Świątynia Prozerpiny
Świątynia Prozerpiny[a] (malt. Tempju ta' Proserpina, ang. Temple of Proserpina, Temple of Proserpine) – była to rzymska świątynia w Mtarfie na Malcie, miejscu, które pierwotnie było przedmieściem poza murami starożytnej Melite. Świątynia była poświęcona Prozerpinie, bogini podziemia i odnowienia. Data jej budowy jest nieznana, lecz była ona odrestaurowana w I wieku p.n.e. lub n.e. Ruiny świątyni zostały odkryte w roku 1613, i większość jej marmurowych bloków została później użyta do dekorowania różnych budynków, w tym Auberge d'Italie oraz Castellanii w Valletcie. Jedynie kilka fragmentów przetrwało do dzisiaj.
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Wyznanie | |
| Rodzaj | |
| Historia | |
| Data budowy |
nieznana |
| Data zburzenia |
nieznana, ruiny usunięto w XVII–XVIII wieku |
| Dane świątyni | |
| Styl | |
| Budulec | |
| Stan obecny |
zburzona |
Położenie na mapie Malty  | |
Położenie na mapie Morza Śródziemnego  | |
 35°53′29,6″N 14°24′04,6″E/35,891556 14,401278
| |
Historia i architektura edytuj
Jedynym epigraficznym dowodem na istnienie świątyni jest inskrypcja Chrestiona, odkryta w ruinach w roku 1613. Mówi ona, że świątynia była już stara i za panowania cesarza Oktawiana Augusta w I wieku p.n.e. lub n.e.[2] została odnowiona przez Chrestiona, prokuratora wysp maltańskich[3]. Inskrypcja ta jest najwcześniejszym znanym łacińskim tekstem znalezionym na Malcie[4]. Głosi on:
CHRESTION AVG. L PROC
(co znaczy: Chrestion, wyzwoleniec Augusta, prokurator wysp Melite i Gaulos, naprawił kolumny wraz z dachem i ścianami świątyni bogini Prozerpiny, która z biegiem lat groziła upadkiem, [...] on również pozłocił filar.)[5]
INSVLARVM MELIT. ET GAVL
COLVMNAS CVM FASTIDIIS
ET PARIETIBVS TEMPLI DEÆ
PROSERPINÆ VETVSTATE
RVINAM IMMINIENTIBVS
................... RES
TITVIT SIMVL ET PILAM
INAVRAVIT.
Świątynia wybudowana została z marmuru, miała kolumny w stylu korynckim[6].
Odnalezienie pozostałości i destrukcja edytuj
Ostatecznie na miejscu świątyni zbudowana została kaplica dedykowana św. Mikołajowi. W roku 1613, podczas kopania dołu na fundamenty statuy świętego obok kaplicy, znaleziono wiele dużych bloków marmuru ze świątyni, a także filarów, gzymsów, kapiteli oraz rzeźbionych płyt, w tym inskrypcję Chrestiona. Wymieniona kaplica już nie istnieje, jedyną jej pozostałością jest statua św. Mikołaja, stojąca na miejscu świątyni[6][7].
Odnalezienie świątyni zostało zanotowane przez Giovanniego Abelę w jego książce z roku 1647 Della Descrizione di Malta Isola nel Mare Siciliano con le sue Antichità, ed Altre Notizie[8][9].
W następnych stuleciach większość pozostałości świątyni użytych zostało przy budowie nowych budynków. W latach 80. XVII wieku marmurowe bloki wykorzystano do wykonania z nich ozdobnej tarczy herbowej Gregorio Carafy ponad głównym wejściem do Auberge d'Italie w Valletcie[10][11]. Fasada Castellanii, zbudowanej w późnych latach 50. XVIII wieku, również zawiera marmury zabrane z ruin świątyni Prozerpiny[6].
Świątynia była w XIX wieku bardzo często odwiedzanym miejscem przez prawie wszystkich archeologów na wyspach[12]. W swojej A hand book, or guide, for strangers visiting Malta z roku 1839, Thomas MacGill wspomina, że "żadne ślady [świątyni] nie pozostały ponad ziemią", lecz kilka jej fragmentów można znaleźć w National Library of Malta w Valletcie[13].
Archeolog Antonio Annetto Caruana oglądał w roku 1882 miejsce, gdzie stała świątynia, i nie znalazł żadnych jej śladów poza kilkoma otworami, wykutymi w skalnym podłożu. Zanotował, że pewna ilość głowic kolumn, filarów i gzymsów została złożona na placu przed katedrą w Mdinie, a inne pozostałości można znaleźć w prywatnej kolekcji Sant Fourniera[6].
Dziś zachowanych jest jedynie kilka fragmentów ze świątyni. Jest to karbowany marmurowy słup kolumny oraz część gzymsu[14]. Z oryginalnej inskrypcji Chrestiona przetrwało jedynie kilka potłuczonych fragmentów[15].
Zobacz też edytuj
Uwagi edytuj
- ↑ Niektóre teorie sugerują, że była to grecka świątynia poświęcona Persefonie, greckiemu odpowiednikowi rzymskiej bogini Prozerpiny. Istnieją dwie teorie: świątynia została ulokowana poza Melite (rzymskim miastem), ponieważ była grecka, a nie rzymska; oraz druga mówiąca, że stała w pobliskim miasteczku Mtarfa, ponieważ była tam świątynia Zeusa. W mitologii greckiej Persefona była córką Zeusa. Jednakże odnowione marmury odnoszą się do świątyni Prozerpiny, nie zaś Persefony.[1].
Przypisy edytuj
- ↑ J.L. van Sister: Cult & Continuity: A religious biography of the Maltese archipelago from the Neolithic up till 535 CE. Leiden: 2013. (ang.).
- ↑ Sagona 2015 ↓, s. 285.
- ↑ Cardona 2008 ↓, s. 40–41.
- ↑ Bonanno i Militello 2008 ↓, s. 237.
- ↑ Bryant 1767 ↓, s. 53.
- ↑ a b c d Caruana 1882 ↓, s. 142–143.
- ↑ John Scerri: Mtarfa. malta-canada.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)]. (ang.).
- ↑ Cardona 2008 ↓, s. 42.
- ↑ Giovanni Francesco Abela: Della Descrizione di Malta Isola nel Mare Siciliano con le sue Antichità, ed Altre Notizie. Paolo Bonacota, 1647, s. 207. (wł.).
- ↑ MacGill 1839 ↓, s. 62–63.
- ↑ Alfie Guillaumier: Bliet u Rħula Maltin. Klabb Kotba Maltin, 2005, s. 922. ISBN 99932-39-40-2. (malt.).
- ↑ Giuseppe Pericciuoli Borzesi: The historical guide to the island of Malta and its dependencies. Malta: 1830, s. 68-69. (ang.).
- ↑ MacGill 1839 ↓, s. 104–105.
- ↑ Cardona 2008 ↓, s. 47.
- ↑ Joseph Busuttil. The Chrestion Inscription. „Treasures of Malta”, s. 60–63, 2015. Fondazzjoni Patrimonju Malti. (ang.).
Bibliografia edytuj
- Anthony Bonanno, Pietro Militello: Malta in the Hybleans, the Hybleans in Malta. Palermo: Officina di Studi Medievali, 2008. ISBN 978-88-88615-75-2. (ang.).
- Jacob Bryant: Observations and inquiries relating to various parts of ancient history. University of Cambridge, 1767. (ang.).
- David Cardona. The known unknown: identification, provenancing, and relocation of pieces of decorative architecture from Roman public buildings and other private structures in Malta. „Malta Archeological Review”, s. 43, 2008. Midsea Books. ISSN 2224-8722. [zarchiwizowane z adresu 2017-06-14]. (ang.).
- Antonio Annetto Caruana: Report on the Phoenician and Roman antiquities in the group of the islands of Malta. Malta: Government Printing Office, 1882. (ang.).
- Thomas MacGill: A hand book, or guide, for strangers visiting Malta. Malta: Luigi Tonna, 1839. (ang.).
- Claudia Sagona: The Archaeology of Malta. Cambridge University Press, 2015. ISBN 978-1-107-00669-0. (ang.).