Wikipedia

Szwajcarskie Siły Powietrzne

Szwajcarskie Siły Powietrzne (niem. Schweizer Luftwaffe, fr. Suisses aériennes, wł. Forze Aeree Svizzere) są integralną częścią sił zbrojnych Szwajcarii. Zostały założone 31 lipca 1914 roku. W 1936 roku zostały wydzielone jako osobna formacja.

Schweizer Luftwaffe
Państwo

 Szwajcaria

Siły zbrojne

Schweizer Armee

Data utworzenia

31 lipca 1914

Znak rozpoznawczy

Multimedia w Wikimedia Commons

Historia edytuj

W 2011 roku ostatnie Aérospatiale Alouette III przekazano Pakistanowi. Obecnie Szwajcaria dysponuje myśliwcami F-18 Hornet oraz Northrop F-5 Tiger II, które planowano zastąpić 22 nowymi Saab JAS 39 Gripen[1]. Zakup ten został jednak odrzucony przez Szwajcarów w referendum 18 maja 2014 roku. Szwajcaria planuje eksploatować F-18 do 2025 roku[2]. Władze kraju wyznaczyły zadanie przygotowania nowego przetargu w postaci opracowania warunków taktyczno-technicznych. Planowane do ogłoszenia w 2017 roku zamówienie obejmie następców F-5 jak i F-18[3].

F-5 Tiger II w Szwajcarskich Siłach Powietrznych edytuj

Na wyposażeniu jednostek w latach 70 XX w. znajdowały się samoloty myśliwsko-bombowe Venom, w liczbie 200 sztuk, o ówcześnie niskich możliwościach bojowych i modernizacji. Wzmocnienie obrony powietrznej kraju, polegało na podzieleniu przestrzeni powietrznej na dwie części. Do wysokości 6000 m operować miały myśliwce przewagi lokalnej, a powyżej tego pułapu samoloty Mirage. Na podstawie analiz wojen arabsko-izraelskich i wojnie w Wietnamie wytyczono wymagania dla nowego samolotu w dokumencie "Prowadzenie walki powietrznej w latach 80." wydanym 9 października 1973 roku[4].

Samolot miał mieć dobre parametry dynamiczne, bez skomplikowanych systemów walki, co ułatwiło by szkolenie załóg. Wymaganiem gabarytowym była możliwość operowania na górskich lotniskach i hangarach. Zapotrzebowanie zostało określone na 60-80 samolotów.

Konkurs edytuj

Przy rozpisaniu konkurentów do przetargu brano pod uwagę takie maszyny jak: YF-16, YF-17(późniejszy F/A-18) jednak były to dopiero prototypy. Do wytwórni lotniczych wysłano delegacje w celu zapoznania się z oferowanymi samolotami i na podstawie ich rekomendacji wysyłano zaproszenia do konkursu. Odrzucony został brytyjski samolot Harrier GR.1. Decyzję spowodowała katastrofa maszyny podczas oblotu. Na końcu udział w konkursie wzięły cztery samoloty: francuski – Dassault Mirage F1, amerykańskie – Northrop F-5E Tiger II, F-4E Phantom II, szwedzki – Saab Ja37 Viggen. Rozstrzygnięcie konkursu zapadło po testach wszystkich maszyn, jednak znakomite osiągi, łatwość szkolenia pilotów oraz atrakcyjna cena zadecydowały o wyborze F-5E Tiger II[4].

Dokładne wyliczanie kosztów wiązało się z tym, że zakup myśliwców stanowił tylko część programu modernizacji armii na lata 1975–1979 (Rüstungsprogramm 1975)[5]. Wynegocjowany offset zamówienia wynosił 30% wartości oraz uruchomienie produkcji w zakładach F + W Emmen. 16 marca 1976 po długich debatach parlamentarnych wyrażono zgodę na zawarcie kontraktu.

Wdrożenie do służby edytuj

Zakupione 72 samoloty miały zostać podzielone na cztery eskadry. Dostosowanie do warunków szwajcarskich obejmowało:

  • wzmocnienie dźwigarów do podwieszania samolotu pod suwnicą
  • instalacja tlenowa ze sprężonym powietrzem zamiast ciekłym tlenem
  • wyposażenie w radiostację UHF, system identyfikacji "swój-obcy", układ ostrzegający przed opromieniowaniem radiolokacyjnym AN/ALR-46(V)3
  • montaż radiolokatora Emerson Electric AN APQ-150
  • montaż systemów antypoślizgowych dla podwozia
  • przeskalowanie przyrządów z jednostek metrycznych
  • wbudowanie rejestratora przeciążeń
  • instalacja bezwładnościowej platformy nawigacyjnej
  • wyposażenie katapultowanego fotela Martin-Baker w zestaw przetrwania wysokogórskiego
  • zaprogramowanie systemu ILS i klap do lądowań

Jedyną specjalną zmianą, z początku tylko dla Szwajcarii, był system antypoślizgowy. Pierwsze 19 samolotów zostało zmontowanych w Palmdale. Pierwszy samolot, 19 października 1977, odbył lot z numerem J-3002. Po przeprowadzeniu ostatnich prób samoloty przyleciały do bazy McClellan, gdzie zostały rozmontowane i zapakowane na pokład C-5 Galaxy. Wykonano trzy loty transportowe pomiędzy 22 sierpnia, a 18 października 1978 roku. Pozostałe 53 samoloty zostały montowane w Szwajcarii. W momencie wycofania samolotów Venom, bezprzetargowo dokupiono 32 samoloty F-5E i 6 sztuk F-5F. Umowa została zatwierdzona przez władze 4 czerwca 1981 roku, na kwotę 770 000 000 franków szwajcarskich[6]. Wszystkie samoloty, które zostały dokupione zmontowano w latach 1983–1985.

Pierwszych pięciu pilotów wyleciała na szkolenie w sierpniu 1978 roku do Stanów Zjednoczonych. Odbywało się ono w bazie Williams w 425. Bojowym Szwadronie. Końcem stycznia 1979 roku zaczęto szkolić personel i 30 października 1979 roku dwie pierwsze eskadry uzyskały gotowość operacyjną. Początkowo dużymi ćwiczeniami jakie samoloty wykonywały były lądowania na autostradach oraz próby mobilnych zapleczy technicznych dla samolotów. W latach 1992–1993, próbowano przystosować dwie eskadry do zadań bliskiego wsparcia lecz brak finansów spowodował anulowanie projektu. W 1995 roku do jednostek wyposażonych w ten samolot dołączył zespół akrobacyjny Patrouille Suisse[7].

1 stycznia 1996 roku zmieniono organizację Fliegertruppe, przemianowaną na Schweizer Luftwaffe. Zmieniło to ilość używanych lotnisk poprzez zamknięcie ich części i likwidację części jednostek. W 1997 roku F-5 Tiger II otrzymały zakaz lotów po wykryciu pęknięć i poluzowanych nitów w dźwigarach skrzydeł. Po dokonaniu inspekcji połowa samolotów została skierowana do remontów. W 1998 roku pojawiły się pierwsze F-18, co skutkowało wycofaniem samolotów z przezbrajanych jednostek, które wystawiono na sprzedaż. W 2004 roku zamknięte dwie kolejne bazy lotnicze i rozwiązano jednostki liniowe tam stacjonujące. Wycofano kolejne 31 samolotów. Obecnie (stan na 2014 rok) lotnictwo wojskowe Szwajcarii dysponuje 54 samolotami F-5E, F-5F (42 jednomiejscowe i 12 dwu miejscowych), które po wykończeniu resursów zostają skreślone ze stanu[8].

F-18 w Szwajcarskich Siłach Powietrznych edytuj

 
F/A-18C Hornet J-5011

Konkurs na następcę Mirage IIIS rozpisany został już w 1985 roku. Francuskie samoloty bojowe mimo iż uważane za wielozadaniowe używane były wyłącznie do zadań obrony powietrznej. Założeniem było, aby ich następca również był maszyną przechwytującą o dobrych parametrach dynamicznych, wyposażoną w zaawansowany radar, przystosowaną do działań w każdych warunkach atmosferycznych i w środowisku silnych zakłóceń elektronicznych ze sporym zapasem paliwa. Zapotrzebowanie szacowano na 40-60 maszyn.

Pod uwagę brano aż 6 konstrukcji: F-16, F/A-18, F-20, JAS 39, IAI, Dassault Mirage 2000C. Z proponowanych maszyn w stadium prototypowym znajdował się F-20 Tigershark, a prototypowym JAS 39 Gripen i IAI Lavi, co z góry przekreśliło ich szanse. Z pozostałych maszyn po dokładnej analizie parametrów i wstępnym oblataniu przez pilotów testowych do etapu intensywnych prób dopuszczono wyłącznie F-16 Fighting Falcon i F/A-18 Hornet. Czterodniowe testy odbyły się w maju 1988 roku. Wykazały one jednoznaczną przewagę Horneta w założonej roli. Wysoko został oceniony komfort kabiny pilota oraz łatwość hangarowania maszyn. Parametry lądowania które były dostosowane do lotniskowców doskonale nadawały się do wykorzystania w górzystych alpejskich lotniskach.

3 października 1988 roku podjęto decyzję o zakupie 34 sztuk, którą jednak wstrzymano po pojawieniu się nowej konkurencji w postaci samolotów wschodnich po rozpadzie Bloku Wschodniego i zjednoczeniu Niemiec. Jedną z najwyżej ocenianych konstrukcji był MiG-29, który uzyskał w Szwajcarskim parlamencie sporo zwolenników. Drugim samolotem była nowsza wersja Mirage 2000 oznaczona jako 2000-5. Z powodu krótkiego resursu płatowca i niestabilności rynku radzieckiego odrzucono propozycję MiG-a, to konstrukcja francuska została skonfrontowana z F/A-18 z której ponownie wyszedł zwycięsko. Przewagą okazały się większe zbiorniki wewnętrzne, które pozwalały na znacznie szybsze reagowanie co w skali wielkości kraju ma kluczowe znaczenie.

Oficjalne potwierdzenie wyboru Horneta, nastąpiło 26 czerwca 1991 roku, a niemal rok później 17 czerwca 1992 roku podpisano kontakt na dostawę 34 sztuk: 26 samolotów w wersji jednomiejscowej C i 8 w dwumiejscowej D. Szwajcarskie środowiska pacyfistyczne jednak zablokowały zakup domagając się referendum w tej sprawie. W głosowaniu 6 czerwca 1993 roku większość społeczeństwa opowiedziała się za kontynuowaniem programu modernizacji lotnictwa[9]. Opóźnienie dostaw miało dobre strony, gdyż przeprowadzono w samolotach wszelkie udoskonalenia wynikające z ich eksploatacji. Zamontowano nowy radar AN/APG-73, system zakłóceń AN/ALQ-165, ponadto wzmocniono konstrukcję wręgami stopu tytanowego. Podniosło to żywotność z 3000 do 5000 godzin, jakie przewidywane były przy forsowanym użytkowaniu podczas startów i lądowań.

Dostawy i szkolenie edytuj

Pierwszą jednostką wytypowaną do przezbrojenia była Fliegerstaffel 17. Piloci tej eskadry zostali wysłani na szkolenia we wrześniu 1995 roku do USA. Jako pierwszy 20 stycznia 1996 roku w powietrze wzbił się dwumiejscowy samolot nr J-5231.[10] Tylko pierwsze dwie maszyny zostały zbudowane całkowicie w USA gdyż pozostałe zmontowane były w szwajcarskich zakładach RUAG w Emmen. Pierwszy samolot był gotów do lotu już w październiku tego samego roku. Uroczystość przekazania maszyny w ręce pilotów Schweizer Luftwaffe miała miejsce 23 stycznia 1997 roku. Posiadając 19 przeszkolonych pilotów, wstępną gotowość bojową jednostka Fliegerstaffel 17 uzyskała w grudniu 1997 roku. Wkrótce nastąpiło przezbrojenie dwóch pozostałych eskadr. Wiosną 1998 roku pierwsze F/A-18 otrzymała Fliegerstaffel 18, a w kolejnym roku Fliegerstaffel 11. Ostatni samolot przekazano użytkownikowi 22 października 1999 roku.

Służba edytuj

Po uzyskaniu gotowości operacyjnej Fliegerstaffel 17 i 18 pozostały w swoich bazach operacyjnych. Jedynie Fliegerstaffel 11 po otrzymaniu nowych myśliwców początkowo stacjonowała w Dübendorfie, ale po zamknięciu bazy dla odrzutowców[11] w 2005 roku przeniesiono jednostkę do Meiringen. Jedynej bazy gdzie funkcjonują skalne tunele w których chowane są odrzutowce. W latach 2005–2009 system ten został znacznie rozbudowany i unowocześniony w celu obsługi samolotów. Charakterystyczny jest brak przydziału samolotów do poszczególnych jednostek, więc co za tym idzie brak jest oznaczeń eskadr.

W wyniku wypadków utracono dwie maszyny. Pierwsza katastrofa miała miejsce na początku eksploatacji, 7 kwietnia 1998 roku gdzie dwumiejscowy F/A-18D nr J-5231 wystartował do lotu treningowego z zamiarem przechwycenia drugiego Horneta. Wskutek mgły i opadu śniegu doprowadziło to do utraty orientacji i rozbicia samolotu w Crans-sur-Sierre[12]. Obaj piloci mimo próby katapultowania się zginęli. Druga katastrofa miała miejsce 23 października 2013 roku kiedy F/A-18D nr J-5237 wystartował wraz z drugą maszyną na lot treningowy walki powietrznej. Załamanie pogody zmusiło samoloty do zawrócenia. Przy złej ocenie odległości do tego manewru samolot uderzył w górę Pilatus[13]. Obaj piloci zginęli. Ostatni wypadek wydarzył się 14 października 2015 roku, kiedy z lotniska w Payerne w towarzystwie dwóch F-5 z niewyjaśnionych przyczyn rozbił się dwumiejscowy Hornet[14]. Lekko rannego pilota przewieziono do szpitala. 29 sierpnia 2016 roku około godziny 14:30 doszło do wypadku jednoosobowego myśliwca F/A-18C.[15] Obecnie flota F/A-18 liczy 25 sztuk z czego tylko 5 w wersji D.

Zadania bieżące edytuj

W pierwszej połowie 2015 roku szwajcarskie F/A-18 brały udział w międzynarodowych ćwiczeniach NATO Tigermeet 2015[16]. Chociaż państwo nie jest członkiem NATO korzysta od 2004 roku z przywileju uczestnika. Delegacja składająca się z 40 osób i 3 Hornetów zajęła 3 miejsce w kategorii najlepsza jednostka latająca na 6 ekip. Pomiędzy 22 maja, a 5 czerwca Szwajcarzy uczestniczyli w manewrach Arctic Challenge Exercise[17]. Na czas ćwiczeń wysłano do Szwecji 8 Hornetów, 15 pilotów i 45 członków ekipy naziemnej. Ostatnimi ćwiczeniami był TLP Flying Course 2015-3[18]. Od 14 września do 9 października 5 Horentów i blisko 100 członków personelu przebazowano do Hiszpanii na ćwiczenia obrony powietrznej. Ważną współpracą jest działalność z Austriackimi siłami powietrznymi.

Modernizacje edytuj

W przeciwieństwie do przestarzałych F-5, myśliwce F/A-18 regularnie poddawane są pracom modernizacyjnym, zapewniającym wysoki stopień nowoczesności. Na początku 2002 roku wyposażone zostały w specjalnie zaprojektowane dla nich pod skrzydłowe pylony na pojedynczy pocisk AIM-120B lub AIM-9P. Zastąpiły uniwersalne pylony o dużym ciężarze i oporze. Przejmując uzbrojenie po poprzednikach w postaci rakiet AIM-9P-5 było to tymczasowe rozwiązanie. W grudniu 2007 roku zakupiono nowe rakiety AIM-9X. Przeprowadzono modernizację awioniki zwaną Upgrade 21 w latach 2004–2009. Kolejnym programem był Upgrade 25, którego prace rozpoczęto grudzień 2012 mają się zakończyć wiosną 2016 roku[19].

Bazy edytuj

 
Rozmieszczenie baz.

Wyposażenie edytuj

Zdjęcie Statek powietrzny Przeznaczenie Wersje W służbie[20] Uwagi
  McDonnell Douglas F/A-18 Hornet Myśliwiec wielozadaniowy F/A-18C 25[21] (J-5001 do J-5026. J-5022 rozbił się w 2016) Eskadry myśliwskie: 17. i 18. (Payerne) oraz 11. (Meiringen)
  F/A-18D 5[22] (J-5232 do J-5238, J-5231. rozbił się w 1998, J-5237 w 2013, J-5235 2015 )
  Northrop F-5 Tiger II Myśliwiec przechwytujący F-5E 41[23] Eskadry myśliwskie: 6. i 8. (Emmen) oraz 19. (Sion). Wykorzystywany także przez zespół akrobacyjny Patrouille Suisse i do holowania celów
  F-5F 12 (J-3201 do J-3212) walka radioelektroniczna
  Pilatus PC-7 Samolot szkolny NCPC-7 27 wykorzystywany także przez zespół akrobacyjny PC-7 Team
  Pilatus PC-9 Samolot szkolny PC-9/F 6 (C-405, C-407 ,C-408, C-409, C-411 C-41., C-404 rozbił się) Zielflugstaffel 12 (Payerne). Zastosowanie: holowanie celów i walka radioelektroniczna
  Pilatus PC-21 Samolot szkolenia zaawansowanego PC-21 8 (A-101 do A-108) baza Emmen
  Beechcraft 1900 Transport VIP-ów 1900D 1 (T-729) bazuje w Berno-Belp
  DHC-6 Twin Otter Wykonywanie ortofotomap DHC-6 1 (T-741) baza Dübendorf
  CL604 VIP /Ambulanz CL60 2 (T-751,T-752)
  Beechcraft Super King Air Wykonywanie ortofotomap 350C 1 (T-721) baza Dübendorf
  Pilatus PC-24 VIP Transporter PC-24 1 (T-786)
  Pilatus PC-6 Turbo-Porter Lekki samolot transportowy PC-6/B2-H2M-1 15 7. Eskadra Transportowa (AB Emmen) + HB-FCF z Armasuisse
  Dassault Falcon 900EX Transport VIP-ów Falcon 900 1 (T-785) bazuje w Berno-Belp
  Pilatus PC-12 Doświadczalny i transportowy PC-12 1 (HB-FOG) Armasuisse Militärflugplatz Dübendorf
  Cessna Citation Excel Transport VIP-ów Ce-560XL 1 (T-784) bazuje w Berno-Belp,
  Diamond DA42 Eksperymentalny Diamond DA42 Aurora Centauer 1 (R-711) Armasuisse AB Emmen
Bezzałogowe aparaty latające
  Elbit Hermes 900 rozpoznanie,walka radioelektroniczna 0/6 W 2015 roku rząd w Zurychu zaakceptował zakup 6 bezzałogowych aparatów latający Elbit Hermes 900 mają one służyć do rozpoznania i walki radioelektronicznej i zstąpić aparaty ADS 95 Ranger oraz KZD 85.[24][25][26][27][28]
  ADS 95 Ranger UAV 24 (D-108 do D-134, D-119 rozbił się 13 września 2011) 7. Eskadra Bezpilotowców (Emmen)
  KZD 85 UAV KZD-85 60 (Z-30 do Z-90, obecnie 30 w użyciu) szkolenie obrony przeciwlotniczej
Zdjęcie Statek powietrzny Przeznaczenie Wersje W służbie Uwagi
  Eurocopter AS332 Super Puma Transportowy (średni) AS332M1 15 (T-311 do T-325) Payerne i Dübendorf
  Eurocopter AS532 Cougar Transportowy (średni) AS532UL 10 (T-331 do T342); T-341 rozbił się w 2011, T-338 rozbił się w 2016 baza Alpnach
  Eurocopter EC635 Wielozadaniowy EC635 P2+ 18 (T-353 do T-370) AB Alpnach
Transport VIP-ów EC635 P2+ VIP 2 (T-351, T-352)
 
Oerlikon Skyguard
Zdjęcie Nazwa Przeznaczenie W służbie Uwagi
  zdwojone działko Oerlikon 35 mm działko przeciwlotnicze 45 inna nazwa: Flab Kanone 63/90 W maju 2016 roku podpisano kontrakt z firmą Rheinmetall Air Defence AG na modernizację systemów obrony przeciwlotniczej Oerlikon Skyguard. Dzięki modernizacji ich sprawność bojowa zostanie przedłużona do 2025 roku[29].
  FIM-92 Stinger przenośny, ręcznie odpalany pocisk kierowany ziemia-powietrze 288
  Rapier pocisk rakietowy ziemia-powietrze 54 inna nazwa: Mobile Lenkwaffen Flugabwehr

Wycofane edytuj

 
Ex-Schweizer Luftwaffe Ju-52
 
Pilatus P-2
 
Pilatus P-3
 
Swiss Air Force Beechcraft Model 18
 
Dornier Do-27
 
DH-112 Venom

Przypisy edytuj

  1. ↑ Zwycięstwo Gripena w Szwajcarii!. altair.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-03)].
  2. ↑ The Swiss electorate says No to the Gripen. admin.ch. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-19)].
  3. ↑ Szwajcaria kupi nowe myśliwce [online], defence24.pl, 26 lutego 2016 [dostęp 2016-12-13] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-21].
  4. ↑ a b Agencja Interaktywna Migomedia, Szwajcarskie F-5 Tiger II - Magnum-x [online], magnum-x.pl [dostęp 2018-03-21] (pol.).
  5. ↑ Luca Gambazzi, admin.ch - Bundesrecht [online], admin.ch [dostęp 2018-03-21] (niem.).
  6. ↑ Marcin Strembski, Szwajcarskie F-5 Tiger II [w:] Lotnictwo, Magnum-X, styczeń 2014, s. 82-83, ISSN 1732-5323.
  7. ↑ Marcin Strembski, Szwajcarskie F-5 Tiger II [w:] Lotnictwo, Magnum-X, styczeń 2014, s. 84, ISSN 1732-5323
  8. ↑ Marcin Strembski, Szwajcarskie F-5 Tiger II [w:] Lotnictwo, Magnum-X, styczeń 2014, s. 85, ISSN 1732-5323
  9. ↑ Gripin in Switzerland: Referendum Shoots New Fighter Deal Down [online], Defense Industry Daily [dostęp 2016-02-14].
  10. ↑ Tim Senior, The AirForces Monthly Book of the F/A-18 Hornet, Key Books Limited, 2003, ISBN 978-0-946219-69-8 [dostęp 2016-02-14] (ang.).
  11. ↑ Dübendorf Air Base [online], triposo.com [dostęp 2016-02-14].
  12. ↑ Crashed Swiss jet mysteriously ‘lost altitude’ - SWI swissinfo.ch [online], SWI swissinfo.ch [dostęp 2016-02-14].
  13. ↑ Szwajcaria: rozbił się myśliwiec, nie żyją piloci [online], PolskieRadio.pl [dostęp 2016-02-14].
  14. ↑ John Revill, Swiss F-18 Fighter Crashes in Training Exercise, „Wall Street Journal”, ISSN 0099-9660 [dostęp 2016-02-14].
  15. ↑ Katastrofa szwajcarskiego Horneta. Trzecia od 2013 roku. defence24.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-10)].
  16. ↑ Niels Hillebrand, MILAVIA Military Aviation Specials - NATO Tiger Meet 2015 – Konya, Turkey [online], milavia.net [dostęp 2016-02-14].
  17. ↑ A Swiss F/A-18 Hornet takes off - Arctic Challenge Exercise: US-NATO Allies joint military exercise [online], The Economic Times [dostęp 2016-02-14] [zarchiwizowane z adresu 2015-06-01].
  18. ↑ Super User, End of the Tactical Leadership Programme Flying Course 2015-3 [online], Tactical Leadership Programme [dostęp 2016-02-14] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-27].
  19. ↑ Switzerlands Hornet Upgrade 25 Program [online], Defense Industry Daily [dostęp 2016-02-14].
  20. ↑ "World Air Forces 2013".. flightglobal.com. [zarchiwizowane z "World tego adresu (2013-01-13)]. Flightglobal.com, 11 December 2012.
  21. ↑ F/A-18-Absturz: Radar stammt aus den 70er-Jahren - Blick [online], blick.ch [dostęp 2017-11-26] (niem.).
  22. ↑ Pilot rettet sich mit Schleudersitz: Schweizer F/A-18 in Frankreich abgestürzt - Blick [online], blick.ch [dostęp 2017-11-26] (niem.).
  23. ↑ "Czarny czwartek" lotnictwa akrobacyjnego, „Lotnictwo”, nr 7-8 (2016), s. 4-5, ISSN 1732-5323
  24. ↑ Szwajcaria wybrała BSL Hermes 900. defence24.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-10)].
  25. ↑ HERMESY 900 DLA SZWAJCARII
  26. ↑ Szwajcarski parlament zatwierdził zakup Hermesów. defence24.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-02)].
  27. ↑ SZWAJCARIA KUPUJE HERMESY 900
  28. ↑ SZWAJCARIA KUPIŁA HERMESY
  29. ↑ Rheinmetall zmodernizuje szwajcarskie systemy przeciwlotnicze. defence24.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-21)].

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szwajcarskie_Siły_Powietrzne&oldid=73219933”