Świętopełk II Wielki

książę pomorski

Świętopełk II Wielki (ur. przed 1195, zm. 11 stycznia 1266) – książę Pomorza Gdańskiego z dynastii Sobiesławiców, najstarszy syn Mściwoja I i Zwinisławy (zm. 4 września 1240)[1].

Świętopełk II Wielki
Ilustracja
Odrys pieczęci konnej Świętopełka. Napis na otoku: S[igillum] Domini Zwantepolc de Danceke
książę Pomorza Gdańskiego
Okres

od 1227
do 1266

Dane biograficzne
Dynastia

Sobiesławice

Data urodzenia

przed 1195

Data śmierci

11 stycznia 1266

Miejsce spoczynku

Bazylika archikatedralna w Gdańsku-Oliwie

Ojciec

Mściwoj I gdański

Matka

Zwinisława

Rodzeństwo

Mirosława
Warcisław I świecki
Jadwiga
Witosława
Sambor II
Racibor Białogardzki
siostra nieznanego imienia
siostra nieznanego imienia

Małżeństwo

Eufrozyna

Dzieci

Mściwoj II
Eufemia
Jan
Warcisław II
NN (Salomea?)
Damroka

Wizerunek księcia w prezbiterium Katedry Oliwskiej, mal. Herman Han

Rządy namiestnicze. Zbrodnia gąsawska

edytuj
Osobny artykuł: Zbrodnia gąsawska.

Po śmierci ojca, około 1219/1220, otrzymał od Leszka Białego godność namiestnika Pomorza Gdańskiego. W 1223 wraz z bratem Warcisławem wziął udział u boku Leszka Białego, jego brata Konrada mazowieckiego i innych książąt polskich w krucjacie przeciwko Prusom. Prawdopodobnie wówczas, lub nawet jeszcze wcześniej, przekazał swój gród Zantyr biskupowi pruskiemu Chrystianowi. Około 1225 (chronologia niejasna) przyłączył do Pomorza Gdańskiego ziemię słupską, z której wyparł załogi duńskie. Prawdopodobnie jeszcze przed śmiercią swego ojca związał się z Władysławem Odonicem. Siostra Odonica, Eufrozyna[2], została żoną Świętopełka, z kolei Odonic pojął za żonę Jadwigę – córkę Mściwoja I i siostrę Świętopełka. Około 1223 Świętopełk wraz z Odonicem rozpoczęli działania wojenne przeciwko panującemu w Wielkopolsce Władysławowi Laskonogiemu, zajmując stopniowo obszary pograniczne. Spowodowało to reakcję Leszka Białego, który zwołał w 1227 do Gąsawy (na terenie kontrolowanym przez Laskonogiego) ogólnopolski wiec książąt, przedstawicieli episkopatu i rycerstwa. Wiec został przerwany nagłym napadem Odonica wraz posiłkami Świętopełka. Leszek Biały zginął, a książę wrocławski Henryk I Brodaty został ciężko ranny. Najstarsze źródła przypisują odpowiedzialność za tę zbrodnię Władysławowi Odonicowi, ale jeszcze w ciągu XIII wieku – pojawia się opinia, że głównym winowajcą był Świętopełk. Jest możliwe, że wersja ta została rozpowszechniona przez źródła z terenu Wielkopolski w czasie, gdy dzielnicą tą rządzili synowie Odonica – Przemysł I i Bolesław Pobożny.

Usamodzielnienie Pomorza Gdańskiego

edytuj

Po przedwczesnej śmierci Leszka Białego rozpoczął się okres walk książąt dzielnicowych o Kraków i związany z tym upadek pryncypatu. Dla władcy Pomorza Gdańskiego oznaczało to możliwość usamodzielnienia się. Wcześniejsi przedstawiciele dynastii Sobiesławiców sprawowali władzę jedynie jako namiestnicy książąt-seniorów władających w Krakowie. Teraz Świętopełk przybrał tytulaturę książęcą. Swoim braciom Warcisławowi, Samborowi i Raciborowi wydzielił odrębne dzielnice. Przystąpił do tworzenia własnej hierarchii urzędniczej dla administracji terytorialnej (kasztelanowie) i dworu (wojewoda, podkomorzy, skarbnik itp.), co zapewniło mu poparcie miejscowego możnowładztwa dla idei samodzielności Pomorza Gdańskiego. W 1231 uzyskał dla siebie, swojej rodziny i swojego księstwa protekcję papieską. Nadal aktywnie wspierał chrystianizację Prus. W 1234 wraz z bratem Samborem uczestniczył w kampanii polsko-krzyżackiej, zakończonej zwycięską bitwą z Prusami nad rzeką Dzierzgoń[3].

Osobny artykuł: Bitwa nad Dzierzgonią.

W 1227 w związku z misjami pruskimi sprowadził z Krakowa zakon dominikanów, który osadził przy istniejącym w Gdańsku kościele św. Mikołaja. Około 1236/1237 rozszerzył swoje księstwo, przyłączając do niego ziemię sławieńską oraz zajmując gród w Nakle nad Notecią.

Okres wojen

edytuj
 
Sygnet pieczętny Świętopełka. Używany był w latach 1217–1266. Na otoku napis: Anulus Svant (Epolocus).

W latach 1237–1238 Świętopełk prowadził wojnę przeciwko koalicji utworzonej przez jego młodszych braci Sambora i Racibora, wspierających ich książąt meklemburskich oraz zakon krzyżacki. Popadł także w konflikt z biskupem kujawskim Michałem, któremu podlegało Pomorze Gdańskie, a książę kujawski Kazimierz odebrał mu gród w Bydgoszczy. W latach 1242–1248 wystąpiła przeciw Świętopełkowi koalicja złożona z Krzyżaków, biskupa kujawskiego, książąt pomorskich Sambora i Racibora, Konrada mazowieckiego z synami oraz synów Odonica Przemysła I i Bolesława Pobożnego. W tym czasie został wyklęty przez legata papieskiego Wilhelma z Modeny. Klątwę zdjął z niego dopiero następny legat papieski[4]. Początkowo książęta wielkopolscy odebrali mu Nakło, Kazimierz Kujawski Wyszogród a Krzyżacy Sartowice. Świętopełk, by się bronić, sprzymierzył się z pogańskimi Prusami i przejściowo także Litwinami. Podczas wojny zginął prawdopodobnie jeden z synów Świętopełka, Jan, a drugi, Mściwoj, został oddany Krzyżakom jako zakładnik. W 1248 Świętopełk zgodził się odstąpić Krzyżakom należące do Pomorza tereny na wschodnim brzegu Wisły. W latach 1252–1253 doszło do jeszcze jednej wojny między Świętopełkiem a zakonem krzyżackim, po czym zawarto pokój na warunkach proponowanych w 1248. W tym samym czasie zachodniopomorski Barnim I bezskutecznie próbował zagarnąć ziemię sławieńską i słupską. Uspokojenie sytuacji na innych frontach pozwoliło Świętopełkowi w latach 1253–1256 podjąć walkę z synami Odonica i zająć Nakło, ale wobec trudności z jego utrzymaniem, Pomorzanie odstąpili ten gród Wielkopolsce w zamian za okup pieniężny. Z kolei z Kazimierzem kujawskim udało się Świętopełkowi zawrzeć sojusz, dzięki czemu mógł w latach 1257–1259 odeprzeć najazd Bolesława Pobożnego i Warcisława III dymińskiego, których pokonał w bitwie pod Słupskiem.

Lokacja Gdańska i inne zasługi Świętopełka

edytuj

Za jego czasów nastąpił rozwój gospodarczy Pomorza Gdańskiego. Stołeczny Gdańsk otrzymał prawa miejskie na wzór Lubeki (zarówno określenie zasięgu miasta lokowanego przez Świętopełka, jak i data tej lokacji nie zostały dotąd jednoznacznie ustalone; część badaczy uważa, że lokacja ta odnosi się do terytorium dzisiejszego Głównego Miasta, inni, że chodzi o późniejsze Stare Miasto; podawane są daty od 1224 do 1263). Powstały klasztory: dominikanów w Gdańsku, cysterek w Żarnowcu (była to żeńska filia opactwa w Oliwie) i cystersów w Bukowie koło Darłowa w ziemi sławieńskiej. Był najwybitniejszym władcą z dynastii Sobiesławiców. Potrafił osiągnąć i obronić niezawisłość swojego księstwa oraz przyczynić się do jego rozwoju. Był też pierwszym z polskich władców dzielnicowych, który musiał toczyć ciężkie boje z zakonem krzyżackim. Nowożytni działacze kaszubscy, uważający średniowiecznych władców Pomorza za „książąt kaszubskich”, nadali mu przydomek „Wielki”.

Pomniki

edytuj

Jest patronem dzwonu gis4 carillonu Ratusza Głównego Miasta w Gdańsku[5].

Władcy Pomorza gdańskiego z dynastii Sobiesławiców (z uwzględnieniem podziałów dzielnicowych).

Sobiesław
namiestnik pomorski
1155–1177/1180
Sambor I gdański
namiestnik pomorski
1177/80–1205
Mściwoj I gdański
namiestnik pomorski
1205–1219/1220
Świętopełk II Wielki
namiestnik pomorski 1219/20–1227
ks. gdański 1227-1266
Warcisław II
ks. gdański
1266–1270
Mściwoj II
ks. pomorski
1270–1294
Warcisław I świecki
ks. świecko-
lubiszewski
1227–1227/1233
Racibor
ks. białogardzki
1233–1262
Sambor II
ks. lubiszewski (tczewski)
1233–1269
Mściwoj II
ks. świecki
1255–1270

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Jej pochodzenie nie jest wyjaśnione, wskazuje się na trzy możliwości: mogła być córką lub siostrą księcia świeckiego Grzymisława, pochodzić z rodu namiestników sławieńskich lub z możnego rodu z okolic Gdańska.
  2. Norbert Mika, Imię Przemysł w wielkopolskiej linii Piastów. Niektóre aspekty stosunku książąt wielkopolskich z Czechami do połowy XIII wieku, w: Przemysł II. Odnowienie Królestwa Polskiego pod red. J. Krzyżaniakowej, Poznań 1997, s. 247–255, stawia tezę, iż Eufrozyna pochodziła z bocznej linii czeskich Przemyślidów i była córką księcia morawskiego Świętopełka. Dawniejsza literatura uważała, iż pochodzenie Eufrozyny było nieznane względnie pochodziła ona z dynastii Piastów lub Raciborowiców sławieńskich, por. Kazimierz Jasiński, Jeszcze o Zwinisławie żonie Mszczuja I, Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu, 16 (1950), s. 85, przyp. 8 oraz Gerard Labuda, Fragmenty dziejów Słowiańszczyzny zachodniej, t. III, Poznań 1975, s. 314–316.
  3. Józef Wójcicki, Dzieje Polski nad Bałtykiem. Książka i Wiedza Warszawa 1989, s. 39.
  4. Ks. Paweł Fabisz, Wiadomości o legatach i nuncyuszach apostolskich w dawnej Polsce (1075—1863). Ostrów 1864, s.36,37.
  5. Carillony. gedanopedia.pl. [dostęp 2019-02-24].