Wikipedia

Viorica Agarici

rumuńska pielęgniarka i działaczka społeczna

Viorica Agarici (ur. 24 lutego 1886 w Bukareszcie, zm. 18 lutego 1979 tamże) – rumuńska pielęgniarka i działaczka społeczna, za pomoc udzieloną ofiarom pogromu w Jassach odznaczona medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

Viorica Agarici
Popiersie Agarici na dworcu kolejowym w Roman
Popiersie Agarici na dworcu kolejowym w Roman
Pełne imię i nazwisko

Viorica Maria Ecaterina Ana Agarici

Imię i nazwisko urodzenia

Viorica Văsescu

Data i miejsce urodzenia

24 lutego 1886
Bukareszt

Data i miejsce śmierci

18 lutego 1979
Bukareszt

Zawód, zajęcie

pielęgniarka, działaczka społeczna

Narodowość

rumuńska

Małżeństwo

Ion C. Agarici

Dzieci

Gheorghe, Constantin, Vasile

Odznaczenia
Sprawiedliwy wśród Narodów Świata

Życiorys edytuj

Młodość i okres przedwojenny edytuj

Viorica Maria Ecaterina Ana Văsescu urodziła się 24 lutego 1886 roku w Bukareszcie. Pochodziła z zamożnej rodziny o arystokratycznych korzeniach. Jej dziadek od strony ojca, Alexandru Văsescu, był parlamentarzystą oraz ministrem finansów w rządzie premiera Constantina A. Crețulescu. Zarówno jej rodzina od strony ojca, jak i rodzina od strony matki, posiadały rozległe majątki ziemskie w okolicach Botoszan i Roman. Miała dwoje rodzeństwa (siostrę i brata)[1].

Dzieciństwo spędziła w Paryżu, gdzie jej ojciec służył w rumuńskim poselstwie w randze attaché wojskowego. Uczęszczała do francuskiej szkoły podstawowej, a następnie, w latach 1900–1905, do eksperymentalnego podparyskiego instytutu La Ruche(inne języki)[1].

W 1910 roku zawarła związek małżeński z Ionem C. Agarici, z wykształcenia inżynierem agronomem. Z ich związku narodziło się trzech synów: Gheorghe (ur. 1911), Constantin (ur. 1912) i Vasile (ur. prawd. 1913)[1][a].

W 1927 roku jej mąż zmarł nagłą śmiercią. Rok później objęła stanowisko kierowniczki oddziału Rumuńskiego Czerwonego Krzyża w Roman[1].

II wojna światowa edytuj

Osobny artykuł: Pogrom w Jassach.

28 czerwca 1941 roku, kilka dni po tym, gdy Rumunia u boku III Rzeszy przystąpiła do wojny z ZSRR, w Jassach rozpoczął się pogrom ludności żydowskiej. W ciągu trzech dni rumuńscy żołnierze, policjanci i cywile, wspierani przez stacjonujących w mieście Niemców, zamordowali około 13 tys. Żydów[2].

29 czerwca władze rumuńskie postanowiły ewakuować z miasta kilka tysięcy żydowskich mężczyzn, których przed masakrą oraz w jej trakcie uwięziono na terenie miejscowej komendy policji[3]. Pierwszy pociąg, w którym znalazło się od 2430 do 2530 Żydów, wyruszył z Jassów następnego dnia we wczesnych godzinach porannych[4]. Przez kolejnych kilka dni transport był odsyłany ze stacji do stacji. Tymczasem uwięzione w szczelnie zamkniętych wagonach ofiary cierpiały na skutek ścisku, głodu, pragnienia, upału i braku powietrza. Śmiertelność szybko przybrała zastraszające rozmiary[5].

3 lipca 1941 roku „pociąg śmierci” stanął w Roman[6]. Agarici przebywała w tym czasie na stacji kolejowej, gdzie wraz ze współpracownicami rozdawała napoje i przekąski udającym się na front żołnierzom. Usłyszawszy dobiegające z wagonów krzyki i jęki, postanowiła zainterweniować[7]. Do pilnującego wagonów policjanta miała się zwrócić słowami:[8]

Jeśli nie otworzy pan drzwi [do wagonów], sama je wyłamię. Może mnie pan zastrzelić, ale zamierzam pomóc tym nieszczęsnym ludziom.

Agarici udała się z interwencją do wojskowego komendanta stacji, następnie do dowódcy miejscowego garnizonu, a wreszcie do dowódcy okręgu wojskowego w Roman gen. Nicolae Tătăranu. Ten ostatni zgodził się, by udzieliła pomocy Żydom[1]. Na jej żądanie otwarto wagony i usunięto zwłoki zmarłych[7]. Razem z członkami RCK oraz ochotnikami zwerbowanymi spośród lokalnej społeczności żydowskiej dostarczyła więźniom wodę i żywność[8][9]. Niektórzy zostali także umyci i odwszawieni, aczkolwiek ze względu na brak ubrań na wymianę, w konsekwencji tych zabiegów pozostali nadzy[6][10]. Działania Agarici ocaliły życie kilkuset Żydom z „pociągu śmierci”[9].

Mimo iż działała z pobudek humanitarnych, wielu mieszkańców Roman postrzegało jej postawę jako „niepatriotyczną”, a wręcz „zdradziecką”. Stała się obiektem gwałtownych ataków[11]. Ostatecznie w 1943 roku[1] była zmuszona zrezygnować z kierowania oddziałem RCK i przeprowadzić się do Bukaresztu[8].

Losy powojenne edytuj

Wystąpiła jako świadek na procesie sprawców pogromu w Jassach, który toczył się w 1948 roku przed trybunałem ludowym w Bukareszcie[1].

Po przejęciu przez komunistów władzy w Rumunii wszystkie należące do niej nieruchomości, w tym dom w Roman i mieszkanie w Bukareszcie, zostały znacjonalizowane. Uznana za „wroga klasowego”, była zmuszona osiąść w Roman, a jednocześnie władze nałożyły na nią zakaz zmiany miejsca zamieszkania. Jej dwóch starszych synów zostało uwięzionych. Utrzymywała się z udzielania korepetycji z języków niemieckiego, francuskiego i angielskiego[1]. Ponadto przez wiele lat wspierała ją materialnie Federacja Gmin Żydowskich w Rumunii (Federaţia Comunităţilor Evreieşti din România)[7].

Dopiero w 1965 roku uzyskała pozwolenie na przeprowadzkę do Bukaresztu, gdzie mieszkał jej najmłodszy syn. Zmarła 18 lutego 1979 roku i spoczęła na stołecznym cmentarzu Bellu[1].

Upamiętnienie edytuj

3 stycznia 1983 roku została pośmiertnie odznaczona medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”[7].

Po przemianach politycznych 1989 roku została upamiętniona także w ojczyźnie. W 1994 roku ukazała się książka autorstwa Mariusa Mircu, poświęcona jej osobie i dokonaniom[9]. Na dworcu kolejowym w Roman odsłonięto jej popiersie dłuta Florina Mircei Zaharescu. Jej imieniem nazwano również jedną z ulic w Roman, a w 2011 roku nadano jej pośmiertnie honorowe obywatelstwo tego miasta. W tym samym roku, z inicjatywy Federacji Gmin Żydowskich w Rumunii, tablica upamiętniająca czyny Agarici została odsłonięta na jej grobie na cmentarzu Bellu[1].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Niektóre źródła podają, jednakże błędnie, iż jej synem był Horia Agarici(inne języki) – słynny rumuński as myśliwski okresu II wojny światowej. W rzeczywistości była ona jego ciotką.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j Viorica Agarici, „eroina din gara Roman”, a fost comemorată. Curaj și dăruire, în slujba Crucii Roșii. ziarpiatraneamt.ro, 2023-07-03. [dostęp 2024-01-12]. (rum.).
  2. ↑ Mędykowski 2018 ↓, s. 300–306.
  3. ↑ Ioanid 1993 ↓, s. 135.
  4. ↑ Ioanid 1993 ↓, s. 137.
  5. ↑ Ioanid 1993 ↓, s. 137–141.
  6. ↑ a b Ioanid 1993 ↓, s. 141.
  7. ↑ a b c d Agarici Viorica (1886-1979). db.yadvashem.org. [dostęp 2024-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  8. ↑ a b c Goda 2022 ↓, s. 178–179.
  9. ↑ a b c Gilbert 2015 ↓, s. 298.
  10. ↑ Mędykowski 2018 ↓, s. 303–304.
  11. ↑ The report of the International Commission on the Holocaust in Romania. Ch. 11: Solidarity and Rescue. yadvashem.org, 2004-11-11. [dostęp 2023-12-20]. (ang.).

Bibliografia edytuj

  • Martin Gilbert: The Righteous. London: Transworld Digital, 2015. ISBN 978-1-4090-1069-2. (ang.).
  • Norman J.W. Goda: The Holocaust: Europe, the World, and the Jews, 1918–1945. New York: Routledge, Taylor & Francis Group, 2022. ISBN 978-0-429-83986-3. (ang.).
  • Radu Ioanid. The Holocaust in Romania: The Iasi Pogrom of June 1941. „Contemporary European History”. 2 (2), 1993-07. ISSN 0960-7773. (ang.). 
  • Witold Mędykowski: W cieniu gigantów. Pogromy 1941 r. w byłej sowieckiej strefie okupacyjnej. Jerozolima: 2018. ISBN 978-965-90038-0-8.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Viorica_Agarici&oldid=73393024”