Śliwa domowa

Śliwa domowa (Prunus domestica L.) – poliploidalny gatunek roślin wieloletnich należący do rodziny różowatych, nie występujący w stanie dzikim. Formy wyjściowe powstawały prawdopodobnie wielokrotnie w warunkach naturalnych w wyniku samoistnego krzyżowania się dwóch dziko rosnących gatunków ałyczy (P. cerasifera) i śliwy tarniny (P. spinosa) lub wprost z poliploidalnych, dzikich form ałyczy. Ojczyznę śliwy domowej sytuuje się zwykle w rejonie Kaukazu, czasem też Azji Mniejszej i Zakaukazia. Dalsze różnicowanie śliw domowych wiązało się z częstym krzyżowaniem wstecznym i selekcją odmian hodowlanych. Prawdopodobnie odmiany o pestkach łatwo odchodzących od miąższu owocu powstały ze skrzyżowania ałyczy z bałkańskim gatunkiem P. cocomilia Ten. Śliwy do uprawy wprowadzili Persowie, a w Europie Grecy i Rzymianie. Hodowla ich i selekcja trwa do dziś. Obecnie w uprawie jest około 2 tysięcy odmian uprawnych, choć znaczenie ekonomiczne ma około 100.

Śliwa domowa

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	śliwa
Gatunek	śliwa domowa
Nazwa systematyczna
Prunus domestica L. Sp. pl. 1:475. 1753
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
brak danych

Owoce śliwy domowej

Renkloda

Mirabelka

Węgierka

Systematyka

Prace nad opracowaniem systematycznym śliwy domowej rozpoczął Krsitom już w 1804 roku, kontynuowało je wielu badaczy, ale dopiero opracowania Rödera z 1939 prowadzone na podstawie badań cytologicznych oraz morfologii kwiatów, owoców, liści i jednorocznych pędów zyskały uznanie i obowiązują do dziś. Wydzielił on 4 podgatunki, w których wydzielił dodatkowo odmiany botaniczne.

• Prunus domestica L. subsp. insititia Fiori & Paoletti
  • var. pomariorum – damaszki (lubaszki) – o drobnych owocach, owalnych, ciemnofioletowych, niezbyt smacznych, spośród tej grupy odmian wywodzą się podkładki rozmnażane wegetatywnie.
  • var. cerea – mirabelki – drobne, kuliste, złotożółte, np. odmiany uprawne Mirabelka z Nancy, Mirabelka Flotowa
• Prunus domestica L. subsp. italica (Borckh.) Hegi
  • var. claudiana – renklody – o owocach, dużych, kulistych, o żółtej lub zielonej barwie podstawowej, czasem z rumieńcem, np. odmiany uprawne Renkloda Ulena, Renkolda Althana.
  • var. subrotundata – śliwy okrągłe – o owocach barwy purpurowej, zielonej lub fioletowej i miąższu słabo odchodzącym od pestki, np. odmiany uprawne Kirka, Ruth Gerstetter.
• Prunus domestica L. subsp. intermedia (L.)
  • var. ovoidea – śliwy jajowe – najszersze powyżej połowy i silnie zwężone przy szypułce, bardzo duże, niebieskoczerwone, czerwone lub żółte np. odmiany uprawne Čačanska Najbolja, Jajowa Żółta.
  • var. oxycarpa – śliwy elipsoidalne – wydłużone, prawie zawsze ciemnoniebieskie, miąższ zwięzły, bardzo smaczne np. odmiany uprawne Car, Opal.
  • var. mamillaris – śliwy daktylowe – owoce bardzo wydłużone, barwy złotożółtej lub granatowej, miąższ szklisty, bardzo aromatyczny i smaczny odmiany uprawne Żniwka, Węgierka Cukrowa Wielka
  • var. semipruneliana – półwęgierki – owoce duże lub średnie, o ciemnofioletowej lub granatowej barwie, miąższ zwięzły, chrząstkowaty, przeważnie bardzo dobrze odchodzący od pestki, bardzo dużo odmian uprawnych z tej grupy jest popularnych w Polsce np. Anna Späth, Królowa Wiktoria, Węgierka Wangenheima.
• Prunus domestica L. subsp. oeconomica
  • var. pruneliana – węgierki – owoce granatowe lub brunatne, wydłużone, przy szypułce zwężone, czasem elipsoidalne lub jajowate, miąższ zwięzły, aromatyczny, winnosłodki, dobrze odchodzi od pestki, np. odmiany uprawne Węgierka Zwykła, Węgierka Dąbrowicka, Węgierka Włoska, Stanley, Valor.

Morfologia

Pokrój

Nieduże drzewo dorastające do wysokości 10 m lub krzew. Istnieją jednak duże różnice odmianowe, a także różnice spowodowane warunkami, w jakich drzewa te rosną. Czynnikami warunkującymi wzrost są: rodzaj gleby, stanowisko, zabiegi agrotechniczne, podkładka. Śliwy mają 2-3 krotnie większy zasięg korzeni niż obwód korony. Mają też dobrze rozwinięte korzenie włośnikowe. Masa korzeni stanowi 30–45% masy całego drzewa.

Pędy

Różnią się znacznie długością, grubością i barwą, która może być od jasnozielonej przez ciemnozieloną po brązową z odcieniem fioletowym. Zdarza się, że na pędach występują kolce, ale na ogół tylko w młodocianym wieku (Węgierka Zwykła, Valor). Na pędach występują wyraźnie widoczne przetchlinki różniące się kształtem (okrągłe, eliptyczne) i barwą (żółte, zielone, szare).

Pąki

Są u śliw bardzo charakterystyczne. Powstają zarówno na długo-, jak i krótkopędach. Bardzo często są po kilka w grupie, wtedy wszystkie są kwiatowe, albo środkowy jest liściowy a boczne kwiatowe. Na długopędach szkieletowych występują tylko liściowe, na krótkopędach na ogół tylko kwiatowe. Pąki kwiatowe są większe choć także wielkość jest zróżnicowana; małe ma np. Węgierka Zwykła a duże Renkloda Ulena. Pąki kwiatowe są zwykle jaśniejsze od liściowych.

Liście

Okrągłe, eliptyczne lub jajowate, o brzegach karbowanych lub piłkowanych. Charakteryzują się dużą zmiennością w zależności od położenia na drzewie. Do identyfikacji odmiany najlepiej jest porównywać liście na długopędzie, dobrze rozwinięte i wyrośnięte; najlepiej 7-10 liść, licząc od wierzchołka. Liście jasne, żółtawozielone mają np. Renklody Zielona i Althana, jasnozielone Earlyblue a ciemnozielone Anna Späth, Čačanska Najbolja. Liście różnią się wierzchołkiem blaszki liściowej, który może być ostry Węgierka Zwykła, prosty Mirabelka z Nancy lub rozwarty Renkloda Althana. Różnice pomocna w identyfikacji występują także na powierzchni blaszki liściowej, która na ogół jest mniej lub bardziej pofałdowana.

Kwiaty

Zazwyczaj białe, wyrastają na szypułkach po dwa. Są to kwiaty promieniste, 5-dzielne (składające się z 5 działek kielicha, 5 płatków korony) 20-30 pręcików ułożonych w 3 okółkach z 1 wolnego słupka powstałego z jednego owocolistka. Kwiaty śliw są owadopylne, a pod względem zapylenia odmiany dzielimy na samopylne/samopłodne np. Anna Späth, Węgierka Zwykła, Węgierka Włoska, Renkloda Ulena, Węgierka Wangenheima, obcopylne np. Čačanska Najbolja, Valor, Renkloda Althana, Węgierka Dąbrowicka, bądź też częściowo samopłodne Čačanska Rana, Oneida.

Owoce

Kulisty lub wydłużony, jadalny pestkowiec. Możemy wyróżnić trzy warstwy: zewnętrzny egzokarp stanowiący skórkę, mięsiste jadalne wnętrze mezokarp, oraz twardą zdrewniałą pestkę endokarp okrywającą nasienie. Charakterystyczny dla owoców pestkowych jest szew powstały ze zrośnięcia się owocolistka, który jest położony w głębi na ogół wyraźnie widocznej bruzdy.

Owoce śliw mogą znacznie różnić się masą, drobne owoce mają 12–15 g (Mirabelka z Nancy) do dużych ponad 80g (Brzoskwiniowa, Čačanska Najbolja, Empress, Valor). Także duże zróżnicowanie u śliw może być ze względu na zabarwienie owocu i intensywność występowania nalotu woskowego. Barwa skórki może być zielona (Renkloda Zielona), żółtozielona (Renkloda Ulena), żółta (Mirabelka Flotowa), żółtoczerwona (Emma Leppermannn), czerwona (Królowa Wiktoria), fioletowoczerwona (Renkolda Althana), czerwononiebieska (Oneida), granatowa (węgierki, Valor) i brązowa (Węgierka Wangenheima).

Zastosowanie

• Roślina miododajna
• Roślina sadownicza: Sadzona jest dla owoców.

• Sztuka kulinarna: Owoce zawierają ok. 8% cukru, 1,2% kwasów organicznych, sole mineralne, witaminy A, B1 i C. W 100 g surowych owoców znajduje się 0,295 mg β-karotenu oraz 281 mg kwasu asparaginowego. Suszone owoce zawierają 0,925 mg β-karotenu i 1,637 g kwasu asparaginowego na 100g. Owoce deserowe i na przetwory (susze, dżemy, powidła, marynaty), służą do otrzymywania nalewek i śliwowicy.
• Roślina lecznicza: Mają właściwości lecznicze (przeczyszczające).
• Drewno użytkowane jest w meblarstwie.

Wartość odżywcza Śliwka, owoc surowy (100 g) Wartość energetyczna 206 kJ (49 kcal) Białka 0,6 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% M 1,1% 1,1% 1,1% 1,1% Węglowodany 11,7 g szczegółowe informacje Przyswajalne 10,1 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,8% 7,8% 7,8% 7,8% M 7,8% 7,8% 7,8% 7,8% Cukry (jedno- i dwucukry) 8,8 g Jednocukry Glukoza 3,4 g Fruktoza 2,0 g Dwucukry Sacharoza 3,4 g Laktoza 0,00 g Skrobia 0,00 g Błonnik 1,6 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,4% 6,4% 7,6% 7,6% M 4,2% 4,2% 5,3% 5,3% Tłuszcze 0,3 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,04 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,01 g Wielonienasycone 0,1 g omega-3 0,03 g α-Linolenowy (ALA) 0,03 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% M 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% omega-6 0,07 g Linolowy (LA) 0,07 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% M 0,4% 0,4% 0,5% 0,5% Woda 87,0 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,2% 3,2% 3,2% 3,2% M 2,4% 2,4% 2,4% 2,4% Witaminy Witamina C 5,2 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,9% 6,9% 6,9% 6,9% M 5,8% 5,8% 5,8% 5,8% Tiamina (B1) 0,059 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,4% 5,4% 5,4% 5,4% M 4,9% 4,9% 4,9% 4,9% Ryboflawina (B2) 0,039 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,5% 3,5% 3,5% 3,5% M 3,0% 3,0% 3,0% 3,0% Niacyna (B3) 0,49 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,5% 3,5% 3,5% 3,5% M 3,1% 3,1% 3,1% 3,1% Witamina B6 0,05 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,8% 3,8% 3,3% 3,3% M 3,8% 3,8% 2,9% 2,9% Foliany 0,003 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,8% 0,8% 0,8% 0,8% M 0,8% 0,8% 0,8% 0,8% Kobalamina (B12) 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 0,049 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,0% 7,0% 7,0% 7,0% M 5,4% 5,4% 5,4% 5,4% Witamina D 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 0,86 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,7% 5,7% 5,7% 5,7% M 5,7% 5,7% 5,7% 5,7% Makroelementy Fosfor 20,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,9% 2,9% 2,9% 2,9% M 2,9% 2,9% 2,9% 2,9% Wapń 16,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,6% 1,6% 1,3% 1,3% M 1,6% 1,6% 1,6% 1,3% Magnez 8,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,6% 2,5% 2,5% 2,5% M 2,0% 1,9% 1,9% 1,9% Potas 208,00 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,4% 4,4% 4,4% 4,4% M 4,4% 4,4% 4,4% 4,4% Sód 2,00 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,1% 0,1% 0,2% 0,2% M 0,1% 0,1% 0,2% 0,2% Mikroelementy Jod ,0014 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,9% 0,9% 0,9% 0,9% M 0,9% 0,9% 0,9% 0,9% Żelazo 0,5 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,8% 2,8% 6,3% 6,3% M 6,3% 6,3% 6,3% 6,3% Miedź 0,11 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 12% 12% 12% 12% M 12% 12% 12% 12% Cynk 0,11 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% M 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% Mangan 0,09 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,0% 5,0% 5,0% 5,0% M 3,9% 3,9% 3,9% 3,9% Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Wartość odżywcza Śliwki bez pestek, suszone (100 g) Wartość energetyczna 1191 kJ (284 kcal) Białka 3,5 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,6% 7,6% 7,6% 7,6% M 6,3% 6,3% 6,3% 6,3% Węglowodany 68,9 g szczegółowe informacje Przyswajalne 59,5 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 46% 46% 46% 46% M 46% 46% 46% 46% Dwucukry Sacharoza 20,0 g Laktoza 0,00 g Skrobia 0,00 g Błonnik 9,4 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 38% 38% 45% 45% M 25% 25% 31% 31% Tłuszcze 1,2 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,17 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,05 g Wielonienasycone 0,49 g omega-3 0,16 g α-Linolenowy (ALA) 0,16 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 15% 15% 15% 15% M 10% 10% 10% 10% omega-6 0,33 g Linolowy (LA) 0,33 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,8% 2,8% 3,0% 3,0% M 1,9% 1,9% 2,4% 2,4% Woda 24,0 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,9% 0,9% 0,9% 0,9% M 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% Witaminy Witamina C 5,6 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,5% 7,5% 7,5% 7,5% M 6,2% 6,2% 6,2% 6,2% Tiamina (B1) 0,081 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,4% 7,4% 7,4% 7,4% M 6,8% 6,8% 6,8% 6,8% Ryboflawina (B2) 0,36 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 33% 33% 33% 33% M 28% 28% 28% 28% Niacyna (B3) 1,63 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 12% 12% 12% 12% M 10% 10% 10% 10% Witamina B6 0,24 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 18% 18% 16% 16% M 18% 18% 14% 14% Foliany 0,004 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% M 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% Kobalamina (B12) 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 154 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 22 000% 22 000% 22 000% 22 000% M 17 111% 17 111% 17 111% 17 111% Witamina D 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 0,4 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% M 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% Makroelementy Fosfor 91,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 13% 13% 13% 13% M 13% 13% 13% 13% Wapń 72,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,2% 7,2% 6,0% 6,0% M 7,2% 7,2% 7,2% 6,0% Magnez 36,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 12% 11% 11% 11% M 9,0% 8,6% 8,6% 8,6% Potas 804,00 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 17% 17% 17% 17% M 17% 17% 17% 17% Sód 12,00 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,8% 0,8% 0,9% 1,0% M 0,8% 0,8% 0,9% 1,0% Mikroelementy Jod 0,001 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% M 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% Żelazo 1,5 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,3% 8,3% 19% 19% M 19% 19% 19% 19% Miedź 0,42 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 47% 47% 47% 47% M 47% 47% 47% 47% Cynk 0,65 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,1% 8,1% 8,1% 8,1% M 5,9% 5,9% 5,9% 5,9% Mangan 0,2 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11% M 8,7% 8,7% 8,7% 8,7% Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Choroby

• wirusowe: jamkowatość pnia drzew pestkowych, karłowatość śliwy, nekrotyczna pierścieniowa plamistość drzew pestkowych, ospowatość śliwy, wstęgowa mozaika śliwy
• wywołane przez bakterie i fitoplazmy: bakteryjna plamistość drzew pestkowych, europejska żółtaczka drzew pestkowych, guzowatość korzeni, rak bakteryjny śliwy
• wywołane przez lęgniowce i grzyby: biała zgnilizna korzeni, brunatna zgnilizna drzew pestkowych, czarna guzowatość śliwy, czerwona plamistość liści śliwy, dziurkowatość liści drzew pestkowych, gruzełek cynobrowy, leukostomoza drzew pestkowych, mączniak prawdziwy śliwy, opieńka miodowa, rak drzew owocowych i zgnilizna owoców, rak kory drzew owocowych, rdza śliwy, srebrzystość liści, torbiel śliwek, szara pleśń, werticilioza drzew i krzewów owocowych, zgnilizna pierścieniowa podstawy pnia drzew owocowych, zgorzel pędów drzew owocowych.