Sophus Tromholt
Sophus Tromholt (ur. 2 czerwca 1851 w Husum, zm. 17 kwietnia 1896 w Blankenhain) – duński nauczyciel, badacz północy, astrofizyk samouk i fotograf amator. Pionier badań nad zorzą polarną (Aurora Borealis) na podstawie obserwacji z całej Skandynawii[1].
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Narodowość | |
| Dziedzina sztuki | |
Oprócz napisania trzech rozpraw naukowych na temat zorzy polarnej, gromadził historyczne obserwacje zorzy, pisał artykuły popularnonaukowe do gazet i czasopism oraz prowadził wykłady na tematy popularnonaukowe[1]. Wykonał pierwsze fotografie Lapończyków z Kautokeino[2]. W 2013 roku kolekcja fotografii Sophusa Tromholta została wpisana na międzynarodową listę UNESCO Pamięć Świata[3].
Praca badawcza edytuj
W związku z Międzynarodowym Rokiem Polarnym 1882–1883 Norweski Instytut Meteorologiczny otworzył stację polarną w Bossekop. Tromholt otrzymał wówczas pięcieletni grant od rządu norweskiego oraz wsparcie browaru JC Jacobsena w Kopenhadze na prowadzenie jednoosobowego obserwatorium zorzy polarnej w Kautokeino. Umożliwiło to prowadzenie badań porównawczych bazując na obserwacjach z Bossekop[4]. Od 1878/79 gromadził obserwacje z ponad 100 stacji badwaczych w Norwegii, Szwecji i Danii, które porównywał z własnymi z Bergen[4]. Udokumentował związek między pojawianiem się zorzy polarnej a występowaniem plam na słońcu[1]. Po skończeniu się dotacji, zamieszkał w Niemczech, gdzie utrzymywał się z pisarstwa i prowadzenia wykładów na tematy popularnonaukowe[4].
Fotografie edytuj
Podczas pobytu w Kautokeino, wykonał pierwsze fotografie miejscowych Lapończyków[2]. Ze swoich podróży po Finlandii pisał raporty, które publikował dziennik „Morgenbladet”. Artykuły te zostały później zebrane, zilustrowane fotografiami, wzbogacone o rozdziały na temat zorzy polarnej i opracowane w formie książki – Under the Rays of the Aurora Borealis wydanej w Londynie[4]. Tromholtowi nie udało się jednak zrobić zdjęć zorzy polarnej – nie było wówczas jeszcze wystarczająco światłoczułych materiałów, by uchwycić blade światło zorzy[4]. Tromholt wykonywał zdjęcia krajobrazu i fotografował sceny życia codziennego. Za najbardziej innowacyjne uznano 50 fotografii Lapończyków[4]. W 1883 roku Tromholt podarował zdjęcia bibliotece Uniwersytetu w Bergen, a negatywy sprzedał miejscowemu fotografowi Knudowi Knudsenowi w latach 90. XIX wieku. Negatywy znajdują się w bibliotece uniwersyteckiej w Bergen – część negatywów została podarowana bibliotece przez firmę Photo Knudsen w 1992 roku, a część biblioteka zakupiła sama[5].
W 2013 roku kolekcja fotografii Sophusa Tromholta została wpisana na międzynarodową listę UNESCO Pamięć Świata[3].
Publikacje edytuj
- Om "verdens undergang": kometer m.m. : et populært foredrag, afholdt i Bergen den 22de september 1881, Bergen, C. Floor. 1881
- Om Nordlysets Perioder/Sur les périodes de l'aurore boréale, Aarbog 1880, Det danske meteorologiske Institut, København, 1882
- Under the Rays of the Aurora Borealis: in the Land of the Lapps and Kvæns. Sampson Low, Marston Searle & Rivington, London, 1885
- Breve fra Ultima Thule: Indtryk fra et Ophold paa Island, Randers, 1885
- Omrids af astronomien: efter S. Newcombs populære astronomi, Kristiania: Selskabet for folkeoplysningens fremme, 1887
- Catalog der in Norwegen bis Juni 1878 beobachteten Nordlichter, Kristiania, 1902
Przypisy edytuj
- ↑ a b c K. Moss, P. Stauning. Sophus Peter Tromholt: an outstanding pioneer in auroral research. „History of Geo- and Space Sciences”. 3, s. 53–72, 2012. DOI: 10.5194/hgss-3-53-2012. (ang.).
- ↑ a b Universitetet i Bergen: UNESCO. [dostęp 2013-11-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-03)]. (norw.).
- ↑ a b UNESCO Memory of the World: Sophus Tromholt Collection. [dostęp 2013-11-14]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Sophus Tromholt: utdypning. W: Solveig Greve: Norsk biografisk leksikon. T. 23. [dostęp 2013-11-23].
- ↑ UNESCO: International Memory of the World Register Sophus Tromholt Collection. 2012-10. [dostęp 2013-11-23]. (ang.).
Bibliografia edytuj
- Carl Frederik Bricka: Dansk biografisk Lexikon / XVII. Bind. Svend Tveskjæg - Tøxen /. Gyldendalske Boghandels Forlag (F. Hegel & Søn). Græbes Bogtrykkeri., 1887 - 1905, s. 546–547. [dostęp 2013-11-23]. (duń.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Sophus Tromholt: Under Nordlysets Straaler: Skildringer fra Lappernes Land. 1885. [dostęp 2013-11-23].
- Universitetsbiblioteket i Bergen: Sophus Tromholt – samlingen. [dostęp 2013-11-23]. (norw.).