Wikipedia

Sophia Loren

włoska aktorka filmowa

Sophia Loren, właśc. Sofia Costanza Brigida Villani Scicolone (ur. 20 września 1934 w Rzymie) – włoska aktorka filmowa. Jedna z największych gwiazd włoskiego i światowego kina, występująca z powodzeniem zarówno w filmach europejskich, jak i amerykańskich. W 1999 American Film Institute umieścił ją na 21. miejscu w rankingu „największych aktorek wszech czasów” (The 50 Greatest American Screen Legends)[1].

Sophia Loren
Ilustracja
Sophia Loren (1962)
Imię i nazwisko

Sofia Costanza Brigida Villani Scicolone

Data i miejsce urodzenia

20 września 1934
Rzym

Zawód

aktorka

Współmałżonek

Carlo Ponti
(1957–1962; anulowane; 1966–2007; jego śmierć)

Lata aktywności

od 1950

Odznaczenia
Order Zasługi Republiki Włoskiej I Klasy (1951-2001) Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Zawarty w 1956 kontrakt na pięć filmów z Paramount zapoczątkował światową karierę Loren. W 1961 za główną rolę w dramacie Matka i córka została nagrodzona Oscarem dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej. Jest także laureatką m.in. rekordowej liczby dziesięciu nagród David di Donatello, w tym siedmiu dla najlepszej aktorki, oraz pięciu specjalnych Złotych Globów. Współpracowała z wieloma znanymi reżyserami zarówno z Włoch, jak i z Hollywood, takimi jak m.in.: Mario Monicelli, Ettore Scola, Dino Risi, Charlie Chaplin, Sidney Lumet, George Cukor, Michael Curtiz, Anthony Mann czy André Cayatte. Zagrała z większością najpopularniejszych aktorów Hollywood lat 50., 60. i 70., takimi jak m.in. Cary Grant (Duma i namiętność, 1957; Dom na łodzi, 1958), Frank Sinatra (Duma i namiętność), Alan Ladd (Chłopiec na delfinie, 1957), John Wayne (Legenda zaginionego miasta, 1957), Anthony Perkins (Pożądanie w cieniu wiązów, 1958), Anthony Quinn (Czarna orchidea, 1958), Clark Gable (Zaczęło się w Neapolu, 1960), Peter Sellers (Milionerka, 1960), Charlton Heston (Cyd, 1961), Omar Sharif (Był sobie raz, 1967), Marlon Brando (Hrabina z Hongkongu, 1967), Richard Burton (Podróż, 1974), Jean Gabin (Werdykt, 1974), William Holden i Trevor Howard (Klucz), George Sanders, John Gavin, Robert Wagner czy Maximilian Schell (Więźniowie z Altony)[2][3].

Życiorys edytuj

Rodzina i edukacja edytuj

Sofia Costanza Brigida Villani Scicolone urodziła się 20 września 1934 na oddziale położniczym Szpitala Królowej Małgorzaty w Rzymie[4]. Jest nieślubną córką Romildy Villani (1910–1991), nauczycielki gry na fortepianie i aspirującej aktorki, oraz inżyniera i przedsiębiorcy Riccarda Scicolonego di Murillo (1907–1976), którzy poznali się w listopadzie 1933[5][6]. Scicilone zachęcał ciężarną partnerkę do poddania się aborcji i nie wspierał finansowo po narodzeniu córki[7][8]. Tuż po narodzinach Sofii rodzina zamieszkała przy Piazza di Spagna, jednak Scicilone wkrótce porzucił rodzinę[9]. Loren o istnieniu biologicznego ojca dowiedziała się dopiero w wieku pięciu lat, a w późniejszych latach spotkała się z nim zaledwie kilka razy, najczęściej w atmosferze konfliktu[10][11][12]. Z zawartego w latach 40. małżeństwa ojca z Nelly Rivoltą ma dwóch przyrodnich braci: Giuliano i Giuseppe[13]. Scicolone w drugiej połowie lat 50. odnowił relację z Villani i zamieszkał z nią w Rzymie, jednak para rozstała się w drugiej połowie lat 60[14].

Była niedożywionym niemowlęciem, ponieważ jej matka szybko straciła pokarm; żywieniem dziewczynki zajęła się mamka[15]. Kiedy była dzieckiem, zachorowała na sinicę, do czego przyczyniła się gospodyni domu przy Piazza di Spagna, nieumyślnie podając dziecku gotowaną soczewicę[16][17]. Villani, jako samotna matka mierząca się z problemami finansowymi, przeniosła się z trzymiesięczną córką do mieszkania swoich rodziców – Luisy i Domenico Villanich – przy via Solfatara 5 w miasteczku Pozzuoli niedaleko Neapolu[18][19]. Rodzina żyła we względnym niedostatku, łącznie w siedem osób[20][21]. Villani z czasem odnowiła relacje z Scicolonem, a 14 maja 1938 urodziła drugą córkę – Annę Marię, której mężczyzna jednak nie uznał za swoje dziecko; zgodził się potwierdzić swoje ojcostwo dopiero w 1955, kiedy Loren zapłaciła mu za to 1 mln lirów[22]. Po bombardowaniach portu i fabryki amunicji w Pozzuoli (gdzie pracował dziadek Sofii oraz jej wujowie) przez siły alianckie wiosną 1943 przeniosła się z rodziną do dalszych krewnych – państwa Mattia – do Neapolu, gdzie pozostała do zakończenia wojny[23]. Wskutek słabych warunków sanitarnych i realiów wojennych w tym okresie chorowała na świerzb[24]. Po jakimś czasie wróciła z rodziną do Pozzuoli, gdzie została kelnerką w rodzinnym barze „Club Villani”, który był odwiedzany przez stacjonujących w okolicy amerykańskich żołnierzy[25][26].

Sofia była małomównym, nieśmiałym i refleksyjnym dzieckiem[27][28]. W okresie szkolnym była wyśmiewana z powodu swojej szczupłej sylwetki[29] i bycia nieślubnym dzieckiem[30]. Przez jakiś czas uczyła się od matki gry na fortepianie[31]. Jako nastolatka zainteresowała się hollywoodzkimi filmami i często chodziła do kina, a jej idolami byli m.in. Hurd Hatfield. Tyrone Power i Yvonne De Carlo, za to wśród włoskich aktorek jej ulubienicami były: Alida Valli, Valentina Cortese, Lucia Bosé, Alba Arnova, Lea Padovani i Silvana Pampanini[32].

Kariera zawodowa edytuj

Kiedy miała niecałe 15 lat, za namową matki wzięła udział w konkursie piękności „Królowa Morza” i ostatecznie zdobyła jedno z 12 wyróżnień (tytuł „Księżniczki Morza”), a w nagrodę otrzymała m.in. 23 tys. lirów i wycieczkę do Rzymu[33][34][35]. Za namową matki rozwijała także umiejętności aktorskie na warsztatach u Carlo Marii Rossiniego[36]. Niedługo po udziale w wyborach piękności wyjechała do Cinecittà, gdzie statystowała w kręconym z ogromnym rozmachem amerykańskim filmie wytwórni MGM Quo vadis? (1951), adaptacji powieści historycznej Henryka Sienkiewicza[37], jednak nie została wymieniona w napisach końcowych[38]. Przed rozpoczęciem prac nad filmem z inicjatywy matki przerwała formalną edukację[39]. Kiedy miała 16 lat, zaczęła pozować do fotonowel publikowanych w magazynach: „Grand Hotel”, „Bolero” i „Sognu”, dzięki czemu jej twarz stawała się coraz bardziej rozpoznawalna we Włoszech, ale też w Wielkiej Brytanii i krajach Ameryki Południowej, gdzie również wydawano włoskie fotoromanse[40][41]. W tym okresie, za namową wydawcy fotonowel, przestała posługiwać się nazwiskiem ojca (Scicolone) i występowała jako Sofia Lazzaro[42][43].

 
Loren w konkursie Miss Włoch (1950)

Chcąc dorobić, brała udział w kolejnych konkursach piękności, m.in. Miss Cesena, Miss Sirena i Miss Olio Extra Vergine d’Oliba, na których zajmowała miejsca w ścisłej czołówce[44][45]. W 1950 zajęła czwarte miejsce w wyborach Miss Włoch[46]. Jury konkursowe było pod jej wrażeniem na tyle, że wprowadzili wtedy i przyznali jej tytuł Miss Elegancji[47][48][49]. W trakcie konkursu poznała producenta filmowego Carlo Pontiego[50], który zaproponował jej siedmioletni kontrakt i pomógł w rozwoju kariery, a także związał się z nią w życiu prywatnym[51]; według innych źródeł poznali się dopiero na planie filmowym w 1953[52]. Pracowała jako statystka lub epizodystka przy filmach: Serce nad morzem (Cuori sul mare, 1950), Siedem żon Sinobrodego (Le sei mogli di Barbablú, 1950), Anna (1951), Tototarzan (1951) i Tak, tak! To on! (Era lui... sì! sì! (1951)[53][54]. W wieku 18 lat wystąpiła w drobniejszych rolach w ponad 15 włoskich filmach[55]. W tym czasie przekonywano ją do operacyjnej korekty nosa, który w ocenie niektórych operatorów filmowych był za długi, jednak się na to nie zgodziła[56][57]. Podjęła też naukę w Narodowej Szkole Filmowej w Rzymie[58][59].

 
Loren (1954)

W trakcie prac nad filmem Afryka pod wodą (Africa sotto i mari, 1952) za namową Carlo Pontiego przyjęła pseudonim artystyczny Sophia Loren, który był inspirowany nazwiskiem szwedzkiej aktorki Märty Torén[60][61]. Dzięki występowi w Afryce… stała się rozpoznawalna we Włoszech, a z pomocą agenta prasowego Maria Natalego zaczęła regularnie pojawiać się na łamach czasopism[62]. Po zagraniu niewielkiej roli w filmie Handel białymi niewolnicami (La tratta della bianche, 1952) wcieliła się w tytułową bohaterkę Aidy (1953), pierwszej ekranizacji opery Giuseppego Verdiego[63]. Film odniósł sukces kasowy, a Loren za swój występ zdobyła uznanie krytyki i publiczności[64]. W 1953 zagrała w 10 filmach, m.in. epizod w Karuzeli neapolitańskiej (Carosello napoletano, 1953) oraz główne role w filmach: Dwie noce z Kleopatrą (Due notti con Cleopatra) i Attyla – Bicz Boży (Attila, flagello di Dio, 1954), który odniósł sukces kasowy w Stanach Zjednoczonych[65]. W 1954 poznała reżysera Vittoria De Sicę, który zaangażował ją do drugoplanowej roli w antologii filmowej Złoto Neapolu (L’Oro di Napoli, 1954)[66][67]. Pod okiem De Sicy udoskonaliła swój warsztat aktorski[68]. Podjęła także naukę języka angielskiego m.in. u Sarah Spain, tłumaczki zatrudnionej w studiach filmowych w Rzymie[69]. Następnie zagrała główną rolę Nives Mongolini w kolejnym filmie Pontiego – Kobieta znad rzeki (La donna del fiume, 1954)[70]. Również w 1954 uczestniczyła w Berlińskim Festiwalu Filmowym i Tygodniu Filmów Włoskich w Londynie, gdzie spotkała się z królową Elżbietą II[71]. Zagrała główne role w filmach Alessandro Blasettego: komedii Szkoda, że jest zła (Peccato che sia una canaglia, 1954) i włosko-francuskiej koprodukcji Jakie to szczęście być kobietą (La fortuna di essere donna, 1956), oraz Dino Risiego: w Trójgraniastym kapeluszu (Il cappello a tre punte, 1955) i Chleb, miłość i… (Pane, amore e..., 1955)[72]. W styczniu 1955 otrzymała tytuł najwybitniejszej osobowości filmu od Włoskiego Stowarzyszenia Prasowego[73]. W pierwszej połowie roku jej zdjęcia pojawiły się na okładkach wielu włoskich i europejskich czasopism, a w sierpniu 1955 – na pierwszej stronie amerykańskiego tygodnika „Life”[74].

W 1956 przyjechała do Hollywood, gdzie zadebiutowała główną rolą kobiecą wieśniaczki Phaedry w filmie Chłopiec na delfinie (Boy on the Dolphin, 1957) z Alanem Laddem, jednak za swój występ zebrała chłodne recenzje, a sam film poniósł komercyjną porażkę[75]. Równie nieprzychylnie przyjęta została jej kreacja w filmie Duma i namiętność (The Pride and the Passion, 1957) z Carym Grantem i Frankiem Sinatrą[76] oraz rola Dity w filmie Henry’ego Hathawaya Legenda o zaginionym (Legend of the Lost, 1957) z Johnem Wayne’em[77]. Podczas pobytu w Ghadamis, gdzie kręciła Legendę…, omal nie udusiła się gazem ulatniającym się z uszkodzonego piecyka w motelu, w którym nocowała w czasie prac nad filmem[78][79]. Nieprzytomną aktorkę uratował aktor Rossano Brazzi, który wezwał pomoc[78][80].

Pod koniec prac nad Legendą…, dzięki staraniom Pontiego, podpisała kontrakt na realizację pięciu filmów dla wytwórni Paramount Pictures[81]. Pierwszym filmem, który nakręciła dla wytwórni, było Pożądanie w cieniu wiązów (Desire under the Elms, 1958), w którym zagrała młodą włoską imigrantkę Annę Cabot, trzecią żonę 70-letniego farmera Ephraima Cabota, która w ramach zemsty uwiodła swojego najstarszego pasierba, Ebena[82]. Po zakończeniu zdjęć do Pożądania… wystąpiła w roli Cinzii Zaccardi w kasowej komedii romantycznej Dom na łodzi (Houseboat, 1958) z Carym Grantem[83]. Na potrzeby filmu nagrała piosenki „Bing, Bang, Bong” i „Always in Your Arms”, która otrzymała nominację do Oscara za najlepszą piosenkę, a sam film był nominowany do Oscara za najlepszy scenariusz oryginalny[84]. Zebrała pozytywne recenzje za rolę Stelli, owdowiałej uciekierki ze Szwajcarii, która po osiedleniu się w Plymouth wdaje się w kolejne romanse z dowódcami holowników, w ciepło przyjętym przez krytyków filmie Carola Reeda Klucz (The Key, 1958) z Williamem Holdenem i Trevorem Howardem[85]. Następnie zagrała Kay, włoską imigrantkę i kochankę nowojorskiego przedsiębiorcy z przemysłu zbrojeniowego, w dramacie wojennym Sidneya Lumeta Ten rodzaj kobiety (That Kind of Woman, 1959) z Tabem Hunterem; za występ w filmie zebrała głównie pozytywne recenzje, ale sama produkcia poniosła komercyjną porażkę i zeszła z afisza po zaledwie trzech tygodniach od premiery[86].

W marcu 1958 ogłosiła laureata Oscara dla najlepszego reżysera na 30. ceremonii wręczenia Nagród Akademii Filmowej, a na kolejnej gali oscarowej w kwietniu 1959 ogłosiła zdobywcę Oscara za najlepszą piosenkę[87]. Za rolę owdowiałej włoskiej imigrantki Rose Bianco w filmie Martina Ritta Czarna orchidea (The Black Orchid, 1959) otrzymała nagrodę dla najlepszej aktorki na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji, choć jednocześnie zebrała chłodne recenzje od krytyków[88][89]. Po ukończeniu zdjęć do Tego rodzaju kobiety wcieliła się w postać Angeli Rossini, gwiazdy wędrownej trupy teatralnej, w westernie George’a Cukora Diablica w różowych trykotach (Heller in Pink Tights, 1960), który – mimo przychylnych recenzji – poniósł kasową porażkę[90]. Następnie wcieliła się w postać księżniczki Olimpii w komedii romantycznej Michaela Curtiza Tchnienie skandalu (A Breath of Scandal, 1960), jednak film po złych recenzjach i porażce komercyjnej szybko zszedł z afisza[91]. Później wystąpiła jako Lucia Curcio, ambitna aktorka, która występuje w podrzędnym klubie nocnym, by utrzymać siebie i osieroconego siostrzeńca, w dobrze przyjętej przez krytyków i widzów komedii romantycznej Mala Shavelsona Zaczęło się w Neapolu (It Started in Naples, 1960) z Clarkiem Gable[92]. Na potrzeby ścieżki dźwiękowej do filmu nagrała piosenki „Carina” i „Tuo vuo’ fa’ l’Americano?”[93]. Następnie zagrała główną rolę kobiecą w komedii romantycznej Anthony’ego Asquitha Milionerka (The Millionairess, 1960), ekranizacji sztuki teatralnej George’a Bernarda Shawa o tym samym tytule[94]. Z partnerującym jej w filmie Peterem Sellersem nagrała i wydała w 1960 album muzyczny pt. Peter & Sophia, a pochodzący z płyty singiel „Goodness Gracious Me!” stał się przebojem i został sprzedany w nakładzie 200 tys. egzemplarzy[95]. Film odniósł sukces kasowy, choć zebrał złe oceny krytyków, podobnie jak sama Loren, która za rolę Epifanii Ognisanti di Paregi otrzymała jedne z najgorszych recenzji w karierze[96].

Za główną rolę Cesiry, owdowiałej matki Rosetty (Eleonora Brown), w kasowym i docenionym przez krytyków filmie Vittorio De Siki Matka i córka (La ciociara, 1960) otrzymała szereg nagród, m.in. nagrodę dla najlepszej aktorki na 14. MFF w Cannes, a także nagrody na festiwalach filmowych w Irlandii, Niemczech, Belgii i Japonii oraz we Włoszech, poza tym otrzymała nagrodę amerykańskich krytyków filmowych[97] i Oscara dla najlepszej aktorki (jako druga Włoszka i pierwsza aktorka w historii za rolę w filmie nieanglojęzycznym)[98]. Loren nie pojawiła się na rozdaniu Oscarów, tłumacząc się potencjalnym stresem związanym z przeżywaniem emocji na oczach milionów telewidzów[99].

 
Gregory Peck i Loren na 35. ceremonii wręczenia Oscarów (1963)

Po występie w Matce i córce zagrała Chimenę, żonę tytułowego szlachcica Rodriga Diaza de Bivara w kasowym filmie Anthony’ego Manna Cyd (El Cid, 1961) z Charltonem Hestonem[100]. Po sukcesie Cydu została zakontraktowana (po raz pierwszy w karierze za gażę wynoszącą 1 mln dol.) do kolejnego filmu Manna – Upadek Cesarstwa Rzymskiego (The Fall of the Roman Empire, 1964), w którym zagrała Lucillę, córkę filozofa-cesarza Marka Aureliusza, jednak produkcja skończyła się porażką kasową[101]. W międzyczasie zagrała w kolejnych kasowych filmach: tytułową rolę Catherine Hübscher w surowo ocenionej przez recenzentów komedii romantycznej Christian-Jaque’a Madame Sans-Gêne (1962), ekranizacji komedii Victoriena Sardou z 1893, oraz Lisę Macklin w filmie sensacyjnym Anatola Litvaka Pięć mil do północy (Five Miles to Midnight, 1962)[102]. W kwietniu 1963 ogłosiła laureata Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego na 33. ceremonii wręczenia Nagród Akademii Filmowej[103]. W pierwszej połowie lat 60. zagrała także w czterech filmach Vittorio De Siki: Boccaccio ’70 (1962) i krytycznie przyjętych przez recenzentów Więźniach z Altony (I sequestrati di Altona, 1962)[104], a także w oscarowej komedii Wczoraj, dziś, jutro (Ieri, oggi, domani; 1963; Oscar dla filmu nieanglojęzycznego) i filmie Małżeństwo po włosku (Matrimonio all'italiana, 1964), za występ w którym była nominowana do Oscara dla najlepszej aktorki[105] i otrzymała nagrodę dla najlepszej aktorki na Moskiewskim Festiwalu Filmowym[106]. W dwóch ostatnich filmach partnerował jej Marcello Mastroianni, z którym stworzyła stały ekranowy duet[107] – na przestrzeni 40 lat zagrali razem w 13 filmach[a].

W drugiej połowie lat 60. zagrała Louise Lendale w Lady L (1965) Petera Ustinova i Yasmin Azir w komediowym thrillerze szpiegowskim Stanleya Donena Arabeska (Arabesque, 1966) z Gregorym Peckiem, jednak oba filmy poniosły komercyjną porażkę[108]. Słabe wyniki uzyskała także Judyta (Judith, 1966) Daniela Manna, a występ Loren w tytułowej roli europejskiej Żydówki, która po pobycie w kilku obozach koncentracyjnych udaje się do Palestyny, by tam odnaleźć męża-faszystę, doprowadził do bojkotu aktorki i jej twórczości w państwach Ligi Arabskiej[109]. Loren w międzyczasie pojawiła się także w drugoplanowej roli w kasowym filmie wojennym Michaela Andersona Operacja „Kusza” (Operation „Crossbow”, 1965)[110]. W 1966 przewodniczyła jury konkursu głównego na 19. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes[111]. Następnie zagrała tytułową rolę Nataszy Aleksandrow w komedii romantycznej Charlie’ego Chaplina Hrabina z Hongkongu (A Countess from Hong Kong, 1967) z Marlonem Brando, Isabellę w baśniowej komedii romantycznej Francesco Rosiego Więcej niż cud (More Than a Miracle, 1967) z Omarem Sharifem i Marię Lojacono w Duchach po włosku (Questi fantasmi, 1968) z Vittorio Gassmanem, jednak wszystkie trzy filmy zostały negatywnie przyjęte przez krytyków i widzów[112]. Ostatnim filmem w latach 60., w którym zagrała, były kasowe, choć skrytykowane przez recenzentów Słoneczniki (I girasoli, 1969) z Marcello Mastroiannim[113]. Oprócz projektów filmowych w latach 60. została bohaterką reportaży dla amerykańskiej telewizji: Świat Sophii Loren (The World of Sophia Loren, 1962) dla stacji NBC, Sophia Loren w Rzymie (Sophia Loren in Rome, 1964) i Pozdrowienia… Sophia (With Love… Sophia, 1967) dla stacji ABC[114].

W 1970 gościła w programie The David Frost Show, w którym udzieliła półtoragodzinnego wywiadu Davidowi Frostowi[115]. Niedługo po emisji programu padła ofiarą napadu rabunkowego w nowojorskiej posiadłości Hampshire House[116]. W 1971 wydała książkę kucharską pt. In cucina con amore (pol. W kuchni z miłością)[117]. W tym samym roku zagrała główną rolę w Żonie księdza (La moglie del prete), która została ciepło przyjęty przez widzów w Europie, ale poniosła klęskę w USA[118]. Jeszcze gorsze recenzje zebrała za główną rolę w Mortadeli (La mortadella, 1971), która zebrała negatywne recenzje w Europie i USA[119]. Następnie zagrała główną rolę kobiecą (u boku Adriano Celentano) w melodramacie Biel, czerwień i… (Bianco, rosso e…, 1972), który osiągnął sukces we Włoszech[120]. W krytycznie przyjętej przez krytyków i widzów ekranizacji musicalu Człowiek z La Manchy (Man of La Mancha, 1972) wystąpiła w podwójnej roli Aldonzy i Dulcynei, za co zainkasowała 750 tys. dol[121].

Po narodzinach drugiego syna w 1973 powróciła do kin rolą Adriany de Mauro w negatywnie ocenionym przez recenzentów filmie Vittorio De Siki Podróż (Il viaggio, 1974) z Richardem Burtonem[122]. Następnie zagrała Teresę Leoni, wdowę po gangsterze, która walczy o uniewinnienie swojego syna od zarzutu morderstwa, w dramacie André Cayatte Werdykt (Verdict, 1974) z Jean Gabinem[123]. Wystąpiła również w telewizyjnej adaptacji sztuki Noëla Cowarda Spotkanie (Brief Encounter, 1974) z Richardem Burtonem; film pokazany w ramach cyklu Hallmark Hall of Fame zebrał negatywne recenzje i uzyskał niskie wyniki oglądalności[124]. Następnie zagrała byłą prostytutkę Poopsie, tytułową bohaterkę w ciepło przyjętej przez widzów (szczególnie w Japonii, gdzie okazała się hitem kasowym), ale skrytykowanej przez recenzentów Dziewczynie gangstera (La pupa del gangster, 1975) z Marcello Mastroiannim[125]. Później wystąpiła w dwóch filmach Ettore Scoli: jako Jennifer Rispoli Chamberlain w chłodno przyjętej przez krytyków, lecz cieszącej się popularnością wśród widzów (szczególnie w Japonii) Przełęczy Cassandra (The Cassandra Crossing, 1977) u boku Richarda Harrisa oraz jako gospodyni domowa Antonietta w nominowanym do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego włosko-kanadyjskim melodramacie Szczególny dzień (Una giornata particolare, 1977) o faszyźmie[126][127]. Po ukończeniu Szczególnego dnia zagrała tytułową bohaterkę filmu Borisa Sagala Angela z Johnem Vernonem i Steve’em Railsbackiem[128]. W międzyczasie wystąpiła w spotach reklamowych koncernu motoryzacyjnego Honda, za co zarobiła 200 tys. dol[129]. Odrzuciła propozycję występów w musicalu Alana Jaya Lernera i Burtona Lane’a Carmelina wystawianym na Broadwayu[130]. Pod koniec lat 70. zagrała Marę Danelo w amerykańskim filmie wojennym Johna Hough Celuj w generała (Brass Target, 1978), Adelę, wdowę szukającą zemsty za morderstwo jej męża, w Sile ognia (Firepower, 1979) z Jamesem Coburnem i O.J. Simpsonem oraz Titinę Paterno w dreszczowcu Liny Wertmüller Krwawa wendeta (Fatto di sangue, 1978) z Marcello Mastroiannim; wszystkie trzy filmy poniosły porażkę komercyjną i zebrały słabe recenzje krytyków[131]. W 1979 wydała bestsellerową książkę autobiograficzną pt. „Sophia: Living and Loving” (pol. Sophia: żyć i kochać), którą stworzyła z A. E. Hotchnerem[132].

Po słabym przyjęciu jej ostatnich filmów w latach 80. nie otrzymywała za wielu propozycji filmowych[133]. W tym okresie sporadycznie występowała na ekranie, m.in. zagrała samą siebie oraz swoją matkę w filmie biograficznym Mela Stuarta Sophia Loren. Jej własna opowieść (Sophia Loren. Her Own Story, 1980) dla sieci telewizyjnej EMI-TV[134][135]. Odrzuciła rolę Alexis Carrington w serialu Dynastia[136]. Poświęciła się karierze biznesowej: w październiku 1980 we współpracy z firmą Coty wypuściła linię perfum „Sophia”, które okazały się hitem sprzedażowym, poza tym sygnowała nazwiskiem autorską serię oprawek do okularów Sophia Loren Eyewear Collection firmy Zyloware oraz uzyskała udziały w zyskach z ośrodka sportowego „William Island Tennis and Racket Club” na Florydzie[137]. W 1983 otrzymała od Columbus Citizens Foundation nagrodę za osiągnięcia artystyczne, a w następnym roku została mistrzem ceremonii dorocznej parady z okazji Dnia Kolumba w Nowym Jorku[138]. Powróciła na ekrany kin tytułową rolą w krytycznie ocenionym filmie Maurizio Ponziego Aurora (1984), w którym zagrała ze swoim młodszym synem, Edoardo Pontim[139]. Zebrała przychylne recenzje za wykreowanie postaci Marianny Miraldo, gospodyni domowej i tajnej agentki Federalnej Komisji do Walki z Narkomanią, w filmie telewizyjnym Jeremy’ego Kagana Odwaga (Courage, 1986)[140]. Pochwały otrzymała także za rolę Lucii w serialu telewizyjnym NBC Szczęśliwa pielgrzymka (The Fortunate Pilgrim, 1988), ekranizacji powieści Mario Puzo „Mamma Lucia” z 1965[141]. Po prawie 30 latach powróciła do swojej oscarowej roli Cesiry w remake’u Matki i córki (La ciociara, 1989), który jednak poniósł komercyjną porażkę[142].

 
Loren (2016)

W styczniu 1990 wręczyła nagrodę dla piosenkarza roku na 7. gali rozdania Amerykańskich Nagród Filmowych w Los Angeles[143]. W tym samym roku zagrała Rosę Priore, główną bohaterkę filmu Liny Wertmüller Sobota, niedziela i poniedziałek (Sabato, domenica a luendi, 1990), który zebrał chłodne recenzje krytyków i osiągnął rozczarowujące wyniki oglądalności[144]. Podczas premiery filmu na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Chicago odebrała nagrodę za całokształt osiągnięć artystycznych[145]. W lutym 1991 otrzymała Oscara honorowego za całokształt twórczości[146]. W 1992 wsparła zbiórkę funduszy na rzecz Grupy im. Theodora Mommsena, która zajęła się ochroną starożytnych ruin przy Polach Flegrejskich w okolicach Neapolu oraz udała się – jako ambasador dobrej woli ONZ – na misję humanitarną do Kenii[147]. Zagrała projektantkę mody Isabelli de la Fontaine w amerykańskiej komedii Roberta Altmana Prêt-à-Porter (1994), która zebrała w większości negatywne recenzje krytyków i nie osiągnęła sukcesu komercyjnego[148]. W styczniu 1995 otrzymała nagrodę Cecila B. DeMille’a za „wybitne osiągnięcia w dziedzinie sztuki widowiskowej” podczas 52. ceremonii wręczenia Złotych Globów, na której była również nominowana do nagrody dla najlepszej aktorki drugoplanowej za rolę w Prêt-à-Porter[149]. W tym okresie wywołała kontrowersje udziałem w kampanii reklamowej włoskiej firmy kuśnierskiej „Annabella”, a zdjęcia Loren noszącej kreacje z norek publicznie skrytykowała m.in. Brigitte Bardot[150]. Następnie zagrała femme fatale Marię Ragetti w kasowym amerykańskim filmie Howarda Deutcha Jeszcze bardziej zgryźliwi tetrycy (Grumpier Old Man, 1995) z Ann-Margret, Walterem Matthau i Jackiem Lemmonem[151]. W 1998 otrzymała Złotego Lwa za całokształt twórczości podczas Festiwalu Filmowego w Wenecji[152].

Zagrała matkę Guida Continiego (Daniel Day-Lewis), głównego bohatera w ekranizacji musicalu Dziewięć (Nine, 2009)[153]. Następnie zagrała własną matkę w telewizyjnym miniserialu biograficznym La mia casa è piena di specchi (2010); w postać Loren wcieliła się Margareth Madè[135]. Pojawiła się we włoskiej adaptacji monodramu Głos ludzki (2013). Siedem lat później powróciła na globalne ekrany rolą w dramacie Życie przed sobą (2020), za którą zebrała szerokie uznanie; konsensus krytyków w serwisie Rotten Tomatoes brzmi: Klasyczny przykład, jak utalentowany aktor może wydźwignąć trochę przeciętny materiał. „Życie przed sobą” dowodzi, że gwiazdorska moc Sophii Loren pozostaje absolutnie niewzruszona[154].

Odbiór edytuj

Ze względu na swoją urodę i role grane w filmach okrzyknięta została seksbombą[155]. Jak Claudia Cardinale, Gina Lollobrigida i Lucía Bosé zaliczana była do grupy „włoskich piękności”, które łączyły figlarność oraz emocje w filmach włoskiego neorealizmu. W pewien sposób była jednak przeciwieństwem Anny Magnani, uważanej za mniej atrakcyjną, lecz bardziej emocjonalną.

Mierzy 174 cm wzrostu[156].

Życie prywatne edytuj

 
Carlo Ponti i Loren (1958)

We wrześniu 1953 zaręczyła się z Carlo Pontim[157], który wówczas był żonaty[158]. W połowie lat 50. na planie filmu Duma i namiętność nawiązała bliskie relacje z aktorem Carym Grantem, który – jak ujawniła sama Loren – miał się jej oświadczyć[159]. 17 września 1957 wyszła za Carla Pontiego podczas uroczystości per procura w Meksyku[160]. Małżeństwo aktorki z dużo starszym, żonatym mężczyzną wywołało duże kontrowersje m.in. w watykańskiej i włoskiej prasie oraz było potępiane przez kościół katolicki[161][162]. Chcąc uniknąć aresztowania Pontiego, który był oskarżony o bigamię (będącej wówczas przestępstwem kryminalnym we Włoszech), mieszkali w Bürgenstock i Saint-Tropez[163][164]. W 1962 ich małżeństwo zostało unieważnione, ponieważ Ponti nie dopełnił formalności rozwodowych z pierwszą żoną[165]. W 1965 Loren wraz z mężem uzyskała francuskie obywatelstwo[166]. 9 kwietnia 1966, po uzyskaniu przez Pontiego rozwodu na gruncie francuskim, zawarła z nim związek małżeński w Sèvres[167] i pozostała żoną producenta aż do jego śmierci w 2007[168][169][170]. Mieszkali w willi „Sara”/„Ponti” w Marino oraz w rezydencji przy Avenue Georges V w Paryżu i posiadłości „Westhaven” w Hidden Valley w Los Angeles[171].

Zanim została matką, poroniła kilka ciąż, przez co mierzyła się z depresją[172][173]. Z Pontim ma dwóch synów: dyrygenta i pianistę Carla Pontiego Jr. (ur. 29 grudnia 1968) i Edoarda Pontiego (ur. 6 stycznia 1973)[174], reżysera, producenta i scenarzystę[175]. Ma czworo wnuków. Jest teściową Sashy Alexander (żony Edoardo Pontiego) i skrzypaczki Andrei Meszaros (żony Carlo Pontiego Jr.)[176].

W 1962 została szwagierką Romano Mussoliniego (syna duce Benito Mussoliniego i Rachele Mussolini), a także jest ciotką aktorki i polityk Alessandry Mussolini[177]. Loren była przeciwna małżeństwu siostry z Mussolinim ze względu na jego naturę kobieciarza[178][179].

W maju 1982 została skazana przez Sąd Kasacyjny na 17 dni pozbawienia wolności za uchylanie się od płacenia podatków[180]. Karę odbyła w więzieniu w Casercie[181].

Filmografia edytuj

Filmy fabularne edytuj

 
Loren w filmie Era lui... sì! sì! (1951)
 
Loren w filmie La domenica della buona gente (1953)
 
Loren z Gérardem Oury w La donna del fiume (1955)
 
Loren (1955)
 
Loren w Słonecznikach (1970)
 
Loren (1986)
  • 1950: Totò Tarzan jako tancerka
  • 1950: Le sei mogli di Barbablù jako Ragazza rapita
  • 1950: Serca na morzu (Cuori sul mare) jako Epizod (niewymieniona w czołówce)
  • 1950: Il voto jako Un popolana alla festa di Piedigrotta
  • 1951: Quo vadis jako niewolnica Ligii (niewymieniona w czołówce)
  • 1951: Anna jako Asystentka night clubu (niewymieniona w czołówce)
  • 1951: Il padrone del vapore jako Ballerinetta
  • 1951: Milano miliardaria jako Epizod
  • 1951: Il mago per forza jako La Sposa
  • 1951: Lebbra bianca jako dziewczyna w domu
  • 1951: Io sono il capataz jako Segretaria del Dittatore
  • 1951: Era lui... si! si! jako Odaliska
  • 1952: Faworyta (La favorita) jako Leonora
  • 1952: Znak Zorro (Il sogno di Zorro) jako Conchita
  • 1952: È arrivato l'accordatore jako Amica di Giulietta
  • 1953: Pellegrini d’amore
  • 1953: Il paese dei campanelli
  • 1953: Ci troviamo in galleria jako Marisa
  • 1953: Afryka pod wodą (Africa sotto i mari) jako Barbara Lama
  • 1953: Handel żywym towarem (La tratta delle bianche) jako Elvira
  • 1953: Dwie noce z Kleopatrą (Due notti con Cleopatra) jako Kleopatra / Nisca
  • 1953: La domenica della buona gente jako Ines
  • 1953: Aida jako Aida
  • 1954: Szkoda, że to łajdak (Peccato che sia una canaglia) jako Lina Stroppiani
  • 1954: Miseria e nobiltà jako Gemma
  • 1954: Attila jako Honoria
  • 1954: Tempi nostri jako dziewczyna
  • 1954: Karuzela neapolitańska (Carosello napoletano) jako Sisina
  • 1954: Dzień z życia sędziego (Un giorno in pretura) jako Anna
  • 1954: Złoto Neapolu (L'oro di Napoli) jako Sofia
  • 1955: Pod znakiem Wenus (Il segno di Venere) jako Agnese
  • 1955: La donna del fiume jako Nives Mongolini
  • 1955: Piękna młynarka (La bella mugnaia) jako Carmela
  • 1955: Chleb, miłość i... (Pane, amore e...) jako Donna Sofia
  • 1956: Co za szczęście być kobietą (La fortuna di essere donna) jako Antonietta Fallari
  • 1957: Legend of the Lost jako Dita
  • 1957: Duma i namiętność (The Pride and the Passion) jako Juana
  • 1957: Chłopiec na delfinie (Boy on a Dolphin) jako Phaedra
  • 1958: Pożądanie w cieniu wiązów (Desire under the Elms) jako Anna Cabot
  • 1958: Czarna orchidea (The Black Orchid) jako Rose Bianco
  • 1958: Klucz (The Key) jako Stella
  • 1958: Dom na łodzi (Houseboat) jako Cinzia Zaccardi
  • 1959: That Kind of Woman jako Kay
  • 1960: Powiew skandalu (A Breath of Scandal) jako księżniczka Olympia
  • 1960: Milionerka (The Millionairess) jako Epifania Parerga
  • 1960: Piękna złośnica (Heller in Pink Tights) jako Angela Rossini
  • 1960: Zaczęło się w Neapolu (It Started in Naples) jako Lucia Curcio
  • 1960: Matka i córka (La ciociara) jako Cesira
  • 1961: Cyd (El Cid) jako Chimena
  • 1962: Boccaccio ’70 jako Zoe
  • 1962: Le Couteau dans la plaie (Five Miles to Midnight) jako Lisa Macklin
  • 1962: Madame Sans-Gêne jako madame Sans-Gene
  • 1962: Więźniowie z Altony (I sequestrati di Altona) jako Johanna, żona Wernera
  • 1963: Wczoraj, dziś, jutro (Ieri, oggi, domani) jako Adelina Sbaratti/Anna Molteni/Mara
  • 1964: Małżeństwo po włosku (Matrimonio all'italiana) jako Filumena Marturano
  • 1964: Upadek Cesarstwa Rzymskiego (The Fall of the Roman Empire) jako Lucilla
  • 1965: Lady L jako lady L/Louise
  • 1965: Operacja Kusza (Operation Crossbow) jako Nora
  • 1966: Judyta (Judith) jako Judith
  • 1966: Arabeska (Arabesque) jako Yasmin Azir
  • 1967: Był sobie raz (C'era una volta...) jako Isabella
  • 1967: Hrabina z Hongkongu (A Countess from Hong Kong) jako hrabina Natasha Alexandroff
  • 1968: Duchy po włosku (Questi fantasmi) jako Maria Lojacono
  • 1969: Słoneczniki (I girasoli) jako Giovanna
  • 1971: Żona księdza (La moglie del prete) jako Valeria Billi
  • 1971: Mortadela jako Maddalena Ciarrapico
  • 1972: Bianco, rosso e... jako Hermana Germana
  • 1972: Człowiek z La Manchy (Man of La Mancha) jako Aldonza/Dulcinea
  • 1974: Spotkanie (Brief Encounter) jako Anna Jesson
  • 1974: Podróż (Il viaggio) jako Adriana de Mauro
  • 1974: Werdykt (Verdict) jako Teresa Leoni
  • 1975: Lalka gangstera (La pupa del gangster) jako prostytutka
  • 1976: Skrzyżowanie Kassandra (The Cassandra Crossing) jako Jennifer Rispoli Chamberlain
  • 1977: Szczególny dzień (Una giornata particolare) jako Antonietta
  • 1978: Zagubiony transport (Brass Target) jako Mara
  • 1978: Angela jako Angela Kincaid
  • 1978: Krwawa zemsta (Fatto di sangue fra due uomini per causa di una vedova – si sospettano moventi politici) jako Titina Paterno
  • 1979: Siła ognia (Firepower) jako Adele Tasca
  • 1984: Aurora (Qualcosa di biondo) jako Aurora
  • 1986: Odwaga (Courage) jako Marianna Miraldo
  • 1988: Matka i córka (La ciociara) jako Cesira
  • 1990: Sobota, niedziela i poniedziałek (Sabato, domenica e lunedì) jako Rosa Priore
  • 1994: Prêt-à-Porter (Prêt-à-Porter) jako Isabella de la Fontaine
  • 1995: Jeszcze bardziej zgryźliwi tetrycy (Grumpier Old Men) jako Maria Ragetti
  • 1997: Słońce (Soleil) jako Mamma Titine
  • 2001: Francesca i Nunziata (Francesca e Nunziata) jako Francesca Montorsi
  • 2002: Pośród obcych (Between Strangers) jako Olivia
  • 2004: Rodzina Innocente (Lives of the Saints) jako Teresa Innocente
  • 2004: Faszerowana papryka i rybą w twarz (Peperoni ripieni e pesci in faccia) jako Maria
  • 2007: Wściekłość Pasoliniego (La Rabbia di Pasolin) jako Sophia
  • 2009: Dziewięć (Nine) jako Mamma
  • 2011: La mia casa è piena di specchi jako Romilda Villani
  • 2014: La voce umana jako Angela
  • 2020: Życie przed sobą (La vita davanti a sé) jako Madame Rosa
  • 2021: What Would Sophia Loren Do? jako ona sama, film dokument. krótkometr.

Seriale telewizyjne edytuj

  • 1988: Mamma Lucia (The Fortunate Pilgrim) jako Lucia

Reklama edytuj

  • 2002: Malma

Odznaczenia edytuj

Nagrody edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Jakie to szczęście być kobietą, Wczoraj, dziś, jutro, Małżeństwo po włosku, Duchy po włosku, Słoneczniki, Żona księdza, Dziewczyna gangstera, Szczególny dzień, Krwawa wendeta, Prêt-à-Porter)

Przypisy edytuj

  1. ↑ AFI’s 100 YEARS...100 STARS. American Film Institute. [dostęp 2018-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-13)]. (ang.).
  2. ↑ Harris 1999 ↓, s. 84–85, 93, 97, 102, 104–108, 118, 121–122, 178, 230, 239–241, 255, 311–312.
  3. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 104, 106, 121, 130, 142, 161–162, 170, 173, 191, 196, 199–201, 210, 229.
  4. ↑ Harris 1999 ↓, s. 9.
  5. ↑ Harris 1999 ↓, s. 9–11, 342, 401.
  6. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 23–25.
  7. ↑ Harris 1999 ↓, s. 13, 36, 245.
  8. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 26, 28, 147.
  9. ↑ Harris 1997 ↓, s. 12, 14, 20.
  10. ↑ Harris 1997 ↓, s. 22, 46–47.
  11. ↑ "Sophia Loren now appearing in `El Cid,' she remains a very human icon", „The Boston Globe”, HighBeam Research, web.archive.org, 22 sierpnia 1993 [dostęp 2021-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-15] (ang.).
  12. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 50, 53, 72–73, 160.
  13. ↑ Harris 1999 ↓, s. 26.
  14. ↑ Harris 1999 ↓, s. 123, 244–245.
  15. ↑ Harris 1999 ↓, s. 14–15.
  16. ↑ Harris 1999 ↓, s. 14.
  17. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 27.
  18. ↑ Harris 1997 ↓, s. 14, 16–17, 20.
  19. ↑ "Sophia Loren Has a Secret: How She's Managed To Survive", „The Pittsburgh Press”, news.google.com, 18 stycznia 1987 [dostęp 2021-02-16] (ang.).
  20. ↑ Harris 1997 ↓, s. 15, 18.
  21. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 27, 29.
  22. ↑ Harris 1997 ↓, s. 19–20, 83.
  23. ↑ Harris 1999 ↓, s. 25–27.
  24. ↑ Harris 1999 ↓, s. 32–33.
  25. ↑ Harris 1999 ↓, s. 34.
  26. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 34–35, 125.
  27. ↑ Harris 1997 ↓, s. 21.
  28. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 146.
  29. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 9, 33.
  30. ↑ Harris 1997 ↓, s. 23.
  31. ↑ Harris 1999 ↓, s. 39.
  32. ↑ Harris 1999 ↓, s. 40–41, 43, 74.
  33. ↑ Harris 1999 ↓, s. 43–45.
  34. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 37.
  35. ↑ Sophia Loren: "Mio padre mi denunciò, disse il mio appartamento era una casa di appuntamenti" [online], liberoquotidiano.it [dostęp 2021-02-16] (wł.).
  36. ↑ Harris 1999 ↓, s. 45.
  37. ↑ Harris 1999 ↓, s. 46–49.
  38. ↑ Turner Classic Movies - Film article - Quo Vadis [online], web.archive.org, 4 lutego 2018 [dostęp 2021-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-04] (ang.).
  39. ↑ Harris 1999 ↓, s. 46.
  40. ↑ Harris 1999 ↓, s. 50–51.
  41. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 40–41, 48.
  42. ↑ Harris 1999 ↓, s. 51.
  43. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 41.
  44. ↑ Harris 1999 ↓, s. 52.
  45. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 40.
  46. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 217–218.
  47. ↑ Sofia Loren: “A Miss Italia è cominciata la mia carriera di attrice”. [online], missitalia.it [dostęp 2021-02-17] (wł.).
  48. ↑ Sophia incorona Francesca Ecco la nuova Miss Italia, „Corriere della Sera”, corriere.it [dostęp 2021-02-17] (wł.).
  49. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 47–48.
  50. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 10–11.
  51. ↑ Harris 1999 ↓, s. 53, 59, 64, 66.
  52. ↑ Prisma Média, Joyeux anniversaire madame Sophia Loren! - Gala [online], Gala.fr [dostęp 2021-02-17] (fr.).
  53. ↑ Harris 1999 ↓, s. 52–53, 58.
  54. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 40, 57.
  55. ↑ Jim Axelrod, CBS News Sunday Morning - Sophia Loren, „CBS”, web.archive.org, 20 grudnia 2009 [zarchiwizowane] (ang.).
  56. ↑ Harris 1999 ↓, s. 57.
  57. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 45.
  58. ↑ Harris 1999 ↓, s. 59.
  59. ↑ Pauline Small, Sophia Loren: Moulding the Star, Intellect Books, 2009, s. 24, ISBN 978-1-84150-234-2 [dostęp 2021-02-16] (ang.).
  60. ↑ Harris 1999 ↓, s. 60–61.
  61. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 57–58.
  62. ↑ Harris 1999 ↓, s. 62.
  63. ↑ Harris 1999 ↓, s. 62–65.
  64. ↑ Harris 1999 ↓, s. 65, 76.
  65. ↑ Harris 1999 ↓, s. 66–67, 130–131.
  66. ↑ Harris 1999 ↓, s. 68–69.
  67. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 83.
  68. ↑ Harris 1999 ↓, s. 68–70.
  69. ↑ Harris 1999 ↓, s. 84–85.
  70. ↑ Harris 1999 ↓, s. 70–71.
  71. ↑ Harris 1999 ↓, s. 74–75.
  72. ↑ Harris 1999 ↓, s. 77–80.
  73. ↑ Harris 1999 ↓, s. 80.
  74. ↑ Harris 1999 ↓, s. 81.
  75. ↑ Harris 1999 ↓, s. 93–94, 110.
  76. ↑ Harris 1999 ↓, s. 84–86, 89, 102, 111.
  77. ↑ Harris 1999 ↓, s. 97–98, 124.
  78. ↑ a b Harris 1999 ↓, s. 100.
  79. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 122–123.
  80. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 123.
  81. ↑ Harris 1999 ↓, s. 101.
  82. ↑ Harris 1999 ↓, s. 102, 105–106, 130.
  83. ↑ Harris 1999 ↓, s. 102, 113–115, 140–141.
  84. ↑ Harris 1999 ↓, s. 140–141, 144.
  85. ↑ Harris 1999 ↓, s. 118, 120–122, 124, 132.
  86. ↑ Harris 1999 ↓, s. 133–135, 138–140, 153–154.
  87. ↑ Harris 1999 ↓, s. 128, 144.
  88. ↑ Harris 1999 ↓, s. 124–126, 136–137, 145.
  89. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 162.
  90. ↑ Harris 1999 ↓, s. 135, 140–143, 146–147, 154, 160–161.
  91. ↑ Harris 1999 ↓, s. 135, 146–147, 150–153, 176–177.
  92. ↑ Harris 1999 ↓, s. 154–159, 169.
  93. ↑ Harris 1999 ↓, s. 158.
  94. ↑ Harris 1999 ↓, s. 161–163.
  95. ↑ Harris 1999 ↓, s. 170.
  96. ↑ Harris 1999 ↓, s. 177.
  97. ↑ Harris 1999 ↓, s. 184, 190.
  98. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 17, 20, 85, 193–194.
  99. ↑ Harris 1999 ↓, s. 196–197.
  100. ↑ Harris 1999 ↓, s. 178–179, 191–192.
  101. ↑ Harris 1999 ↓, s. 205–207, 250.
  102. ↑ Harris 1999 ↓, s. 182–183, 188–190, 209.
  103. ↑ Harris 1999 ↓, s. 209–210.
  104. ↑ Harris 1999 ↓, s. 186–187, 200–203, 211, 216.
  105. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 85, 194–195, 209.
  106. ↑ Harris 1999 ↓, s. 237.
  107. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 108, 195, 209.
  108. ↑ Harris 1999 ↓, s. 221, 229–235, 254–255.
  109. ↑ Harris 1999 ↓, s. 221, 224–226, 249–250, 254–255.
  110. ↑ Harris 1999 ↓, s. 224, 227, 233.
  111. ↑ Harris 1999 ↓, s. 255–256.
  112. ↑ Harris 1999 ↓, s. 239–242, 246–250, 257, 260, 262–263, 265–266, 276.
  113. ↑ Harris 1999 ↓, s. 277–279, 281–282, 290–291.
  114. ↑ Harris 1999 ↓, s. 192–193, 222, 264.
  115. ↑ Harris 1999 ↓, s. 287.
  116. ↑ Harris 1999 ↓, s. 287–290.
  117. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 219.
  118. ↑ Harris 1999 ↓, s. 283–285, 291.
  119. ↑ Harris 1999 ↓, s. 293, 305.
  120. ↑ Harris 1999 ↓, s. 295–296, 308.
  121. ↑ Harris 1999 ↓, s. 295–302, 309.
  122. ↑ Harris 1999 ↓, s. 311–318, 333–334.
  123. ↑ Harris 1999 ↓, s. 318–319.
  124. ↑ Harris 1999 ↓, s. 322–327.
  125. ↑ Harris 1999 ↓, s. 329, 336–337.
  126. ↑ Harris 1999 ↓, s. 338–341, 349, 353–354.
  127. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 108–109.
  128. ↑ Harris 1999 ↓, s. 344–345.
  129. ↑ Harris 1999 ↓, s. 345.
  130. ↑ Harris 1999 ↓, s. 356–357.
  131. ↑ Harris 1999 ↓, s. 356–362, 365–366.
  132. ↑ Harris 1999 ↓, s. 363–364.
  133. ↑ Harris 1999 ↓, s. 366, 380.
  134. ↑ Harris 1999 ↓, s. 368.
  135. ↑ a b Giacobini 2013 ↓, s. 273.
  136. ↑ Harris 1999 ↓, s. 382.
  137. ↑ Harris 1999 ↓, s. 366–367, 371–373, 387–388, 395.
  138. ↑ Harris 1999 ↓, s. 381, 386.
  139. ↑ Harris 1999 ↓, s. 383–387.
  140. ↑ Harris 1999 ↓, s. 388–389.
  141. ↑ Harris 1999 ↓, s. 391–394.
  142. ↑ Harris 1999 ↓, s. 396.
  143. ↑ Harris 1999 ↓, s. 397.
  144. ↑ Harris 1999 ↓, s. 390–391, 397–399.
  145. ↑ Harris 1999 ↓, s. 398–399.
  146. ↑ Harris 1999 ↓, s. 400.
  147. ↑ Harris 1999 ↓, s. 403–404.
  148. ↑ Harris 1999 ↓, s. 404–409.
  149. ↑ Harris 1999 ↓, s. 409–410.
  150. ↑ Harris 1999 ↓, s. 407–408.
  151. ↑ Harris 1999 ↓, s. 411–41.
  152. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 267.
  153. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 279.
  154. ↑ THE LIFE AHEAD, 2020, Drama, 1h 35m [online], Rotten Tomatoes [dostęp 2021-02-18] (ang.), "A classic example of how a talented actor can elevate somewhat standard material, The Life Ahead proves Sophia Loren's star power remains absolutely undimmed.".
  155. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 181.
  156. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 174.
  157. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 68.
  158. ↑ Harris 1999 ↓, s. 72.
  159. ↑ Harris 1999 ↓, s. 81, 89, 112.
  160. ↑ Harris 1999 ↓, s. 116, 252.
  161. ↑ Harris 1999 ↓, s. 119.
  162. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 144–150.
  163. ↑ Harris 1999 ↓, s. 123–124.
  164. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 167–168.
  165. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 169.
  166. ↑ Harris 1999 ↓, s. 229.
  167. ↑ Harris 1999 ↓, s. 243, 251–252.
  168. ↑ Carlo Ponti, Husband to Sophia Loren, Dead at 94 - Fox News [online], web.archive.org, 4 września 2013 [dostęp 2021-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2013-09-04] (ang.).
  169. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 204–207, 268.
  170. ↑ "Carlo Ponti obituary", „The Independent”, web.archive.org [dostęp 2021-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2007-02-14] (ang.).
  171. ↑ Harris 1999 ↓, s. 160, 320–321, 331, 372.
  172. ↑ Harris 1999 ↓, s. 214–215, 261–262.
  173. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 197, 210–211.
  174. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 220.
  175. ↑ Harris 1999 ↓, s. 416.
  176. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 278.
  177. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 183–184.
  178. ↑ Harris 1999 ↓, s. 140.
  179. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 183.
  180. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 237.
  181. ↑ Giacobini 2013 ↓, s. 237–239.

Bibliografia edytuj

  • Jan Słodowski, Andrzej Roman: Gwiazdy światowego kina. Leksykon. Warszawa: Editions Spotkania, 1992. ISBN 83-85195-83-1.
  • Warren G. Harris: Sophia Loren. Żona, matka i kochanka. Ewa Pankiewicz (tłum.). Wydawnictwo Alfa, 1999. ISBN 83-7179-178-X.
  • Silvana Giacobini, Sophia Loren. Życie jak film, Anna Osmólska-Mętrak (tłum.), Wyd. Znak, 2013, ISBN 978-83-240-2330-1.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sophia_Loren&oldid=73957154”