Łapszanka (wieś)
Łapszanka (słow. Lapšanka, węg. Kislápos, niem. Kleinlapsch[3]) – wieś w województwie małopolskim, powiecie nowotarskim w gminie Łapsze Niżne. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie nowosądeckim.
| wieś | |
.jpg) Widok na Tatry z Łapszanki | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
750–990 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2006) |
400 |
| Strefa numeracyjna |
18 |
| Kod pocztowy |
34-442[2] |
| Tablice rejestracyjne |
KNT |
| SIMC |
0443068 |
Położenie na mapie gminy Łapsze Niżne  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego  | |
 49°21′29″N 20°11′12″E/49,358056 20,186667[1]
| |
Położenie edytuj
Niewielka miejscowość na Pogórzu Spiskim w etnograficznym regionie zwanym Zamagurzem. Zajmuje dno doliny potoku Łapszanka oraz jego zbocza. Zachodnie zbocza to w dużym stopniu bezleśny grzbiet ze wzniesieniami Pawlików Wierch (1016 m), Piłatówka (1004 m) i Pusty Wierch (984 m), wschodnie również w dużym stopniu wylesiony grzbiet ze szczytami Na Wierch (896 m), Kuraszowski Wierch (1038 m), Dudasowski Wierch (1038 m) oraz Holowiec (1035 m). Kuraszowski i Dudasowski Wierch są najwyższymi szczytami polskiej części Pogórza Spiskiego. Zabudowania miejscowości podchodzą aż do Przełęczy nad Łapszanką (934 m) oddzielającej te grzbiety (przysiółek Wyżni Koniec)[4].
Historia edytuj
Miejscowość była prawdopodobnie założona w XVI wieku jako osada filialna Łapsz Wyżnich. Prawdopodobnie była również zasiedlona przez ludność wołoską z pobliskiej Osturni[5]. Wymieniona jest w dokumencie sprzedaży z 1589 roku klucza dunajeckiego Jerzemu Horvathowi z Palocsy przez Olbrachta Łaskiego. W roku 1662 pierwsza wzmianka o sołectwie.
W okresie II wojny światowej aż do roku 1953 w szkole nauczano w języku słowackim. 17 maja 1968 – elektryfikacja wsi.
Znajdujący się w dolnej części wsi kościół został zbudowany w roku 1902.
Kultura edytuj
We wsi jest używana gwara spiska, zaliczana przez polskich językoznawców jako gwara dialektu małopolskiego języka polskiego, przez słowackich zaś jako gwara przejściowa polsko-słowacka[6]. Tradycyjnym ubiorem był strój spiski w odmianie kacwińskiej[7].
Turystyka edytuj
Miejscowość turystyczna, położona w głębokiej dolinie potoku, który tworzy około 30 wodospadów. Z Przełęczy nad Łapszanką (945 m n.p.m.) roztacza się widok na Tatry i szeroka panorama na Magurę Spiską. W 2013 Łapszankę odwiedził Tour de Pologne. Rozegrano tutaj premię górską I kategorii, wygraną przez Tomasza Marczyńskiego.
W górnej części wsi zlokalizowana jest kapliczka-dzwonnica pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej, zbudowana w 1928 roku z dzwonem z tego samego roku. To często fotografowany, charakterystyczny element wsi. Według dawnych wierzeń, bicie w dzwon tej kapliczki miało odganiać płanetniki, które powodowały burze. Dlatego dzwoniono, gdy zaczynała się burza. Tak w roku 1967 zginął od uderzenia piorunu 33-letni mieszkaniec Łapszanki.
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 71380
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 697 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Andrzej Olejko, „Niedoszły sojusznik czy trzeci agresor? Wojskowo-polityczne aspekty trudnego sąsiedztwa Polski i Słowacji 1918-1939”, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego i Wydawnictwo Arkadiusz Wingert, Kraków – Rzeszów 2012.
- ↑ Geoportal. [dostęp 2010-07-15].
- ↑ Stanisław Figiel: Polski Spisz. Warszawa: PTTK „Kraj”, 1999. ISBN 83-7005-396-3.
- ↑ Júlia Dudášová-Kriššáková, Goralské nárečia z pohľadu súčasnej slovenskej jazykovedy, Prešov: Vydavateľstvo Prešovskej univerzity v Prešove, 2016, s. 20-24, ISBN 978-80-555-1714-8 (słow.).
- ↑ Sylwia Plucińska, Górale Spiscy | Strój i ubiór codzienny [online], etnozagroda.pl [dostęp 2021-09-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-20] (pol.).