwo", nr 10 (2010), s. 68-73, ISSN 1732-5323.