Stan nadzwyczajny

Stan nadzwyczajny – nadzwyczajny reżim prawny, którego celem jest odwrócenie lub umniejszenie skutków szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające.

Podstawa prawna

• Konstytucja RP – rozdział XI (art. 228 – 234) (Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483, z późn. zm.);
• ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2022 r. poz. 2091);
• ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz.U. z 2017 r. poz. 1928);
• ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz.U. z 2017 r. poz. 1897);
• ustawa z dnia 22 listopada 2002 r. o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela (Dz.U. z 2002 r. nr 233, poz. 1955, z późn. zm.).

Rodzaje stanów nadzwyczajnych

Według Konstytucji RP z 1997 r. mogą być wprowadzone 3 rodzaje stanów nadzwyczajnych:

• stan wojenny,
• stan wyjątkowy,
• stan klęski żywiołowej.

Stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości (zasada legalności). Decyzje podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia (zasada proporcjonalności) i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa (zasada efektywności).

Wyrównywanie strat majątkowych

Konstytucja stanowi (art. 228 ust. 4), że wyrównaniu podlegają jedynie straty majątkowe, tj. damnum emergens (a nie także utracone korzyści – lucrum cessans), i tylko takie, które wynikają z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela. Szczegóły określa ustawa o wyrównywaniu strat majątkowych (op. cit.).