Śpiew trwogi
Śpiew trwogi (cz. Zpěv úzkosti) – wiersz czeskiego poety Františka Halasa[1], zaliczający się do jego najlepszych utworów i zarazem najbardziej znanych liryków czeskich XX wieku.
| Autor | |
|---|---|
| Tematyka |
wojenna |
| Typ utworu |
wiersz |
| Data powstania |
1938 |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język | |
| Data wydania |
1938 |
| Pierwsze wydanie polskie | |
| Przekład | |
Charakterystyka ogólna edytuj
Śpiew trwogi pochodzi z tomiku Kadłub nadziei (Torzo naděje). Tego wiersza nie można w pełni zrozumieć bez kilku podstawowych informacji na temat okoliczności jego powstania. Liryk został napisany w roku 1938 jako bezpośrednia reakcja na postanowienia konferencji w Monachium (mającej miejsce w dniach 29–30 września 1938)[2]. W czasie tego szczytu na najwyższym szczeblu mocarstwa zachodnie, Francja i Wielka Brytania, za aprobatą faszystowskich Włoch zgodziły się na aneksję przez nazistowskie Niemcy ziem należących do Czechosłowacji[3]. Krótkowzroczna polityka ustępstw wobec Hitlera spowodowała rozpad pierwszej Republiki Czechosłowackiej i pośrednio doprowadziła do wybuchu II wojny światowej. Czesi poczuli się zdradzeni przez dotychczasowych sojuszników. Układ w Monachium często, również w literaturze polskojęzycznej określa się mianem "zdrady" i "hańby"[4].
Forma edytuj
Utwór jest napisany wierszem zasadniczo nieregularnym, doraźnie sylabotonizowanym. Ważną rolę odgrywa w nim czterowersowy refren. W końcowej części wiersza Halas stosuje paralelizm składniowy: Pole... Lesy... Řeky... Hory... křičí... hučí... šumí... bouří... (Pola... Lasy... Rzeki... Góry... krzyczą... huczą... szumią... dudnią). Poeta wykorzystuje też aliterację: zvoni... zrady... zvon (dzwoni zdrady dzwon) o wyraźnie onomatopeicznym charakterze. O formie wersyfikacyjnej liryku pisze, cytując Miroslava Červenkę, Dagmar Ševčíková[5].
Treść edytuj
Śpiew trwogi jest jednym z najbardziej gorzkich w swej wymowie liryków czeskich XX wieku. Utwór rozpoczyna się apostrofą do własnego wiersza. Potem poeta przechodzi do bezpośredniego werbalnego ataku na "Słodką Francję" i "Dumny Albion". Mówi, że to francuskie i angielskie ręce rozbujały dzwon, który swym biciem obwieszcza wszem wobec ich haniebną zdradę. Stwierdza, że za taką Europę wstydzi się każdy żołnierz czekający w okopie na rozpoczęcie walk. Warto dodać, że sam poeta był wtedy w pozostającym w gotowości bojowej oddziale. Podmiot liryczny w odgłosach przyrody, dobiegających z pól, lasów, rzek i gór słyszy powtarzające się słowa "zdrada" i hańba". Poeta robi zresztą w tym miejscu aluzję do czeskiego hymnu, w którym mowa o szmerze wody w strumieniach i szumie borów na skałach. Halas nie był odosobniony w swoim sprzeciwie wobec układu monachijskiego. Podobne w tonie wiersze pisał przyjaciel Halasa, Vladimír Holan[6]. Kwestii tragicznego pozostawienia Czechosłowacji na pastwę Hitlera Holan poświęcił cykle Odpověď Francii (Odpowiedź Francji) i Září 1938 (Wrzesień 1938) jak też Zpěv tříkrálový (Śpiew trzech króli), zmieniając stylistykę swoich utworów[1]. Charakterystykę pomonachijskiej twórczości Holana przedstawił Martin Sedlák[7].
Przekład edytuj
Wiersz Halasa przekładali na język polski między innymi Adam Włodek[8] i Kazimierz Andrzej Jaworski.
Przypisy edytuj
- ↑ a b František Halas. [w:] Slovnik české literatury po roce 1945 [on-line]. ÚČL AV ČR, inSophy, Studio Vémola. [dostęp 2016-08-04]. [biogram poety w j. czeskim]
- ↑ Monachijska konferencja 1938. Onet.pl. [dostęp 2016-08-24]. (pol.).
- ↑ W wyniku aneksji terytoriów czechosłowackich hitlerowskie Niemcy przejęły czeskie zakłady zbrojeniowe, co wydatnie wzmocniło bojowy potencjał Wehrmachtu na rok przed inwazją na Polskę i inne kraje europejskie. Jednocześnie Trzecia Rzesza z trzech stron otoczyła II Rzeczpospolitą, co przesądziło o przebiegu kampanii wrześniowej.
- ↑ Karol Kasza: "Hańba monachijska 1938. Historia.org.pl. [dostęp 2016-08-24]. (pol.).
- ↑ Dagmar Ševčíková, Když zvonil zrady zvon. Odraz Mnichovské dohody v české poezii, Masarykova Univerzita, Brno 2010, s. 38
- ↑ Jaroslav Med: Vladimír Holan a Mnichov 1938. [w:] Vladimír Holan a jeho souputníci. Sborník příspěvků z III. kongresu světové literárněvědné bohemistiky, sv. 2 [on-line]. Ústav pro českou literaturu AV ČR, 2006. [dostęp 2016-08-04].
- ↑ Martin Sedlák, Tvorba Vladimíra Holana ve 40. letech 20. století, Brno 2008.
- ↑ Antologia poezji czeskiej i słowackiej XX wieku. Wyboru dokonał i wstępem opatrzył Adam Włodek. Katowice: Śląsk, 1971, seria: Biblioteka Pisarzy Czeskich i Słowackich.
Bibliografia edytuj
- František Halas, Torzo naděje, Československý spisovatel, Praha 1980.
- František Halas, Imagena. Wybór, wstęp i redakcja Józef Waczków, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1982.
- Franciszek Halas, Poezje wybrane. Wyboru dokonał i opracował Marian Grześczak, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1973.
- Józef Waczków, Halas František, [w:] Literatury zachodniosłowiańskie czasu przełomów 1890-1990. 2. Literatura czeska, Katowice 1999.
- Józef Magnuszewski, Historia literatury czeskiej. Zarys, Ossolineum, Wrocław 1973.